ΠΩΣ ΝΑ ΠΡΟΦΥΛΑΧΤΕΙΣ ΑΠΟ ΜΙΑ ΤΟΞΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Ένα από τα πράγματα που δεν διαλέγουμε στη ζωή είναι η οικογένεια στην οποία γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε. Μπορούμε όμως ως ενήλικες να ακολουθήσουμε ορισμένες στρατηγικές που θα μας προφυλάξουν από την όποια συγγενική τοξικότητα.

Αν έχεις μεγαλώσει σε μια μέση ελληνική οικογένεια, η οποία συνήθως εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σόι, οι πιθανότητες να έχεις γίνει μάρτυρας μιας κάποιας δυσλειτουργίας στους κόλπους της δεν είναι –για να το πω μετριοπαθώς– αμελητέες. Η γκάμα των πιθανών προβλημάτων είναι δυστυχώς τεράστια και ανάλογες οι διακυμάνσεις στη σοβαρότητα. Γιατί προφανώς είναι πολύ διαφορετικό να έχεις έναν κακοποιητικό γονιό από το να μην μπορείς να συνεννοηθείς με κάποιο από τα αδέρφια σου, ή να μην εκτιμάς τις παραινέσεις των πεθερικών σου.

Έχω δει περιπτώσεις ατόμων που έχουν «ξεγράψει» την οικογένειά τους, κόβοντας κάθε επικοινωνία γιατί δεν μπορούσαν να διαχειριστούν την κατάσταση διαφορετικά. Αλλά και περιπτώσεις ατόμων που επιμένουν να υφίστανται τα πάνδεινα, γιατί δεν διανοούνται να «προδώσουν» την οικογένειά τους.

Παρόλο που η δομή της ελληνικής οικογένειας –εδώ και δεκαετίες– αφήνει δυστυχώς γόνιμο έδαφος για όλα τα πιθανά σενάρια, προφανώς το θέμα δεν είναι μόνο ελληνικό. Είναι κάτι που ξέρει από προσωπική εμπειρία η Nedra Glover Tawwab, ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέας σχετικών βιβλίων. Για την ακρίβεια, ήταν αυτό που την έκανε να θέλει να γίνει αρχικά κοινωνική λειτουργός και τελικά να ασχοληθεί με τη συμβουλευτική, με ειδίκευση στις σχέσεις.

Τοξική οικογένεια: Μάθε και προφυλάξου

Όπως ανέφερε στους New York Times η 39χρονη σήμερα Αμερικανίδα, μεγαλώνοντας στο Ντιτρόιτ είχε ζήσει «από κατάχρηση ουσιών μέχρι παραμέληση στην οικογένεια». Για την ακρίβεια, είχε εκτεθεί σε 7 από τις 10 καταστάσεις που χαρακτηρίζονται ως «δυσμενείς παιδικές εμπειρίες», δηλαδή δυνητικά τραυματικά γεγονότα από τη γέννηση ως την ηλικία των 17 ετών.

«Όταν είσαι παιδί, οι σχέσεις σου επιβάλλονται, αλλά ως ενήλικας έχεις το περιθώριο να επιλέξεις με ποιους θέλεις να έχεις σχέσεις και πώς», είπε χαρακτηριστικά. «Ακόμα και με την οικογένειά σου».

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Το πώς μπορεί να γίνει αυτό είναι το θέμα του νέου της βιβλίου, με τίτλο «Drama Free: A Guide to Managing Unhealthy Family Relationships». Το να βάζεις όρια σε μια σχέση είναι ούτως ή άλλως μια δύσκολη δουλειά, πόσο μάλλον αν αφορά γονείς, αδέρφια ή άλλους συγγενείς που είχαν σημαντική παρουσία στη ζωή σου ανέκαθεν. Εφόσον δεν μπορείς ή δεν θέλεις να κόψεις επαφή, μπορείς τουλάχιστον να δοκιμάσεις κάποιες στρατηγικές ώστε να θέσεις ένα πρώτο προστατευτικό πλαίσιο για τον εαυτό σου απέναντί τους.

Η προσέγγισή της βοηθά επίσης όταν δεν έχεις να κάνεις ακριβώς με μια τοξική οικογένεια, αλλά προσπαθείς να διαχειριστείς κάποιες καταστάσεις που θα ήθελες να ήταν αλλιώς. Σκέψου π.χ. ότι η αδερφή σου παντρεύεται κάποιον με τον οποίο δεν θα έκανες ποτέ παρέα, ή οι γονείς του νέου σου συντρόφου σου φαίνονται ξινοί!

Αποφάσισε τι σημαίνει «καλή σχέση» σε μια τοξική οικογένεια

Ποτέ δεν θα έχεις μια τέλεια σχέση με οποιονδήποτε στην οικογένειά σου, υποστηρίζει η Tawwad. Όταν έχεις απέναντί σου έναν δύσκολο άνθρωπο, βοηθάει να κάνεις ένα βήμα πίσω και να αναλογιστείς τι σημαίνει «καλή σχέση» μαζί του.

Αρχικά, εντόπισε τα ζητήματα που επηρεάζουν τη σχέση σου με αυτό το άτομο. Λαμβάνοντάς τα υπόψη, σκέψου τι μπορεί να περιμένεις ρεαλιστικά. Αν, για παράδειγμα, έχεις μεγαλώσει σε μια πολύ δεμένη οικογένεια, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο στην οικογένεια του/της συντρόφου σου, μην προσπαθήσεις να φέρεις τους άλλους στα νερά σου. Μια «καλή σχέση» με τα πεθερικά σου μπορεί να είναι η αποδοχή της απόστασης που θέλουν να κρατάνε, χωρίς να μπαίνετε σε αντιπαλότητες που έχουν τροφοδοτήσει ουκ ολίγες κωμικοτραγικές τηλεοπτικές σειρές.

Κατάλαβε τι μπορείς να ελέγξεις και τι όχι

Στο βιβλίο της, η Tawwab τονίζει ότι δεν μπορείς να αλλάξεις τους άλλους. Όπως γράφει, όποτε θεωρείς ότι η λύση σε ένα πρόβλημα είναι να φερθούν οι άλλοι διαφορετικά, το πρόβλημα δεν θα πάψει ποτέ. Εκείνο που προτείνει είναι να αναρωτηθείς εσύ: Αν το άλλο άτομο δεν αλλάξει τίποτα απολύτως στη συμπεριφορά του, υπάρχει κάτι που μπορώ να κάνω εγώ για να αλλάξει η σχέση μας;

Αναφέρει χαρακτηριστικά το παράδειγμα μιας γυναίκας που έχει ταλαιπωρηθεί συναισθηματικά από το αδερφό της επανειλημμένα. Αντί να ασχολείται με το πώς θα έπρεπε κανονικά να φέρεται εκείνος, της λέει να εστιάσει σε τεχνικές που θα βοηθήσουν την ίδια να τον διαχειριστεί όπως είναι – από το να μην απαντάει σε ένα τηλεφώνημά του, αν εκείνη τη στιγμή δεν το αντέχει, μέχρι να δηλώνει ξεκάθαρα ότι κάποια πράγματα δεν είναι προς συζήτηση.

Μάθε να αντέχεις τις δύσκολες συζητήσεις

Το να αντιμετωπίζεις οποιονδήποτε συγγενή με τον οποίο έχεις δυσλειτουργική σχέση, σημαίνει ότι αργά ή γρήγορα θα πεις κάποια πράγματα που θα του φανούν δυσάρεστα.

«Έχουμε πιστέψει ότι πρέπει να νιώθουμε πάντα άνετα, κι αυτός είναι ο στόχος μας ακόμα κι όταν λέμε κάτι δύσκολο, να μην ταραχτεί ο άλλος, ή θυμώσει, ή ζητήσει περαιτέρω εξηγήσεις», λέει η Tawwab. «Αυτό δεν είναι ρεαλιστικό».

Δεν έχει νόημα να αναβάλλεις μια δύσκολη συζήτηση μέχρι να βρεις τις «κατάλληλες λέξεις». Αρκεί να μιλήσεις απλά και ξεκάθαρα, λέγοντας π.χ. Δεν θέλω να μου φωνάζεις έτσι. (Το να καταλάβεις τι θέλεις, είναι κάτι στο οποίο μπορεί να σε βοηθήσει η ψυχοθεραπεία).

Να περιμένεις ότι ο άλλος μπορεί να το πάρει προσωπικά

Σε μια δυσλειτουργική ή τοξική οικογένεια, οποιαδήποτε προσπάθεια για αλλαγή θα θεωρηθεί ως απόρριψη. «Τα όρια στις ανθυγιεινές οικογένειες συνιστούν απειλή στο σύστημα της δυσλειτουργίας», γράφει η ειδικός στο βιβλίο της. Η αναφορά στην όποια αλλαγή μπορεί να προκαλέσει αποδοκιμασίες («Δεν έχεις δίκιο ότι πρέπει να αλλάξουμε, όλα ήταν καλά μέχρι που εσύ έθεσες θέμα»), προσβολές («Είσαι απαράδεκτος») και μνησικακία («Με νευριάζει που θέλεις κάτι άλλο»). Μπορεί επίσης να κάνουν πως δεν σε άκουσαν ή να προσπαθήσουν να σου αλλάξουν γνώμη. Το να περιμένεις όλα αυτά ως πιθανά, θα βοηθήσει να μην σε πληγώσουν όταν συμβούν.

Κράτα μια υγιή απόσταση

Το να κρατάς μια απόσταση –κυριολεκτικά και μεταφορικά– από κάποιους συγγενείς δεν είναι το ίδιο με το να τους αγνοείς, γράφει η Tawwab. Μπορεί, ας πούμε, να πας στο τόπο καταγωγής σου αλλά να μην μείνεις στο πατρικό σου. Ή να αποφεύγεις συζητήσεις για θέματα που ξέρεις ότι θα διαφωνήσεις με τους άλλους. Αν θέλεις να διατηρήσεις επαφές με δύσκολους συγγενείς γιατί πιστεύεις ότι εν τέλει αξίζει, η αποδοχή και οι αποστάσεις μπορεί να σου εξασφαλίσουν κάποια ηρεμία, αλλά δεν θα είναι εύκολο, επισημαίνει η ειδικός.