ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ ΑΝ ΜΕΓΑΛΩΝΕΙΣ ΕΝΑ ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΟ ΠΑΙΔΙ

Τα χαρισματικά παιδιά αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού, όμως αν αντιμετωπιστούν από νωρίς σωστά, η συνεισφορά τους στην κοινωνία είναι μεγάλη. Η Καθηγήτρια Αναπτυξιακής Παιδιατρικής κ. Λωρέττα Θωμαιδου εξηγεί.

Μιλούν με ολοκληρωμένες φράσεις πριν ακόμα συμπληρώσουν έναν χρόνο ζωής. Στην Ά Δημοτικού λύνουν με άνεση τα μαθηματικά προβλήματα της ΣΤ’. Έχουν χιούμορ και ωριμότητα ενήλικα, όμως θέλουν να παίζουν με συνομηλίκους τους. Τα χαρισματικά παιδιά αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού –υπολογίζονται σε 1 ανά 10.000– όμως χρειάζεται να αντιμετωπιστούν από νωρίς σωστά, καθώς η συνεισφορά τους στην κοινωνία λόγω του προωθημένου τρόπου σκέψης τους είναι πολύτιμη.

Η κ. Λωρέττα Θωμαΐδου, Καθηγήτρια Αναπτυξιακής Παιδιατρικής του ΕΚΠΑ, μιλά στο OW για τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει ένας γονιός όταν αντιληφθεί ότι μεγαλώνει ένα χαρισματικό παιδί. Εξηγεί τι συμβαίνει στον εγκέφαλό του, περιγράφει τι δυνατότητες προσφέρει το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και απαντά στο τι χρειάζεται για να γίνει το παιδί αυτό ευτυχισμένο.

– Τι σημαίνει να είναι ένα παιδί χαρισματικό;

Καταρχάς είναι σημαντικό να γίνει ένας διαχωρισμός μεταξύ των ευφυών, των χαρισματικών και των ταλαντούχων παιδιών. Οι τρεις αυτές έννοιες δεν είναι ταυτόσημες:

• Ένα ευφυές παιδί χαρακτηρίζεται έτσι όταν διαθέτει υψηλό δείκτη νοημοσύνης (συνήθως υψηλότερο του 145). Η συχνότητα γενικά των ευφυών παιδιών υπολογίζεται περίπου στο 2-5%.
• Χαρισματικό χαρακτηρίζεται ένα παιδί όταν, πέραν του υψηλού δείκτη νοημοσύνης, διαθέτει παράλληλα και άλλες δύο σημαντικές αναπτυξιακές ικανότητες: Δημιουργικότητα σε διαφορετικούς τομείς και ιδιαίτερα κίνητρα για τον τελικό στόχο. Η συχνότητα των χαρισματικών παιδιών είναι 1 στα 10.000 παιδιά.
• Ταλαντούχο είναι ένα παιδί όταν διαθέτει εξαιρετικές ικανότητες σε μόνο έναν τομέα – ή της επιστήμης ή της τέχνης. Η συχνότητα των ταλαντούχων παιδιών είναι περίπου 3%.

Ένα παιδί μπορεί να είναι ευφυές και ταλαντούχο, χωρίς να είναι χαρισματικό. Γίνεται, βέβαια, σαφής διάκριση μεταξύ ταλέντου και ευφυΐας. Ταλέντο είναι η ικανότητα να δημιουργεί κάποιος κάτι πρωτότυπο σε έναν τομέα της επιστήμης ή της τέχνης, ενώ ευφυΐα είναι η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.

Θεωρείται, μάλιστα, πως η ανθρώπινη ευφυΐα δεν είναι ενιαία αλλά διακρίνεται σε 8 επιμέρους ευφυΐες:

1. Γλωσσική (παράδειγμα αυτής ο λογοτέχνης Τ.S. Eliot).
2. Λογική / Μαθηματική (από αυτή χαρακτηριζόταν ο Einstein)
3. Μουσική (παράδειγμα διάσημου ο Mozart)
4. Σωματική / κιναισθητική (όπως η Martha Graham ή ο Ιωάννης Μελισσανίδης)
5. Χωρική (η ικανότητα κατανόησης του κόσμου με τρισδιάστατο, φυσικό και νοητικό τρόπο, όπως ο Leonardo Da Vinci)
6. Ενδοπροσωπική (παράδειγμα αυτής ο Φρόυντ)
7. Διαπροσωπική (είναι η ικανότητα αναγνώρισης και «εκμετάλλευσης» των συναισθημάτων των άλλων, λέγεται ότι την είχε ο Μαχάτμα Γκάντι και διάφοροι άλλοι πολιτικοί)
8. Φυσιογνωμική (είναι η ικανότητα χρήσης των στοιχείων του φυσικού κόσμου, όπως έκανε ο Δαρβίνος).

Τα ευφυή και ταλαντούχα παιδιά, λοιπόν, είναι πάρα πολλά, ενώ τα χαρισματικά πολύ λίγα.

– Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των χαρισματικών παιδιών;

Αυτό που διακρίνει τα χαρισματικά παιδιά είναι η υψηλή ευφυΐα (κυμαίνεται από έναν δείκτη νοημοσύνης μεγαλύτερο του 145 και μπορεί να φτάσει το 180). Ο δείκτης αυτός, όμως, δεν αρκεί για να ερμηνεύσει την ποικιλία των ικανοτήτων τους που είναι:

• η ταχύτητα αντίληψης,
• η ευκολία κατανόησης και αφομοίωσης,
• το κοφτερό κριτικό πνεύμα,
• η γρήγορη επεξεργασία και αιτιολόγηση των πολύπλοκων εννοιών.

Αυτό που χαρακτηρίζει τη σκέψη των χαρισματικών παιδιών είναι ο διαφορετικός τρόπος μάθησης και το βασικό τους στοιχείο είναι ότι πηγαίνουν κατευθείαν στο πολύπλοκο χωρίς να πηγαίνουν διεξοδικά και επαγωγικά από προηγούμενα στάδια μάθησης. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, πόσο άβολα αισθάνονται στο σχολείο, το οποίο ορθώς χρησιμοποιεί έναν εντελώς συμβατικό τρόπο μάθησης που είναι αντίθετος από τον δικό τους.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό τους είναι η δημιουργικότητα, η οποία νοείται ως η δυνατότητα εξεύρεσης εναλλακτικών λύσεων για ένα πρόβλημα. Αυτή είναι πολύ πιο δύσκολο από την ευφυΐα να μετρηθεί. Θα φέρω ως παράδειγμα ένα παιδάκι που είχαμε, το οποίο πήγαινε στο προνήπιο (4 ετών) και όταν του έλεγες πόσο κάνει 7x12 και του το ανέλυες λέγοντας ότι κάνει 7x10 + 7x2, αυτό απαντούσε «όχι θα το κάνω 10x12 – 3x2». Τα παιδιά αυτά, λοιπόν, υπερβαίνουν τον συμβατικό τρόπο μάθησης και λύνουν το πρόβλημα με διαφορετικό τρόπο. Γιατί τα χαρισματικά παιδιά δεν θεωρούν τίποτα δεδομένο και τελειωμένο – κάθε πρόβλημα μπορεί να έχει και διαφορετική λύση. Αμφισβητούν, δηλαδή, για να μπορέσουν να βρουν έναν άλλον τρόπο σκέψης.

ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΤΩΝ ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΜΙΑ ΠΡΩΙΜΗ ΩΡΙΜΑΝΣΗ.

– Τα χαρακτηριστικά αυτά, βέβαια, συνήθως γίνονται εμφανή πολύ πριν πάνε σχολείο τα παιδιά.

Ναι, πολύ πριν την ηλικία των 3 ετών. Τα νήπια αυτά συνήθως έχουν ασύγχρονη ανάπτυξη, δηλαδή οι γνωστικές τους ικανότητες δεν συμβαδίζουν με τις συναισθηματικές τους. Μπορεί, δηλαδή, ένας 4χρονος να σκέφτεται και να διαβάζει σαν ένα παιδί 10 ετών, αλλά έχει τις ίδιες συναισθηματικές ανάγκες με ένα παιδί της ηλικίας του. Έβλεπα κάποτε ένα κοριτσάκι 17 μηνών που είχε ένα νοητικό επίπεδο 6 ετών. Χρησιμοποιούσε απίστευτα εξελιγμένες προτάσεις και μετά γύρναγε στη μητέρα του και θήλαζε.

Τα παιδιά αυτά μαθαίνουν να διαβάζουν μόνα τους, να κάνουν μόνα τους μαθηματικές πράξεις, έχουν έντονο χιούμορ, κάνουν ερωτήσεις για τα φυσικά φαινόμενα ή για περίεργες λέξεις, π.χ. «τι σημαίνει δικαιοσύνη;», «τι σημαίνει αξιοπρέπεια;», έχουν μνήμη που τους επιτρέπει να συσχετίζουν νέες γνώσεις, τους αρέσει να θέτουν νέα προβλήματα, μα οι συναισθηματικές τους ανάγκες συμβαδίζουν με την ηλικία τους. Τους αρέσει π.χ. να παίζουν με παιδιά της ηλικίας τους π.χ. να πάνε στις κούνιες, να παίξουν κυνηγητό, αλλά αυτονομούνται νωρίτερα.

– Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο των χαρισματικών παιδιών;

Αυτό που συμβαίνει είναι ότι υπάρχει μια πρώιμη ωρίμανση του εγκεφάλου, δηλαδή η μυελίνωση του εγκεφάλου τους είναι πολύ πιο γρήγορη. Εξηγώ: Σε κάθε νέα γνώση που καλείται να αποκτήσει ο εγκέφαλος κάνει μια νέα σύνδεση. Η νευρική αυτή σύνδεση μετά αποκτά έλυτρο (κάτι σαν κάλυμμα) και έτσι γίνεται μυελίνωση, δηλαδή η γνώση εγκαθίσταται. Ο εγκέφαλος των χαρισματικών παιδιών κάνει περισσότερες συνδέσεις και περισσότερη μυελίνωση, δηλαδή οι γνώσεις τους είναι περισσότερες και εξελίσσονται γρηγορότερα.

– Τα χαρισματικά παιδιά έχουν και χαρισματικούς γονείς;

Συνήθως όχι. Δεν είναι κληρονομικό. Γενετικό θα μπορούσε να είναι, αλλά δεν έχουμε τέτοιες ενδείξεις, δηλαδή δεν έχουμε μελετήσει τον εγκέφαλο των χαρισματικών με διάφορες σύγχρονες μεθόδους, όπως π.χ. αυξημένης ευκρίνειας μαγνητικές τομογραφίες, για να τον συγκρίνουμε με τον εγκέφαλο χαμηλότερης νοημοσύνης ώστε να βγάλουμε συμπεράσματα.

Είναι, λοιπόν, μια κατάσταση μη προβλέψιμη. Δεν έχει σχέση με κληρονομικότητα, αλλά δεν θα μπορούσε να αποκλειστεί η γενετική της υπόσταση. Ας πούμε, ο εγκέφαλος του Einstein ακόμα υπάρχει και μελετάται.

– Πόσα χαρισματικά παιδιά έχετε συναντήσει στην πολυετή καριέρα σας στην Ελλάδα;

Η δική μου εμπειρία, όλα αυτά τα χρόνια, περιορίζεται στα 28 παιδιά.

– Αναγνωρίζεις, λοιπόν, ότι έχεις ένα μωρό που μιλά ήδη από μερικών μηνών, τι κάνεις;

Αυτό που πρέπει να κάνεις είναι να το δεχθείς χωρίς ούτε να κάνεις προσπάθεια να «αυξήσεις», ούτε να «μειώσεις» τις ικανότητές του. Αυτό ισχύει και όταν έχεις ένα ταλαντούχο παιδί. Όταν βλέπεις, για παράδειγμα, ότι έχεις ένα παιδί με ταλέντο στη μουσική, δεν μπορείς να το βάζεις από το πρωί έως το βράδυ να μελετά τα μουσικά όργανα γιατί έτσι μπορεί να το πιέσεις και να χάσει τη χαρισματικότητα και το ταλέντο του. Οι υπερ-ενθαρρυντικοί γονείς που από νωρίς αντιλαμβάνονται τις εξαιρετικές ικανότητες των παιδιών τους σε έναν ή περισσότερους τομείς προσπαθούν να το βοηθήσουν και να του δώσουν όσο πιο πολλά ερεθίσματα. Αυτό, όμως, είναι κακό. Εξίσου κακό είναι να είναι αποθαρρυντικοί.

Εκείνο που θέλουν τα χαρισματικά ή ταλαντούχα παιδιά είναι χώρος, άπλα. Να μην τους λες εσύ τι να κάνουν, αλλά να τα αφήνεις μόνα τους και να τα ακολουθείς στο τι να κάνουν. Μπορούμε εμείς που δεν είμαστε χαρισματικοί να καθοδηγήσουμε ένα χαρισματικό παιδί; Όχι. Αλλά μπορούμε να είμαστε δίπλα του, συνοδοιπόροι. Βλέπεις π.χ. ένα παιδί που διαβάζει και σου ζητά βιβλία, πήγαινε μαζί του σε ένα βιβλιοπωλείο ή σε μια βιβλιοθήκη και άσε το να διαλέξει μόνο του. Μου έλεγε μια μαμά ότι, πριν προλάβει να πληρώσει δύο βιβλία που ήθελε το παιδί της, αυτό είχε ήδη διαβάσει άλλα τρία. Οι γονείς χρειάζεται να δίνουν χώρο χωρίς να γίνονται ούτε υπερ-ενθαρρυντικοί ούτε αποθαρρυντικοί.

– Μπορεί το χαρισματικό παιδί να πάει στο σχολείο;

Το σχολείο εξ ορισμού ακολουθεί –και έτσι πρέπει– τον συμβατικό τρόπο μάθησης, αυτόν που χρειάζονται τα περισσότερα παιδιά. Αυτός ο τρόπος είναι ακατάλληλος για τα χαρισματικά παιδιά, γι’ αυτό και πολλά από αυτά δεν είναι καλοί μαθητές. Γιατί θέλουν να μαθαίνουν με τον δικό τους τρόπο.

Ο Einstein για παράδειγμα, που ήταν χαρισματικός, γράφει στη βιογραφία του ότι «εγώ στο σχολείο ήμουν καλός μαθητής αλλά προηγούμην των άλλων ιδιαίτερα στη Φυσική και αυτό οφείλετο στη δυνατότητά μου για αυτοδιδασκαλία», δηλαδή ικανοποιούσε τη δίψα του για μάθηση μόνος του. Αυτό που γίνεται διεθνώς για τα χαρισματικά παιδιά είναι ότι χρησιμοποιούνται βασικά τρία –μαζί ή μόνα τους– διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα:

1. Το μέτρο της επιτάχυνσης, δηλαδή ένα παιδί που πάει στην Γ’ Δημοτικού και έχει γνώσεις για την ΣΤ’ μπορεί να τοποθετηθεί σε μεγαλύτερη τάξη, ακόμα και στην ΣΤ’. Είναι κάτι που τα ιδιωτικά σχολεία, στο εξωτερικό ιδιαίτερα, μπορούν πιο εύκολα να κάνουν.
2. Επειδή, όμως, και στη μεγαλύτερη τάξη μπορεί να μην είναι ευτυχές, γιατί ακόμα και εκεί το μάθημα γίνεται με τον συμβατικό τρόπο, υπάρχουν προγράμματα «εμπλουτισμού της ύλης» μέσα στην τάξη. Δηλαδή την ώρα που διδάσκονται τα μαθηματικά, στο χαρισματικό παιδί να δοθούν πιο πολύπλοκα προβλήματα ή να του επιτραπεί να τα λύνει με τον δικό του τρόπο. Είναι πολύ καλύτερο αυτό το μέτρο, αλλά θέλει πολύ έμπειρους εκπαιδευτικούς, ιδανικά γνώστες των χαρισματικών παιδιών.
3. Το τρίτο μέτρο είναι η διαμόρφωση του περιεχομένου του προγράμματος με νέα στοιχεία, π.χ. επιτεύγματα τεχνολογίας κλπ. Αυτό σημαίνει ο εκπαιδευτικός να εμπλουτίζει το μάθημα έτσι ώστε να γίνεται ενδιαφέρον και για τον χαρισματικό μαθητή.

Για να γίνουν βέβαια όλα αυτά, το παιδί πρέπει να περάσει από αξιολόγηση στα ΚΕΔΑΣΥ, τα οποία είναι εξαιρετικά πλαίσια που βοηθούν όχι μόνο τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, που είναι πιο συχνές, αλλά και τα χαρισματικά παιδιά που είναι 1 στα 10.000.

– Τι προβλήματα μπορεί να αντιμετωπίσει το χαρισματικό παιδί;

Αν οι γονείς καταλάβουν τις ανάγκες των παιδιών τους και τα βοηθήσουν από μικρή ηλικία, αυτά δεν θα έχουν κανένα πρόβλημα.

Μπορεί να ξεχωρίζουν λίγο – όχι όμως τόσο που να μην μπορούν να ενταχθούν σε μία ομάδα, να κάνουν δραστηριότητες κ.λ.π. Συνήθως τα πραγματικά χαρισματικά παιδιά είναι πολύ κοινωνικά, ενώ έχουν συναισθηματική σταθερότητα και ωριμότητα.

Μου έλεγε κάποτε ένα χαρισματικό παιδί, το οποίο αντιμετωπιζόταν από νωρίς πολύ σωστά, ότι ποτέ δεν σηκώνει το χέρι του να μιλήσει μέσα στην τάξη, γιατί όλοι ξέρουν ότι ξέρει την απάντηση. Οπότε δεν σηκώνει χέρι για να μην προσβάλλει τους συμμαθητές τους. Το ίδιο παιδί ήταν τόσο αγαπητό στους συμμαθητές που τους είχε πείσει, ενώ δεν τους άρεσε καθόλου, να ακούν Μότσαρτ μέσα στην τάξη!

Στον αντίποδα, το χαρισματικό παιδί που δεν θα αντιμετωπιστεί από την οικογένεια και το περιβάλλον κατά κανόνα χάνει τη δημιουργική του ενέργεια και την ικανότητα ανεύρεσης νέων λύσεων, οπότε παύει να είναι χαρισματικό και έχει μία συνήθη εξέλιξη.

ΤΟ ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΟ ΠΑΙΔΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΖΗΣΕΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟ ΑΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΤΟ ΑΦΗΣΟΥΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟ.

– Πώς πορεύονται τα παιδιά αυτά στην ενήλικη ζωή τους; Γίνονται επιστήμονες; Φεύγουν στο εξωτερικό; Έχουν ευκαιρίες στην Ελλάδα;

Όχι, στο εξωτερικό δεν φεύγουν πάντα. Διαπρέπουν όμως συχνά σε επιστημονικούς τομείς, σε υψηλό βαθμό. Εξάλλου, στην Ελλάδα υπάρχει η δυνατότητα να δίνονται στα παιδιά από νωρίς πολλά εκπαιδευτικά πλαίσια: να αλλάξουν σχολείο, να επιλέξουν δραστηριότητες που τα ενδιαφέρουν κ.λπ. Βέβαια, ας μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για ένα πολύ μικρό ποσοστό παιδιών. Δεν μπορείς να απαιτήσεις από το κράτος να πάρει μέτρα για τόσο λίγα παιδιά, απλά τα εντάσσεις με αλλαγές στα ήδη υπάρχοντα μέσα.

Δεν μπορώ να σας απαντήσω στο τι συμβαίνει σε προσωπικό επίπεδο στην ενήλικη ζωή των χαρισματικών, γιατί δεν τα ακολουθώ τα παιδιά μέχρι εκεί, αλλά φαντάζομαι πως ισχύει η ποικιλομορφία που ισχύει για όλους τους ανθρώπους. Δεν σημαίνει, δηλαδή, ότι ο χαρισματικός άνθρωπος δεν θα είναι πετυχημένος στην προσωπική ζωή του – όπως ακριβώς ισχύει και το αντίθετο.

– Μπορεί το χαρισματικό παιδί να ζήσει ευτυχισμένο;

Οι γονείς πρώτα και οι ειδικοί μετά μπορούν να βοηθήσουν αυτό το παιδί να ζήσει και ευτυχισμένο αφήνοντάς το ελεύθερο. Γιατί η δημιουργικότητα προϋποθέτει και ελευθερία.

Από εκεί και πέρα, πρόκειται για μια κατηγορία ανθρώπων που πρέπει κανείς να προσέξει γιατί προσφέρουν στην κοινωνία, κάνουν νέες ανακαλύψεις και μας βοηθούν να σκεφτούμε και να δούμε τον κόσμο με άλλα μάτια.