ΠΩΣ ΜΑΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ ΤΑ ΤΡΑΥΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΡΟΓΟΝΩΝ ΜΑΣ;

Τι είναι το διαγενεακό τραύμα και πώς μας επηρεάζει η ιστορία των προγόνων μας; Τα τραύματα των προγόνων μας μπορεί να έχουν αφήσει αποτύπωμα στο DNA μας, επηρεάζοντας τον τρόπο που αντιδρούμε στο στρες, το πώς αντιμετωπίζουμε τις φοβίες, το τι επιλογές κάνουμε στη ζωή μας. Εντυπωσιακό;

Ολοένα και περισσότερες έρευνες μιλούν για την επίδραση του τραύματος με τρόπο τόσο βαθύ, που έχει τη δύναμη να αλλάξει το ίδιο μας το DNA, με αποτέλεσμα να μιλάμε για άμεσες συνέπειες σημαντικών γεγονότων στη συμπεριφορά και τις επιλογές ολόκληρου του οικογενειακού μας δέντρου, πολλές γενιές αργότερα.

Μεγαλώνοντας ήξερα ότι η θητεία του μπαμπά μου στο Βιετνάμ, τον είχε επιφορτίσει με μία αδιόρατη θλίψη, την οποία ένιωθα και γω από καιρό σε καιρό. Δεν ήταν παρά μετά τον θάνατό του, στο πλαίσιο της ψυχανάλυσης, που αντιλήφθηκα ότι ίσως κουβαλάω πάνω μου και μέσα μου το μετατραυματικό στρες του πολέμου που έζησε εκείνος, με τρόπο πολύ πιο βαθύ.

«Κουβαλάς τον πόνο του μπαμπά σου», μου είπε η ψυχολόγος μου. Μα, πώς είναι δυνατόν να έχω μετατραυματικό στρες (PTSD) από ένα βίωμα που δεν είναι καν δικό μου; Η απάντηση ήρθε μία μέρα, καθώς χάζευα στο διαδίκτυο, όταν έπεσα πάνω στο πολύ ενδιαφέρον άρθρο του National Geographic, "Can trauma be inherited through genes?" Σε αυτό, μία σειρά από έγκριτους επιστήμονες, αναλύουν τον τρόπο που το DNA μας μπορεί να αλλάξει δομή μια για πάντα, μετά από ένα ιδιαίτερα τραυματικό συμβάν, επηρεάζοντας τις ουσίες που εκκρίνονται στο σώμα των απογόνων μας κι έχουν να κάνουν, για παράδειγμα, με το στρες.

Σκέφτηκα ότι, πέρα από τον πόλεμο του μπαμπά μου, κουβαλάω την κατοχή του παππού μου, το Πολυτεχνείο της θείας μου, την ξαφνική και βίαιη δολοφονία του πατέρα της μητέρας μου. Κι αν εγώ κουβαλάω τόσα, τι σημαίνει αυτό για τα παιδιά μου και τα παιδιά τους, αλλά, σε μεγάλη κλίμακα, για το σύνολο του πληθυσμού της χώρας μας, με τα αμέτρητα συλλογικά του τραύματα;

Το τραύμα της Ελλάδας, από την Τουρκοκρατία μέχρι σήμερα

Μιλώντας με την ψυχοθεραπεύτρια Δέσποινα Πλουσίου, Μ.Α., MFT, που ασχολείται με το τραύμα, τις συνέπειές του και τη θεραπεία του, όλα έγιναν ξεκάθαρα. Σύμφωνα με την ειδικό, «Η ιστορία κάθε λαού είναι γεμάτη από τραυματικές εμπειρίες, αλλά για εμάς στην Ελλάδα, το συλλογικό τραύμα έχει διαμορφώσει γενιές ολόκληρες. Από την Τουρκοκρατία και τη σκλαβιά, τους πολέμους και τις κατοχές, μέχρι τις εμφύλιες συγκρούσεις και τη σύγχρονη οικονομική κρίση, οι Έλληνες κουβαλούν ένα παρελθόν γεμάτο βία, απώλειες, προσφυγιά και σκληρούς αγώνες επιβίωσης. Το ερώτημα είναι: Πώς επηρεάζει αυτή η αλυσίδα τραυμάτων τις επόμενες γενιές; Μπορεί το συλλογικό τραύμα να μεταβιβαστεί όχι μόνο ψυχολογικά, αλλά και βιολογικά;

ΤΑ ΤΡΑΥΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΡΟΓΟΝΩΝ ΜΑΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΑΦΗΣΕΙ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΣΤΟ DNA ΜΑΣ, ΕΠΗΡΕΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΑΝΤΙΔΡΟΥΜΕ ΣΤΟ ΣΤΡΕΣ, ΤΙΣ ΦΟΒΙΕΣ, ΤΙΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΤΗ ΖΩΗ.

Η σύγχρονη επιγενετική έρευνα, με πρωτοπόρους επιστήμονες όπως η Rachel Yehuda, δείχνει ότι τα τραύματα δεν είναι μόνο θέμα ψυχολογικής κληρονομιάς. Ο τρόπος που το σώμα και ο εγκέφαλός μας διαχειρίζονται το στρες μπορεί να επηρεαστεί από προηγούμενες γενιές μέσω επιγενετικών μηχανισμών. Με απλά λόγια, τα τραύματα των προγόνων μας μπορεί να έχουν αφήσει αποτύπωμα στο DNA μας, επηρεάζοντας τον τρόπο που αντιδρούμε στο στρες, τις φοβίες μας, ακόμη και τις επιλογές μας στη ζωή».

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Το ελληνικό συλλογικό τραύμα και η επιγενετική

Η ειδικός συνεχίζει, λέγοντάς μου: «Αν δούμε τη σύγχρονη ελληνική ιστορία μέσα από το πρίσμα της επιγενετικής, μπορούμε να αναρωτηθούμε: Μήπως οι απόγονοι των ανθρώπων που βίωσαν την Τουρκοκρατία και τον ξεριζωμό από τις πατρογονικές τους εστίες αναπτύσσουν ασυνείδητα μοτίβα φόβου ή δυσπιστίας προς την εξουσία;

»Οι απόγονοι των Μικρασιατών προσφύγων, που γεννήθηκαν μέσα σε συνθήκες ακραίας αβεβαιότητας και απόρριψης, είναι πιθανό να κληρονόμησαν μια αυξημένη ευαισθησία στο στρες και μια διαρκή αίσθηση ανασφάλειας; Η γενιά που μεγάλωσε από γονείς που βίωσαν τον Εμφύλιο πόλεμο και τις εξορίες, κουβαλά μέσα της έναν φόβο διάσπασης, συγκρούσεων και απώλειας;

»Οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που έχουν προγόνους, οι οποίοι βίωσαν σοβαρά τραύματα, μπορεί να εμφανίζουν διαφοροποιημένη ρύθμιση στον άξονα του στρες (HPA axis), γεγονός που μπορεί να τους κάνει είτε πιο επιρρεπείς στο άγχος και την κατάθλιψη, είτε στο να αναπτύσσουν αυξημένες στρατηγικές επιβίωσης. Αυτό έχει παρατηρηθεί σε πολλές κοινότητες με ιστορικά τραύματα, όπως οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος, οι Αφροαμερικανοί απόγονοι σκλάβων, αλλά και οι απόγονοι των προσφύγων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου».

ΜΗΠΩΣ ΟΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΠΟΥ ΒΙΩΣΑΝ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΞΕΡΙΖΩΜΟ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΤΡΟΓΟΝΙΚΕΣ ΤΟΥΣ ΕΣΤΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΥΝ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΑ ΜΟΤΙΒΑ ΦΟΒΟΥ Ή ΔΥΣΠΙΣΤΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ;

Η μετάδοση του τραύματος και η ελληνική οικογένεια

Στην Ελλάδα, η μετάδοση του τραύματος έχει συχνά συνδεθεί με τον ρόλο της οικογένειας. Η σιωπή, η αποφυγή της συζήτησης για δύσκολα γεγονότα, αλλά και οι συμπεριφορές που ενσταλάζονται στα παιδιά από μικρή ηλικία, λειτουργούν ως φορείς αυτής της διαγενεακής μεταβίβασης.

Η κυρία Πλουσίου εστιάζει τη ματιά μας στο τώρα: «Ακόμη και σήμερα, αν κοιτάξουμε τις αντιδράσεις μας ως λαός, βλέπουμε μοτίβα που ίσως προέρχονται από αυτά τα παλιά τραύματα:

• Η βαθιά ανασφάλεια για το μέλλον, που μπορεί να έχει τις ρίζες της σε γενιές που έμαθαν να ζουν με τον φόβο της απώλειας.
• Ο έντονος δεσμός με την οικογένεια, που μπορεί να προέρχεται από την ανάγκη επιβίωσης σε περιόδους ιστορικής αναταραχής.
• Η δυσπιστία απέναντι στο κράτος και την εξουσία, που ίσως είναι αποτέλεσμα αιώνων ξένης κυριαρχίας και καταπίεσης».

Μπορεί αυτός ο κύκλος να σπάσει;

«Το πιο αισιόδοξο μήνυμα που μας δίνει η σύγχρονη επιστήμη είναι ότι η επιγενετική δεν είναι μια μη αναστρέψιμη διαδικασία», μου λέει η ειδικός. «Αν και τα τραύματα μπορούν να μεταβιβάζονται, η ανθεκτικότητα και η επούλωση μπορούν επίσης να καλλιεργηθούν και να περάσουν στις επόμενες γενιές.

»Έρευνες δείχνουν ότι η ψυχοθεραπεία, η ασφαλής προσκόλληση σε σχέσεις, η αυτογνωσία και η σωματική υγεία μπορούν να αναστρέψουν επιγενετικές αλλαγές που σχετίζονται με το στρες και το τραύμα. Σε επίπεδο κοινωνίας, η κατανόηση της ιστορίας μας, η ανοιχτή συζήτηση και η αναγνώριση των τραυματικών γεγονότων του παρελθόντος μπορούν να βοηθήσουν στη διαδικασία επούλωσης.

»Το ελληνικό συλλογικό τραύμα είναι βαθύ, αλλά όχι ανίκητο. Αναγνωρίζοντας ότι το βάρος του παρελθόντος μπορεί να έχει καταγραφεί στο σώμα και το μυαλό, μπορούμε να κάνουμε ένα βήμα πιο κοντά στην κατανόηση και τη θεραπεία. Το παρελθόν όπως δεν είναι μόνο μια ιστορία πόνου, αλλά και επιβίωσης. Και όπως η επιβίωση πέρασε από γενιά σε γενιά, έτσι μπορεί να περάσει και η ανθεκτικότητα, η θεραπεία και η αναγέννηση».

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.