ΠΩΣ Ο ΕΓΚΕΦΑΛOΣ «ΓΕΝΝΑ» ΤΗ ΜΟΝΑΞΙΑ ΣΟΥ

Όταν η μοναξιά δεν προκύπτει ως μια φυσική ανάγκη του ατόμου, οδηγεί σε κοινωνικές συμπεριφορές που με τη σειρά τους «γεννούν» βαθύτερη μοναξιά.

Ήξερες πως ο εγκέφαλός μας είναι εξοπλισμένος με μια περιοχή που σχετίζεται τόσο με τη λαχτάρα για γευστικά φαγητά όσο και με τη λαχτάρα για σύνδεση με τους άλλους; Αν και μπορείς να αποφύγεις να καταναλώσεις ένα ζουμερό burger, τι γίνεται στον εγκέφαλο όταν αποφεύγεις τις κοινωνικές συναναστροφές σε χρόνιο βαθμό;

Πρώτα από όλα, πάμε να δούμε πώς σχετίζονται αυτές οι δύο λαχτάρες, η λαχτάρα για φαγητό και η λαχτάρα για σύνδεση με τους άλλους.

Είμαι μόνος ή νιώθω μοναξιά;

Η μοναξιά είναι η κατάσταση στενοχώριας ή δυσφορίας που προκύπτει όταν κάποιος αντιλαμβάνεται ένα χάσμα μεταξύ της επιθυμίας του για κοινωνική σύνδεση και των εμπειριών του.

Η μοναξιά είναι κάτι παραπάνω από το επιλέγω να «είμαι μόνος/-η» συνειδητά γιατί θέλω να περάσω χρόνο με τον εαυτό μου ως μια βασική, φυσιολογική ανάγκη που επιθυμώ να καλύψω. Ακόμη κι αν μερικοί άνθρωποι περιτριγυρίζονται από άλλους όλη μέρα ή βρίσκονται σε έναν μακροχρόνιο γάμο ή σχέση, εξακολουθούν να βιώνουν βαθιά μοναξιά.

Αντιθέτως, η μοναξιά είναι μια οδυνηρή κατάσταση που δείχνει ότι η βασική ανάγκη κάποιου για κοινωνική σύνδεση δεν ικανοποιείται λόγω συνθηκών, καταστάσεων ή επιλογών που οδήγησαν σε αυτή την κατάσταση, που αποτελεί σοβαρή απειλή για την ευημερία, τη μακροπρόθεσμη σωματική υγεία και τον εγκέφαλό του.

Πολλαπλές έρευνες δείχνουν ότι η μοναξιά λειτουργεί όπως άλλες βασικές ανάγκες προς ικανοποίηση, π.χ. η δίψα και η πείνα, με τις οποίες μοιράζεται την έντονη δραστηριότητα στην ίδια περιοχή του εγκεφάλου, το κοιλιακό ραβδωτό.

Η ΛΑΧΤΑΡΑ ΓΙΑ ΦΑΓΗΤΟ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΜΕ ΤΗ ΛΑΧΤΑΡΑ ΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ.

Το κοιλιακό ραβδωτό είναι μια περιοχή κλειδί στο σύστημα ανταμοιβής, που έχει αποδειχθεί ότι ενεργοποιείται ως απόκριση στη λαχτάρα για φαγητό και άλλα ανταποδοτικά ερεθίσματα. Η περιοχή δείχνει έντονη ενεργοποίηση στην αναμονή της ανταμοιβής μέσω φαγητού, όπως η γλυκιά γεύση, ενώ η ενεργοποίηση μειώνεται όταν υπάρχει κορεσμός. Η ίδια περιοχή λοιπόν εμπλέκεται και στην «κοινωνική λαχτάρα». Όταν κάποιος νιώθει έντονη μοναξιά και λαχταρά να συνδεθεί, υπάρχει αυξημένη δραστηριότητα στο κοιλιακό ραβδωτό.

Υπάρχει και κάτι ακόμα που κάνει αυτές τις δύο λαχτάρες, τη λαχτάρα για σύνδεση και φαγητό να μοιάζουν. Σκέψου το εξής: Σου έχει συμβεί να πηγαίνεις πεινασμένος στο σουπερμάρκετ και τα λαχταριστά και υψηλά σε θερμίδες γεύματα να τραβούν το βλέμμα σου σαν μαγνήτης όσο κι αν προσπαθείς να τα αποφύγεις; Φυσικά, επικεντρώνεσαι σε αυτό που λαχταράς και πιστεύεις πως θα σε ανταμείψει, και όχι στον διάδρομο με τα λαχανικά και τα φρούτα.

iStock

Σύμφωνα με έρευνες, με τον ίδιο τρόπο λοιπόν λειτουργεί και η λαχτάρα για σύνδεση με τους άλλους. Όταν προσπαθείς να ξεφύγεις από το αίσθημα μοναξιάς, ο κόσμος των social media είναι το «σουπερμαρκετ» που σε βομβαρδίζει με άπειρα ερεθίσματα και υποψήφιους «φίλους» για σύνδεση.

Πως συμβαίνει αυτό; Σε μια προσπάθειά μας να ικανοποιήσουμε την ανάγκη μας για σύνδεση, αυξάνεται η προσοχή μας σε κοινωνικές ενδείξεις (π.χ. πρόσωπα που χαμογελούν) αντί άλλων εκφράσεων. Για παράδειγμα, σύμφωνα με έρευνες παρατηρούμε περισσότερο χαμογελαστά πρόσωπα και πληροφορίες που σχετίζονται με την κοινωνικότητα, όπως ακριβώς επικεντρωνόμαστε στα λαχταριστά φαγητά όταν πηγαίνουμε για ψώνια.

Τι γίνεται στον εγκέφαλο σου όταν η ανάγκη για σύνδεση δεν ικανοποιείται;

Έρευνες έχουν συνδέσει τη μοναξιά με ένα πλήθος αρνητικών συναισθηματικών, υγείας και γνωστικών αποτελεσμάτων, όπως αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας, αυξημένα συμπτώματα κατάθλιψης, δυσκολίες στον αυτοέλεγχο κ.ά. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε νιώσει μοναξιά κάποια στιγμή στη ζωή μας και είναι απολύτως φυσιολογικό. Όταν η μοναξιά όμως γίνει χρόνια, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το ανοσοποιητικό μας σύστημα, τις ορμόνες και τον εγκέφαλό μας.

Η χρόνια μοναξιά έχει συσχετιστεί με αλλαγές στον προμετωπιαίο λοβό, την περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για τις εκτελεστικές λειτουργίες, όπως η ρύθμιση συμπεριφοράς και συναισθηματικής έκφρασης, η προσοχή και η συγκέντρωση, η λήψη αποφάσεων κ.ά. Έρευνες σε νεαρούς ενήλικες δείχνουν μείωση στην πυκνότητα μυελίνωσης και την πυκνότητα λευκής ουσίας σε διάφορες περιοχές του προμετωπιαίου λοβού, οδηγώντας σε μειωμένη ικανότητα ρύθμισης συμπεριφοράς, συναισθηματικής έκφρασης και προσοχής, που μπορούν να οδηγήσουν σε ένα φαύλο κύκλο αποξένωσης και μοναξιάς.

ΟΙ ΕΛΛΙΠΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΙΚΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΕΝΑΝ ΦΑΥΛΟ ΚΥΚΛΟ ΑΠΟΞΕΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΒΑΘΥΤΕΡΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ.

Επιπλέον, η μοναξιά κάνει τους ανθρώπους να λαμβάνουν λιγότερη χαρά και ικανοποίηση από θετικά κοινωνικά ερεθίσματα, όπως ένα χαμόγελο. Μια μελέτη του 2012 έδειξε πως σε ανθρώπους που βιώνουν μοναξιά η θέαση χαμογελαστών προσώπων προκαλεί ασθενέστερη ενεργοποίηση του κοιλιακού ραβδωτού σώματος (δομή κρίσιμη για την αξιολόγηση της αξίας και την επεξεργασία ανταμοιβής), υποδεικνύοντας ότι η μοναξιά κάνει τους ανθρώπους να ανταμείβονται λιγότερο από θετικά κοινωνικά ερεθίσματα.

Τέλος, τα άτομα που νιώθουν μοναξιά τείνουν να έχουν μικρότερο όγκο φαιάς ουσίας αμυγδαλής, η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στην επεξεργασία των συναισθημάτων και στην κοινωνικότητα.

iStock

Τα παραπάνω ευρήματα υποδηλώνουν ότι οι κοινωνικές λειτουργίες των μοναχικών ανθρώπων επηρεάζονται άμεσα από τις αλλαγές στις δομές του εγκεφάλου, οδηγώντας σε ένα φαύλο κύκλο αποξένωσης και βαθύτερης μοναξιάς.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως η μοναξιά δεν επηρεάζει μόνο τις εγκεφαλικές λειτουργίες και τις δομές του εγκεφάλου, αλλά οδηγεί σε συμπεριφορικές αλλαγές. Όσον αφορά τη συμπεριφορά, τα άτομα με «φτωχό» κοινωνικό δίκτυο είναι πιο πιθανό να επιδεικνύουν λιγότερη αυτοπειθαρχία, συμπεριλαμβανομένης της υπερφαγίας, της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ και της λιγότερης σωματικής άσκησης.

Πώς να αντιμετωπίσεις τη μοναξιά

Σίγουρα οι ατελείωτες ώρες στα κοινωνικά δίκτυα δεν βοηθούν, μόνο εντείνουν την κατάσταση, μιας και παρουσιάζουν συνήθως μια διαστρεβλωμένη εικόνα της πραγματικότητας. Μερικές φορές είναι δύσκολο να σταματήσουμε να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με άλλους. Αλλά να θυμάστε ότι τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται από έξω. Δεν ξέρουμε πώς νιώθουν οι άλλοι άνθρωποι όταν είναι μόνοι ή τι τους συμβαίνει εκτός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τι μπορείτε να κάνετε:

1. Αναγνώρισε ότι η μοναξιά είναι φυσιολογική

Όλοι περνούν περιόδους μοναξιάς στη ζωή και το να νιώθεις μοναξιά δεν σημαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά με σένα. Πολλές καθημερινές αλλαγές μπορούν να οδηγήσουν στο αίσθημα μοναξιάς. Για παράδειγμα, η αλλαγή εργασιακού χώρου, μια μετακόμιση για σπουδές ή μια νέα αρχή, η ανεργία αλλά και η απόκτηση παιδιών μπορούν να μας κάνουν να νιώθουμε μοναξιά και είναι απολύτως φυσιολογικό αν δεν γίνει μια χρόνια κατάσταση. Αναγνωρίζοντας την κατάσταση μπορείς να μειώσεις το στρες και τις αρνητικές σκέψεις που σε εμποδίζουν να κάνεις μια νέα αρχή.

2. Ενίσχυσε την αυτοεκτίμησή σου

Η έλλειψη αυτοεκτίμησης μπορεί να σε κρατήσει πίσω σε κοινωνικές καταστάσεις. Το να γνωρίζεις νέους ανθρώπους μπορεί να είναι αγχωτικό, όταν δεν νιώθεις καλά με τον εαυτό σου και όταν δεν πιστεύεις στις ικανότητές σου. Το να ενισχύεις την αυτοεκτίμησή σου, κάνοντας πράγματα που είναι επιτεύξιμα και χτίζοντας πάνω σε αυτά σιγά σιγά, σε βοηθά να ενισχύσεις τις κοινωνικές σου δεξιότητες και να νιώσεις μεγαλύτερη σιγουριά για τον εαυτό σου. Έχεις παρατηρήσει πως όσο μεγαλύτερη άνεση νιώθεις σε έναν τομέα τόσο πιο εύκολα μιλάς για αυτόν;

3. Κράτησε τον εγκέφαλο σου απασχολημένο

Το να κρατήσεις τον εαυτό σου απασχολημένο είναι ένας καλός τρόπος για να αντιμετωπίσεις τη μοναξιά. Δες ποιες ομάδες μοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα με σένα και πάρε μέρος. Μια λέσχη βιβλίου, μια θεατρική ομάδα ή ακόμα και η ομαδική άσκηση σε κρατούν απασχολημένο τόσο σωματικά όσο και πνευματικά, και σε βοηθούν να γνωρίσεις νέους ανθρώπους και να καταπολεμήσεις τη μοναξιά και την απομόνωση.

4. Απόλαυσε τη δική σου παρέα

Αν έχεις συνηθίσει να βρίσκεσαι με άλλους, θα σου φανεί περίεργο και στην αρχή ίσως αφόρητο. Αλλά το να περνάς χρόνο μόνος μπορεί να είναι απελευθερωτικό. Το να μάθεις να είσαι μόνος είναι ένα βήμα προς την αυτογνωσία και την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης. Αφιέρωσε χρόνο στη φροντίδα σου, στην ενίσχυση των δεξιοτήτων σου αλλά και στη διασκέδασή σου.

Συμπερασματικά

Η μοναξιά μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε απομονωμένοι και αποκομμένοι, και μπορεί να προκληθεί από διάφορους παράγοντες, όπως αλλαγές στη ζωή, καταστάσεις ψυχικής υγείας, χαμηλή αυτοεκτίμηση κ.ά. Μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για την υγεία, επομένως είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε ότι αισθανόμαστε μοναξιά, αλλά είναι επίσης σημαντικό να θυμόμαστε ότι το να είσαι μόνος δεν είναι το ίδιο με το να νιώθεις μοναξιά.

Υπάρχουν πράγματα που μπορούν να σας βοηθήσουν να δημιουργήσετε νέες συνδέσεις και να βρείτε την κοινωνική υποστήριξη που χρειάζεστε. Εάν εξακολουθείτε να δυσκολεύεστε, μιλήστε με έναν σύμβουλο ή τον γιατρό σας. Ό,τι κι αν επιλέξετε να κάνετε, απλά να θυμάστε ότι υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να βοηθήσουν.

Η Σοφία Μπαλαλή είναι Ψυχολόγος με ειδίκευση στην Εφαρμοσμένη Γνωστική Ψυχολογία, Junior Teacher University of Amsterdam και Habit & Mindset Coach.