ΠΩΣ ΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΓΧΟΥΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΩΦΕΛΗΘΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΙΓΝΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Το άγχος είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα προβλήματα ψυχικής υγείας που επηρεάζουν μικρούς και μεγάλους. Αν και συχνά μεταδίδεται από τους μεγάλους στους μικρούς, η παιγνιοθεραπεία είναι ένας θεραπευτικός τρόπος προσέγγισης που μπορεί να ωφελήσει ολόκληρη την οικογένεια. Μία ψυχολόγος μάς κατατοπίζει σχετικά.

Το άγχος είναι ένα συναίσθημα το οποίο πλέον δεν πλήττει μόνο ενήλικες, αλλά εμφανίζεται και στα παιδιά. Ειδικά στους εφήβους, αποτελεί ένα από τα πιο συνηθισμένα συναισθήματα, όπως πολύ εύστοχα πραγματεύεται το sequel της ταινίας Τα μυαλά που κουβαλάς.

Η ψυχική υγεία των παιδιώνείναι συνυφασμένη με αυτή των ενηλίκων. Αν τα παιδιά μεγαλώνουν σε οικογένειες με αγχωμένους γονείς, δεν είναι να απορεί κανείς γιατί από νωρίς αναπτύσσουν αγχώδεις και ενίοτε αποφευκτικές συμπεριφορές.

Έτσι, όλο και πιο συχνά τα παιδιά παραπέμπονται για ψυχοθεραπεία, μια θεραπευτική διαδικασία στην οποία πρέπει να εμπλακούν με κάποιον τρόπο και οι γονείς, αφού όταν ένα παιδί ξεκινά θεραπεία, πρέπει όλη η οικογένεια να κάνει κάποιου είδους συνεδρίες.

Θεραπευτικά μοντέλα και πρωτόκολλα υπάρχουν πολλά. Επειδή κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, η κάθε οικογένεια ακολουθεί τη δική της θεραπευτική οδό, ανάλογα με τις συστάσεις του ψυχίατρου, αλλά και το τι ταιριάζει στα δικά της μέλη. Άλλοτε είναι η γνωστική-συμπεριφορική σε συνδυασμό με τη συμβουλευτική για τους γονείς, άλλοτε η συστημική οικογενειακή θεραπεία, άλλοτε η ψυχοδυναμική προσέγγιση κ.ά.

Το άγχος των παιδιών δεν εκφράζεται πάντα με λόγια

Το πρόβλημα με το άγχος των παιδιών είναι ότι συχνά δεν εξωτερικεύεται ως τέτοιο, δεν εκφράζεται με λόγια και πολλές φορές δεν το ερμηνεύουμε σωστά, ώστε να απευθυνθούμε στον ειδικό.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

«Είναι συνηθισμένο τα συναισθήματα των παιδιών να μην μπορούμε να τα ερμηνεύσουμε, άλλοτε επειδή δεν μας επιτρέπουν τα ίδια τα παιδιά, η ηλικία τους, οι φόβοι τους, το bullying που μπορεί να έχουν υποστεί, κι άλλοτε επειδή εμείς προβάλλουμε τις δικές μας εμπειρίες, τα δικά μας τραύματα, τους δικούς μας φόβους, τις δικές μας σκέψεις σε αυτά», εξηγεί η ψυχολόγος Ελένη Σολταρίδου.

Πόσες φορές δεν έχουμε συλλάβει τον εαυτό μας να συγκρίνει τις συμπεριφορές των παιδιών μας με τη δική μας ή να προσπαθεί να κατανοήσει τις συμπεριφορές τους, με βάση όλα όσα έχουμε βιώσει εμείς, τα συναισθήματα, τα τραύματα, τις σκέψεις μας;

5 ερωτήσεις για τη σχέση άγχους και παιγνιοθεραπείας

Ένα μοντέλο θεραπείας που μπορεί να λειτουργήσει σε αυτές τις περιπτώσεις και ταιριάζει στις οικογένειες είναι η παιγνιοθεραπεία. Είναι ένας τρόπος να αρχίσουμε να παρατηρούμε τα συναισθήματά μας, να τα κατανοούμε και να γίνουμε πιο λειτουργικοί μέσα στις σχέσεις μας.

Μπορεί να είναι πολύ εποικοδομητικό να παρατηρήσουμε τα συναισθήματα των άλλων, να παίξουμε ρόλους, να μοιραστούμε εμπειρίες, αλλά και να περάσουμε χρόνο με την οικογένειά μας, απολαμβάνοντας το παιχνίδι out of the box. Ζητήσαμε από την Ελένη Σολταρίδου που εφαρμόζει το μοντέλο της παιγνιοθεραπείας σε παιδιά, εφήβους, οικογένειες, αλλά και ενήλικες, να απαντήσει σε ορισμένες ερωτήσεις.

«Η ΠΑΙΓΝΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΝΔΕΙΚΝΥΤΑΙ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΑΡΝΗΣΗ, ΑΠΟΣΥΡΣΗ, ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΒΙΩΣΕΙ ΑΠΩΛΕΙΑ Ή ΔΙΑΖΥΓΙΟ, ΕΝΩ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕΙ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ ΣΕ ΜΙΑ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ».

– Είναι η παιγνιοθεραπεία η μοναδική προσέγγιση ψυχοθεραπείας για ένα παιδί;

Όχι. Υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις στην ψυχοθεραπεία τόσο για ενήλικες όσο και για παιδιά. Η παιγνιοθεραπεία είναι ένας θεραπευτικός τρόπος που συνδυάζεται με προσεγγίσεις όπως π.χ. η γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία και χρησιμοποιεί το παιχνίδι σαν μέσο έκφρασης. Εξάλλου, μέσα σε κάθε παιδί υπάρχει μία ιστορία, την οποία συχνά τα λόγια είτε αδυνατούν είτε δυσκολεύονται να περιγράψουν.

– Τι συμβαίνει μέσα σε μια τέτοια συνεδρία; 

Το παιχνίδι αποτελεί το κατάλληλο και φυσικό μέσω έκφρασης των παιδιών. Μέσα από το συμβολικό και αυθόρμητο παιχνίδι, τα παιχνίδια ρόλων, τις μαριονέτες, την άμμο, τη ζωγραφική και το αισθητηριακό παιχνίδι, το παιδί μαθαίνει να αναγνωρίζει και να εκφράζει τα συναισθήματα του, να αποδέχεται τον εαυτό του, να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά θέματα από το παρελθόν ή το παρόν που συνειδητά ή ασυνείδητα επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του σε διάφορους τομείς της ζωής του, να αναλαμβάνει τις ευθύνες των πράξεων του, να ρυθμίζει τις συμπεριφορές του και να υιοθετεί περισσότερο αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης.

Κατά τη διάρκεια των συνεδριών το παιδί έχει τη δυνατότητα να επιλέξει με ποιες μεθόδους και υλικά επιθυμεί να ασχοληθεί, γεγονός που ευνοεί τόσο τα παιδιά όσο και τους εφήβους που δυσκολεύονται να εκφραστούν λεκτικά.

Πολλές φορές είναι δύσκολο τα παιδιά να προσδιορίσουν τον λόγο που μπορεί να αισθάνονται λύπη, άγχος, θυμό ή φόβο. Μέσα από το παιχνίδι καθώς και από τη σχέση που δομείται με τον παιγνιοθεραπευτή παρέχεται η αίσθηση ασφάλειας και δίνεται η δυνατότητα προβολής βιωμάτων και δυσκολιών σε αντικείμενα.

Για παράδειγμα, ένα παιδί που αντιμετωπίζει δυσκολίες διαχείρισης θυμού μπορεί κατά τη θεραπευτική διαδικασία να προβάλλει τον θυμό που νιώθει σε ένα αντικείμενο ή μια κούκλα, καταφέρνοντας  να «αποστασιοποιηθεί» και να εξωτερικεύσει το συναίσθημά του. Δημιουργεί έτσι μια ασφαλή απόσταση που θα του επιτρέψει να εκτονώσει την ένταση και να διαχειριστεί το ζήτημα με αποτελεσματικότητα.

Η παιγνιοθεραπεία ενδείκνυται για παιδιά που αντιμετωπίζουν συναισθηματικές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς, όπως επιθετικότητα, άρνηση, απόσυρση, για παιδιά που έχουν βιώσει κάποιο δυσάρεστο γεγονός. όπως το θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή το διαζύγιο των γονέων, ενώ μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά σε μία μεταβατική περίοδο, για παράδειγμα από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό.

– Ποιους λόγους έχει να επιλέξει ένας θεραπευτής αυτόν τον τρόπο για έναν έφηβο ή ακόμη και για έναν ενήλικα; 

Οι έφηβοι και οι ενήλικες μπορούν να βοηθηθούν με ατομικές συνεδρίες, όμως η ίδια η ψυχοθεραπεία είναι μία διαδικασία που ο θεραπευτής μπορεί να χρησιμοποιήσει διάφορα μέσα για να κινητοποιήσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του θεραπευόμενου που μπορεί να μπλοκάρονται από εμπειρίες τις οποίες θέλει να απωθήσει, από ψυχοπιεστικά γεγονότα, από αγχογόνες σκέψεις.

Ο θεραπευτής, λοιπόν, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το παιχνίδι με έναν δημιουργικό τρόπο προσαρμόζοντάς το στις ανάγκες μίας συνεδρίας, ακόμα και στην ηλικία του θεραπευόμενού του.

Το παιχνίδι από τη φύση του μπορεί να γίνει πολύ δημιουργικό και να συσχετιστεί με το παρελθόν κάποιου, με μνήμες, με αφαιρετική και συνθετική ικανότητα και με ανάκληση εμπειριών. Με παρόμοιο τρόπο, εξάλλου, το παιχνίδι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ακόμα και σε ένα event μιας εταιρείας για να ενδυναμώσει την ομαδικότητα, να βελτιώσει την επικοινωνία, να προωθήσει την έκφραση των συναισθημάτων.

– Πώς επιδρά η αφήγηση παραμυθιών σε προβλήματα άγχους; 

Το παραμύθι είναι ένα συμβολικό μέσο, όπου μπορούν να αποτυπωθούν αντιφάσεις, αποφυγές, φόβοι, όλα όσα μας αγχώνουν και μας αποδιοργανώνουν. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί θεραπευτικά κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας όχι μόνο με αφήγηση, αλλά και με δημιουργία (με τη βοήθεια του παιδιού), για να μπορέσει να αποτυπώσει τα πεδία που το προβληματίζουν.

Σαν θεραπευτικό μέσο μπορεί όχι μόνο να βοηθήσει το παιδί να αναπαραστήσει αυτά που το κάνουν να νιώθει δυσλειτουργικό, αλλά και να δημιουργήσει εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης με τους οποίους θα νιώσει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και θα αποκτήσει πιο ισχυρή εικόνα του εαυτού.

– Πώς οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους να διαχειριστεί το δικό του άγχος, αλλά να διαχειριστούν και οι ίδιοι το δικό τους;

«Όταν οι μικροί άνθρωποι κατακλύζονται από μεγάλα συναισθήματα, είναι δική μας δουλειά να μοιραζόμαστε την ηρεμία μας και όχι να μπούμε στο χάος τους», γράφει η συγγραφέας L.R. Knost, ιδρύτρια της ομάδας συμβουλευτικής υποστήριξης οικογένειας Little Hands / Gentle Parenting Resources. Eίναι από τα αγαπημένα μου quotes που προσπαθώ μαζί με τους συνεργάτες μου να επικοινωνήσουμε στους γονείς. Οπότε, η ρύθμιση αρχικά των δικών μας συναισθημάτων είναι το πρώτο, απαραίτητο βήμα.

Είναι πολύ σημαντικό για έναν γονέα να υπενθυμίζει στον εαυτό του ότι τα παιδιά αναπαράγουν τις συμπεριφορές που βλέπουν από εκείνον, μιμούνται λέξεις και κινήσεις και τον θεωρούν πρότυπό τους.

Με τη βοήθεια της παιγνιοθεραπείας, οργανώνονται κοινές συνεδρίες ανάμεσα σε παιδιά και γονείς, όπου στόχος είναι να εκφραστούν συναισθήματα, να μπουν όρια, να ειπωθούν όχι, τα οποία συχνά δεν λέγονται γιατί τα φοβόμαστε, και να μάθουμε να μπαίνουμε στη θέση των άλλων.