ΠΩΣ ΣΥΝΔΕΕΤΑΙ Η ΥΠΕΡΦΑΓΙΑ ΜΕ ΟΣΑ ΝΙΩΘΕΙΣ;

Τι κρύβεται πίσω από τα επεισόδια υπερφαγίας; Μία ψυχολόγος εξηγεί τη σύνδεσή τους με τη διαχείριση των συναισθημάτων μας.

Όλοι μας κάποια στιγμή έχουμε φάει παραπάνω απ’ όσο θέλαμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι πάσχουμε από κάποια διατροφική διαταραχή. Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον να διερευνήσουμε το τι μπορεί να σημαίνει όταν ενδίδουμε σε μία συστηματική υπερβολική ενασχόληση με το φαγητό και σε μία ανεξέλεγκτη κατανάλωσή του, σε βαθμό δυσφορίας. Ποια είναι άραγε τα πιθανά αίτια που υποκινούν αυτά τα επεισόδια υπερφαγίας, τα οποία φτάνουν στο σημείο να επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής μας;

Σύμφωνα με την ψυχολόγο Ντιάνα Χαρίλα (2007), η υπερφαγία θεωρείται αποτέλεσμα διαταραγμένης ρύθμισης του συναισθήματος και χαμηλής ανοχής στα δυσάρεστα συναισθήματα. Η αιτιογένεση φαίνεται να είναι πολυπαραγοντική, συνδυάζοντας επιρροές από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, το οικογενειακό περιβάλλον και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον για αυτό το οποίο θεωρείται κοινωνικά αποδεκτό.

Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, τα άτομα με διατροφικές διαταραχές τείνουν να υποφέρουν συνήθως από κατάθλιψη, άγχος, διαταραχές προσωπικότητας και χαμηλή αυτοεκτίμηση (Jansen, 2001). Η υπερεπένδυση στην εξωτερική εμφάνιση φαίνεται να αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης κάποιας διατροφικής διαταραχής (Levin & Piran, 2004), ενώ συχνά ο φαύλος κύκλος των υπερφαγικών επεισοδίων εκδηλώνεται ως απόρροια κάποιας στερητικής δίαιτας.

Επίσης, έρευνες δείχνουν ότι άτομα τα οποία ενδίδουν σε βουλιμικά επεισόδια φαίνεται να προβάλλουν στην σχέση τους με το φαγητό μία προσπάθεια ανάκτησης ενός ελέγχου που χάθηκε μέσα σε μία καταπιεστική οικογένεια, η οποία στερεί την αυτονομία των μελών της.

Χαρακτηριστικά όπως η τελειοθηρία, η υπερεκτιμημένη αντίληψη σχετικά με το βάρος σώματος, η διχότομη σκέψη στην επεξεργασία των προσλαμβανουσών πληροφοριών και η υπεργενίκευση ενισχύουν το αίσθημα κατωτερότητας και τη χαμηλή αυτοεκτίμηση αυτών των ατόμων (Lingswiler, Crowther & Stephens, 1989).

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Πότε η υπερφαγία γίνεται διαταραχή;

Ως διαταραχή υπερφαγίας (Binge Eating Disorder) χαρακτηρίζεται η διατροφική διαταραχή που έχει ως κύριο σύμπτωμα τα επεισόδια υπερφαγίας. Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία (1994), για να πληροί κάποιος τα κριτήρια της υπερφαγικής διαταραχής, χρειάζεται να έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• Κατανάλωση ποσότητας φαγητού πολύ μεγαλύτερης από τον μέσο άνθρωπο στο αντίστοιχο χρονικό διάστημα (π.χ. εντός 2 ωρών).
• Αίσθημα απουσίας ελέγχου ως προς το προσλαμβανόμενο φαγητό (π.χ. δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει, ούτε να ελέγξει το τι τρώει).
• Συχνότητα 2 ημέρες την εβδομάδα για 6 μήνες.
• Συναφής αρνητική εικόνα σώματος, αίσθημα ντροπής και αηδίας προς τον εαυτό.
• Απουσία αντισταθμιστικών συμπεριφορών: Δεν γίνεται χρήση καθαρτικών, έντονη σωματική άσκηση ή πρόκληση εμετού, όπως π.χ. στην ψυχογενή βουλιμία.

Άλλοι όροι που έχουν χρησιμοποιηθεί για να περιγράψουν τη διαταραχή υπερφαγίας είναι: Αδηφαγική διαταραχή, διαταραχή επεισοδιακής καταναγκαστικής υπερφαγίας και Bing Eating Disorder.

Σύμφωνα με την Χαρίλα (2007), για να αντιμετωπιστεί η διαταραχή υπερφαγίας, το άτομο χρειάζεται να δεσμευτεί σε μία θεραπευτική σχέση, όπου θα περάσει μαζί με τον θεραπευτή από τα εξής 10 θεραπευτικά στάδια:

• Εκπαίδευση γύρω από την υπερφαγία.
• Διερεύνηση ερεθισμάτων στα οποία συμβαίνουν οι υπερφαγικές κρίσεις (αυτοπαρατήρηση).
• Διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων, εάν από την αξιολόγηση έχουν φανεί ότι αποτελούν εκλυτικά ερεθίσματα (αυτοέλεγχος).
• Διερεύνηση διεργασιακών λαθών (κυρίως γύρω από τον έλεγχο).
• Εύρεση και τροποποίηση διεργασιακών λαθών (αμφισβήτηση απόλυτων, περιοριστικών πεποιθήσεων).
• Τροποποίηση της αυστηρής υπεραξιολόγησης των πελατών αυτών για τον εαυτό τους.
• Αύξηση ελέγχου πάνω στην τροφή.
• Μείωση της ποσότητας της τροφής.
• Βελτίωση δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων.
• Βελτίωση διεκδικητικής συμπεριφοράς.

Απώτερος στόχος είναι το άτομο να δημιουργήσει μια πιο υγιή σχέση με το φαγητό και με τα συναισθήματά του, καθώς και να σπάσει τον φαύλο κύκλο της υπερφαγίας, ο οποίος θα μπορούσε να περιγραφεί ως εξής:

Το δυσάρεστο συναίσθημα (άγχος/ένταση/θλίψη) οδηγεί σε επεισόδιο υπερφαγίας που με τη σειρά του οδηγεί σε αύξηση βάρους σώματος, αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση δυσάρεστου συναισθήματος σχετικό με το βάρος του σώματος, οδηγεί σε ενασχόληση με το βάρος μας και επομένως σε νέο κύκλο υπερφαγίας.

Τέλος, η διερεύνηση των σχέσεων και ισορροπιών εντός της οικογένειας, καθώς και το ιστορικό διατροφικών διαταραχών άλλων μελών της οικογένειας, δίνουν χρήσιμες πληροφορίες για τον τρόπο που έχει αναπτυχθεί η δυναμική των μελών, καθώς συχνά αυτό που «κληρονομείται» δεν είναι η διατροφική διαταραχή, αλλά το ψυχολογικό προφίλ πίσω από αυτήν.

«Η υπερφαγία είναι το σύμπτωμα, όχι το πρόβλημα»

Είναι απαραίτητο τα άτομα που υποφέρουν από κάποια διατροφική διαταραχή να λάβουν τη βοήθεια που χρειάζονται από εξειδικευμένο ψυχολόγο και κλινικό διαιτολόγο-διατροφολόγο. Τα υπερφαγικά επεισόδια είναι το σύμπτωμα ενός ψυχισμού που δυσλειτουργεί, και όχι το πραγματικό πρόβλημα. Ποτέ το πρόβλημα δεν είναι το φαγητό, αλλά ο τρόπος που το νοηματοδοτούμε και η σχέση που δημιουργούμε μαζί του. Οι απαντήσεις σε ερωτήματα, όπως: «Τι εκφράζουμε μέσα από την υπερφαγία; Ποια συναισθήματα προσπαθούμε να "φάμε"; Ποιος είναι ο φαύλος κύκλος που επαναλαμβάνουμε;» μπορούν να μας δώσουν μία πυξίδα στη διαδικασία διερεύνησης των επαναλαμβανόμενων υπερφαγικών επεισοδίων.

Η Αναστασία-Χαρά Καραγιάννη είναι ψυχολόγος, προσωποκεντρική ψυχοθεραπεύτρια.