ΠΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ ΣΤΟ REVENGE PORN ΚΑΙ ΤΙΣ ΟΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ;

Η επανάσταση των smartphones έφερε στη ζωή μας το sexting, που κατέληξε εργαλείο για εκφοβισμό στον κυβερνοχώρο – δηλαδή cyberbullying. Και κάπως έτσι φτάσαμε στο revenge porn, μια μορφή ψηφιακής κακοποίησης που μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες όχι μόνο για τα θύματα αλλά και για τους θύτες. Τι συμβαίνει στην Ελλάδα και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί;

Toν Σεπτέμβριο του 2008, η αμερικανική εταιρία έρευνας αγοράς και ανάλυσης Harris Interactive, «που παρακολουθεί το συναίσθημα, τις συμπεριφορές και τα κίνητρα» των Αμερικανών ενηλίκων από το 1963, ασχολήθηκε με αυτά των εφήβων. Είχε διαπιστωθεί πως το φαινόμενο που λεγόταν «Kodak moment» (η καταγραφή στιγμών μας στην κάμερα) είχε αλλάξει περιεχόμενο. Έως τότε, οι φωτογραφίες αφορούσαν τη διαχρονική διατήρηση γεγονότων, συγκεντρώσεων, ανθρώπων και όσων άλλων θέλαμε να θυμόμαστε, και να έχουμε πρόχειρο ένα σημείο αναφοράς. Όλο αυτό άρχισε να κρίνεται ως «αναχρονιστικό».

Βλέπεις, είχαν ήδη εξελιχθεί οι κάμερες στα κινητά και είχαμε ήδη αναπτύξει τη συνήθεια να «τραβάμε» κάθε μας στιγμή –αφού πια ήταν πολύ εύκολο– και να την ανεβάζουμε στα social media. Όπως ανέφεραν επιστήμονες που είχαν μελετήσει το φαινόμενο, «οι νέες τεχνολογίες και ειδικά τα κινητά τηλέφωνα με κάμερα οδήγησαν σε μια επικοινωνία μέσω φωτογραφιών την οποία δεν μπορούσαμε να φανταστούμε μια δεκαετία νωρίτερα».

Από τρόπος να κρατάμε ζωντανές τις μνήμες μας, οι φωτογραφίες –ειδικά για τους νέους– κατέληξαν να είναι: «Να πώς ζω σήμερα τη ζωή μου»! Ήταν ήδη δεδομένο πως όλες οι ηλεκτρονικές συσκευές με κάμερες είχαν τεράστιο αντίκτυπο στην επικοινωνία. Με μπροστάρη το κινητό τηλέφωνο, είχαν αλλάξει τα θεμελιώδη πρότυπα της επικοινωνίας όπως την ξέραμε μέχρι τότε.

Σύμφωνα λοιπόν, με την έρευνα της Harris Interactive:

• Τέσσερις στους 5 εφήβους στις ΗΠΑ είχαν στη διάθεση τους ασύρματη συσκευή με κάμερα.
• Μετά τα ρούχα, τα κινητά τηλέφωνα ήταν το δεύτερο πράγμα που αποκάλυπτε τα περισσότερα για την κοινωνική θέση και τη δημοτικότητα του κατόχου.
• Το 47% μπορούσε να γράψει μήνυμα με κλειστά μάτια.
• Το 80% είχαν καταθέσει πως το κινητό τηλέφωνο τους προσφέρει την αίσθηση της ασφάλειας.
• Το 51% το χρησιμοποιούσε ως κατεξοχήν πηγή σημαντικών πληροφοριών.
• Το 35% βοηθούσε μέσω αυτού κάποιον που είχε ανάγκη.
• Το 57% δήλωσε ότι το κινητό τηλέφωνο ήταν το κλειδί για την κοινωνική τους ζωή και τα μηνύματα ήταν ο κατεξοχήν τρόπος επικοινωνίας.

Τα μηνύματα περιείχαν γραπτό κείμενο, φωτογραφίες και video. Εκπρόσωπος της αμερικανικής εταιρείας που έκανε τη μελέτη είχε τονίσει ότι «δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι τα κινητά τηλέφωνα είναι οι πλέον ισχυρές συσκευές πολυμέσων και μέσω αυτών οι έφηβοι δημιουργούν μια νέα μορφή επικοινωνίας. Είναι αντανάκλαση του τρόπου ζωής τους».

Η μεγαλύτερη επανάσταση των εφήβων στον τρόπο που θα αντιλαμβανόμασταν όλοι στο εξής την επικοινωνία μέσω των κινητών τηλεφώνων ήταν το sexting.

iStock

Από το sexting μέχρι το revenge porn

Η σύμπτυξη των λέξεων sex και texting είναι ό,τι ακριβώς δηλώνουν. Η ηλεκτρονική αποστολή γραπτού μηνύματος ή/και φωτογραφίας ή/και βίντεο με σεξουαλικό περιεχόμενο. Το 2017, έγιναν 39 μελέτες που κατέληξαν στην ίδια διαπίστωση: επρόκειτο για το νέο τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των εφήβων, καθώς ένα πολύ μεγάλο ποσοστό επιδιδόταν ήδη σε αυτόν. Έγινε δηλαδή, κατοχυρωμένος τρόπος σεξουαλικής έκφρασης των εφήβων.

Είχε ήδη προκύψει και το πρώτο μεγάλο πρόβλημα: το νέο φαινόμενο συνδέθηκε για πρώτη φορά την εκδικητική πορνογραφία, αυτή που σήμερα ξέρεις ως revenge porn.

Σε έρευνα που διενήργησαν το National Campaign to Prevent Teen and Unplanned Pregnancy (οργανισμός που έχει αναλάβει να προσφέρει σε όλους τους νέους ανθρώπους τα «εργαλεία» που θα τους βοηθήσει να αποφασίσουν αν, πότε και υπό ποιες συνθήκες θα ζήσουν μια εγκυμοσύνη και θα αποκτήσουν παιδί) με το Cosmo Girl - Seventeen Magazine, έγινε γνωστό πως ένας στους 5 εφήβους είχε στείλει γυμνές ή ημίγυμνες φωτογραφίες ή βίντεο του εαυτού τους (η αναλογία στους νέους ενήλικες ήταν ένας στους 3). Ποσοστό μεγαλύτερο του 25% είχε δει σχετικό υλικό που προοριζόταν για κάποιον άλλον. Αυτή η συνθήκη National Campaign to Prevent Teen and Unplanned Pregnancy. Δηλαδή, τον εκφοβισμό στον κυβερνοχώρο, ο οποίος διώκεται ποινικά και στη χώρα μας.

Η πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση revenge porn

Στις 8 Απριλίου του 2009, National Campaign to Prevent Teen and Unplanned Pregnancy revenge porn – και πρώτη που το sexting έγινε ποινικά κολάσιμο, με τους νομοθέτες να τρέχουν έκτοτε για να προλάβουν τις εξελίξεις: Ο 17χρονος Philip Alpert καταδικάστηκε ως sex offender. Του απαγγέλθηκαν κατηγορίες για αποστολή παιδικής πορνογραφίας. Τι είχε κάνει;

Μετά από καυγά με την 16χρονη κοπέλα του, έστειλε σε φίλους και συγγενείς του γυμνές φωτογραφίες της που είχε τραβήξει ο ίδιος. Θέλησε με αυτόν τον τρόπο να την εκδικηθεί για την οργή που τον έκανε να νιώσει. «Ήμουν ανώριμος» είπε στο δικαστήριο της Φλόριντα.

Έκτοτε (και έως ότου κλείσει τα 43 χρόνια) βρίσκεται σε λίστα με τους βιαστές και κακοποιητές παιδιών, κάτι που γνωστοποιείται στον κόσμο μέσω του ειδικού site που πληροφορεί τους υπόλοιπους πολίτες. Σε πρώτη φάση, τον απέβαλαν από το κολέγιό του. Σε δεύτερη, ακόμα δεν μπορεί να βγει από τη χώρα χωρίς την έγκριση του αστυνομικού που χειρίζεται την υπόθεση του. Προφανώς και δεν μπορεί να βρει εύκολα δουλειά. Είχε πει «θα τιμωρούμαι για το υπόλοιπο της ζωής μου, για κάτι που έκανα σε λιγότερο από δυο λεπτά».

Μετά την καταδίκη του Alpert, άρχισε και η συζήτηση αν πρέπει να διώκονται οι έφηβοι για το sexting. Το οποίο θεωρείται μορφή επικοινωνίας όταν αφορά μόνο δύο άτομα, τα άμεσα εμπλεκόμενα. Όταν όμως μπαίνουν στη μέση και άλλοι (για τον όποιο λόγο και με τον όποιο τρόπο) συνιστά cybercrime. Και έχει τρομακτικές συνέπειες.

iStock

Συνήθως τις συνέπειες του revenge porn τις υφίσταται το θύμα, όχι ο θύτης

Ξέρω πως μεταξύ σας υπάρχουν και αυτοί που θα πουν πως έφταιγε το κορίτσι, που του έστειλε τις φωτογραφίες. Είναι κάτι που διαπιστώνεται όλα τα χρόνια στις έρευνες που γίνονται. Ότι υπάρχουν δηλαδή, δυο μέτρα και δυο σταθμά στο πώς κρίνουμε τους πρωταγωνιστές κάθε τέτοιας ιστορίας, η οποία στη συντριπτική πλειοψηφία έχει ως θύματα γυναίκες. Αν και θύματα, οι γυναίκες κρίνονται ως «ανεπαίσχυντες» και «σεξουαλικά άτακτες» (κοινώς, «τα ήθελαν και τα έπαθαν»). Ως εκ τούτου, κουβαλούν το στίγμα για χρόνια. Αντίθετα, οι θύτες αντιμετωπίζονται από πολλούς απλώς ως «σεξουαλικά έμπειροι» και, προφανώς, αν δεν μπει στη μέση ο νόμος, δεν ζουν καμία συνέπεια. Ζήτω η πατριαρχία (not).

Όλα τα παραπάνω δημοσιεύτηκαν το 2020, στην τελευταία έρευνα που έγινε επί του θέματος. Το αντικείμενο της ήταν οι αντιλήψεις που επικρατούν για τα θύματα της «συγκεκριμένης μορφής ψηφιακής κακοποίησης, που συνήθως λειτουργεί ως αντίποινο ή μέσο εκβιασμού νυν ή πρώην συντρόφου και διασταυρώνεται με τη σεξουαλική κακοποίηση – καθώς περιλαμβάνει την ψηφιακή διανομή γυμνών ή σεξουαλικών φωτογραφιών ή/και βίντεο ενός ατόμου χωρίς τη συγκατάθεση του».

Τα ευρήματα ήταν σύμφωνα με τη βιβλιογραφία που σχετίζεται με τον βιασμό – και θέλει τις γυναίκες να προκαλούν, με τον τρόπο που ντύνονται. Υπέδειξαν ότι προσωπική φωτογραφία ή βίντεο που δημοσιεύεται από πρώην σύντροφο καταλήγει να γίνεται κοινωνικό στίγμα για το θύμα, μολονότι δεν έχει δώσει τη συγκατάθεση του να δει οποιοσδήποτε άλλος τις εικόνες, πέραν του προβλεπόμενου παραλήπτη.

ΤΟ CYBERBULLYING ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΑΓΧΟΣ, ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΥΤΑ.

Το revenge porn ή άλλες μορφές cyberbullying οδηγούν σε κατάθλιψη

Το 2018 ερευνητές του Swansea University ασχολήθηκαν με τις συνέπειες που έχει το cyberbullying στα νεαρά σε ηλικία θύματα – έως 25 χρόνων. Έγινε γνωστό πως υπάρχουν οι διπλάσιες πιθανότητες να αποπειραθούν να αυτοκτονήσουν και να προβούν σε αυτοτραυματισμό. Φάνηκε και ότι οι ίδιοι οι δράστες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αποκτήσουν αυτοκτονικές σκέψεις και συμπεριφορές.

Οι μαθητές που είχαν γίνει θύματα είχαν λιγότερες πιθανότητες να αναφέρουν αυτό που τους συνέβη και να ζητήσουν βοήθεια, σε σχέση με τα θύματα εκτός Internet. «Άρα είναι σημαντικό το προσωπικό των σχολείων να ενθαρρύνει την αναζήτηση βοήθειας».

Διαπιστώθηκε επίσης, ισχυρή σχέση μεταξύ του να είσαι θύμα στον κυβερνοχώρο και να είσαι θύτης – μια δυαδικότητα που θέτει σε υψηλότερο κίνδυνο κατάθλιψης και αυτοκτονικών συμπεριφορών τους άνδρες. Τονίστηκε ότι οι ευπάθειες αυτές θα πρέπει να αναγνωρίζονται στο σχολείο, ώστε να τακτικές του cyberbullying να λαμβάνονται ως ευκαιρία για υποστήριξη ευάλωτων νέων και όχι για πειθαρχία. Τέθηκε επίσης η πρόταση για προγράμματα και πρωτόκολλα κατά του εκφοβισμού που θα καλύπτουν τις ανάγκες θυμάτων και θυτών, «καθώς πιθανώς ο σχολικός αποκλεισμός να μπορεί να συμβάλει στην αίσθηση απομόνωσης του ατόμου και να το οδηγήσει σε αισθήματα απελπισίας, που συχνά συνδέονται με αυτοκτονικούς ιδεασμούς σε εφήβους και νέους».

Η έρευνα έγινε σε περίοδο 21 χρόνων και είχε ως δείγμα περισσότερους από 150.000 ανθρώπους (παιδιά και νέους) σε 30 χώρες, με τους καθ’ ύλην αρμοδίους να τονίζουν ότι «υπάρχει επείγουσα ανάγκη για αποτελεσματική πρόληψη και παρέμβαση στις στρατηγικές εκφοβισμού». Eίχε ήδη διαπιστωθεί πως το cyberbullying που έχει σοβαρές διαστάσεις και κρατάει για καιρό ή συμβαίνει συχνά μπορεί να προκαλέσει άγχος, κατάθλιψη και άλλες διαταραχές που σχετίζονται με αυτά – σε θύματα και θύτες.

iStock

Τι συμβαίνει με το revenge porn στην Ελλάδα

Το «μάθε και προετοίμασε» (όχι «προφυλάξου») είναι αυτό που συστήνουν όσοι παρακολουθούν διαχρονικά το φαινόμενο. Πριν προχωρήσω σε λεπτομέρειες, θα ήθελα να σε ρωτήσω πότε έμαθες εσύ πως ό,τι ανεβάσεις στο διαδίκτυο δεν σβήνεται ποτέ. Ότι άπαξ και πατήσεις το send ή το post (χρησιμοποιώντας το Internet) παύεις να έχεις τον παραμικρό έλεγχο στο περιεχόμενο σου; Εδώ την «πάτησαν» superstars του Hollywood. Ακόμα πιστεύεις πως αυτό δεν θα συμβεί σε εσένα; Ή ότι είσαι τυχερός/τυχερή που δεν σου συνέβη;

Με όλα αυτά θέλω να πω ότι δεν έχει νόημα να ρίχνουμε το ανάθεμα στο sexting. Περισσότερο θα έπρεπε να κοιτάξουμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη και να αναρωτηθούμε πόσο έχουμε μιλήσει με τα παιδιά μας για τις σχέσεις, το σεξ, τον αυτοσεβασμό, το δικαίωμά τους στο «όχι» και το Internet. Χωρίς ταμπού, χωρίς αυτολογοκρισία ή «Δεν ξέρω/Δεν απαντώ», ώστε να γνωρίζουν πραγματικά όσα συμβαίνουν εκεί έξω και να μπορούν έτσι να πάρουν μια τεκμηριωμένη και δομημένη απόφαση για ό,τι τα αφορά. Εννοώ ότι το «just say no» δεν είναι η λύση. Δεν θα έπρεπε να είναι καν επιλογή. Μόνο με την πληροφόρηση και την εκπαίδευση μπορεί να αλλάξει κάτι.

Ήρθε η ώρα για μια από τις ελάχιστες έρευνες που έχουν γίνει στην Ελλάδα επί του θέματος και αποκάλυψε πως:

• Τα περισσότερα παιδιά δεν είχαν ακριβή εικόνα για το τι είναι «σεξουαλικό περιεχόμενο». Φάνηκε να έχουν στο μυαλό τους όσα βλέπουν σε ταινίες του Hollywood.
• Ενώ η πλειοψηφία των γονέων εξέφραζε ανησυχία μην τυχόν και τα παιδιά τους δουν εικόνες σεξουαλικού περιεχομένου, η πλειοψηφία των παιδιών απαντούσε πως έχει δει τέτοιες εικόνες, χωρίς να το ξέρουν οι γονείς τους. Ανέφεραν ως λόγους που το απέκρυψαν τις ενοχές και την αμηχανία. «Την ίδια ώρα, η οικογένεια εξετάζεται ως περιβάλλον μέσα στο οποίο τα παιδιά αναπτύσσουν την έννοια του ελέγχου και του αυτοελέγχου, ως προς τη σεξουαλικότητα και την κοινωνική τους συμπεριφορά».
• Μόλις το 40% των αγοριών και το 29% των κοριτσιών είχαν τυχαία εμπειρία με ιστοσελίδα που είχε άσεμνο περιεχόμενο. Η πλειοψηφία ανέφερε ότι δεν έχει λάβει junk mail ή άμεσο μήνυμα με άσεμνο περιεχόμενο, φόβος τον οποίο εξέφρασαν οι γονείς και ξεκάθαρα δεν δικαιώθηκε.
• Σε ό,τι αφορά τα παιδιά που ήρθαν σε επαφή με σεξουαλικό υλικό, το 39% των αγοριών δήλωσε ότι δεν ασχολήθηκε ή δεν του άρεσε αυτό που είδε. Το 27% των κοριτσιών δήλωσε ότι δεν του άρεσε κάτι τέτοιο.
• Ενώ το 83% των γονέων ενστερνίζεται την άποψη ότι ο κόσμος ανησυχεί πολύ μήπως ενήλικες εκμεταλλευτούν τα ανήλικα παιδιά στο διαδίκτυο, «τα πορίσματα της έρευνας αποκάλυψαν ότι το 78% των αγοριών και το 82% των κοριτσιών δεν έχουν συναντήσει από κοντά άτομο που γνώρισαν μέσω διαδικτύου». Στις περιπτώσεις που συνέβη αυτό, το 94% των αγοριών και το 92% των κοριτσιών αναφέρουν ότι συνάντησαν κάποιον συνομήλικό τους.

Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΔΕΙΧΝΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΥΤΗ ΑΠΟ Ο,ΤΙ ΓΙΑ ΤΟ ΘΥΜΑ.

Τα σημάδια του διαδικτυακού εκφοβισμού

Το Kids Health δημοσίευσε τρόπους που ένας γονιός μπορεί να καταλάβει πως το παιδί του είναι θύμα ή θύτης cyberbullying:

• Υπάρχει συναισθηματική αναστάτωση, κατά τη διάρκεια ή μετά τη χρήση του κινητού ή του διαδικτύου.
• Υπάρχει μυστικοπάθεια και υπερβολική προστασία της ψηφιακής ζωής.
• Περνά περισσότερο χρόνο στο δωμάτιο του ή μόνο του, και δεν ενδιαφέρεται για φίλους, οικογένεια ή δραστηριότητες.
• Αποφεύγει σχολικές και ομαδικές συγκεντρώσεις.
• Πέφτει η απόδοση στα μαθήματα και υπάρχουν ξεσπάσματα στο σπίτι.
• Αλλάζει η διάθεση, η συμπεριφορά, ο ύπνος και η όρεξη.
• Αίφνης δεν θέλει να χρησιμοποιεί το τηλέφωνο ή τον ηλεκτρονικό υπολογιστή.
• Είναι νευρικό όταν λαμβάνει μήνυμα ή email.
• Αποφεύγει συζητήσεις για όσα κάνει στον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή το κινητό.

Τι μπορεί να κάνει ο γονέας

• Προσφέρετε υποστήριξη και φροντίδα. Μιλήστε για τις δικές σας εμπειρίες, ώστε το παιδί να καταλάβει πως δεν είναι τόσο μόνο.
• Ξεκαθαρίστε του ότι δεν φταίει εκείνο και ότι ο εκφοβισμός δείχνει περισσότερα για το θύτη, από ό,τι για το θύμα.
• Επαινέστε το που σας μίλησε και διαβεβαιώστε το ότι θα το (ξε)περάσετε μαζί και πως θα κάνετε ό,τι χρειαστεί.
• Ενημερώστε το σχολείο.
• Ενθαρρύνετε το παιδί να μην απαντήσει στον εκφοβισμό, καθώς το μόνο που θα καταφέρει είναι να επιδεινώσει την κατάσταση.
• Κρατήστε αρχεία όσων συμβαίνουν (μηνύματα, απειλές, φωτογραφίες κ.λπ.) γιατί μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αποδεικτικά στοιχεία.
• Ζητήστε βοήθεια από ειδικούς θεραπευτές για να βοηθήσετε το παιδί να διαχειριστεί τα συναισθήματα του.