ΠΩΣ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΓΟΝΙΩΝ ΤΟΥ

Το πώς επηρεάζει και διαμορφώνει η σχέση των γονιών το παιδί είναι ανεξάντλητο. Πολλά βιβλία έχουν γραφτεί, πολλές θεωρίες έχουν διατυπωθεί και πολλές θεραπευτικές προσεγγίσεις έχουν διαμορφωθεί. Μία συστημική ψυχοθεραπεύτρια, το προσεγγίζει με τρόπο απλό, κατανοητό, θέτοντάς μας ερωτήματα που ταυτόχρονα φωτίζουν και τις λύσεις.

Το ερώτημα αν τα παιδιά της οικογένειας διαμορφώνονται μέσα στη σχέση του ζευγαριού μοιάζει ρητορικό, τουλάχιστον για έναν θεραπευτή οικογένειας. Όμως με ποιον τρόπο συμβαίνει αυτό; Τι σημαίνει ότι διαμορφώνεται ένα παιδί στη σχέση των γονιών του;

Καθώς το ζευγάρι συνήθως προϋπάρχει της γονεϊκής ιδιότητας, η σχέση του ζευγαριού ορίζει το συναισθηματικό «μικροκλίμα» της οικογένειας, τις ειδικές συναισθηματικές συνθήκες που επιτρέπουν την ψυχική και συναισθηματική ανάπτυξη των υπόλοιπων μελών της οικογένειας.

Η οικογένεια και το αξιακό της σύστημα

Κάθε οικογένεια είναι ένας μοναδικός ζωντανός οργανισμός που αυτό το οποίο παράγει υπερβαίνει το άθροισμα των μελών της ομάδας. Η αλληλεπίδραση των μελών της οικογένειας είναι μοναδική κι επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, το πλαίσιο όμως στο οποίο συμβαίνει, ορίζεται από τους γονείς, από τους ενήλικες.

Επιπλέον μέσα από τη σχέση του ζευγαριού διαμορφώνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό το αξιακό σύστημα της οικογένειας. Ο τρόπος που βλέπουν οι γονείς την εργασία ή τη μάθηση καθορίζει την αντίστοιχη στάση των παιδιών τους. Η σχέση του ζευγαριού δίνει έναν τρόπο ερμηνείας του κόσμου και των σχέσεων, τα οποία δέχεται καταρχάς άκριτα το παιδί.

iStock

Η σχέση αυτή χαρτογραφεί τον κόσμο του παιδιού, κατευθύνει και προσανατολίζει με τα διαφορετικά αλλά και πάντα κοινά χαρακτηριστικά που έρχονται από εκείνους. Πώς βλέπουν την οικογένεια οι ίδιοι; Υπάρχει δέσμευση μεταξύ τους; Έχει χώρο το κέφι, το χιούμορ, η χαρά; Έχουν ανάγκη ο ένας τον άλλο, επειδή δεν μπορούν να σταθούν αυτόνομα ή επιστρέφουν ο ένας στον άλλο επειδή επιλέγουν τη συντροφικότητα;

Πώς αντιμετωπίζονται κάθε είδους δυσκολίες από τις απαιτήσεις της καθημερινότητας μέχρι τα δύσκολα που μπορεί να φέρει η ζωή; Επιτρέπονται τα αρνητικά συναισθήματα ή είναι απειλητικά; Ποια θέση έχουν οι άλλοι άνθρωποι στην οικογενειακή ζωή; Αντιμετωπίζονται με ζεστασιά ή με καχυποψία και περιφρόνηση που οδηγούν σε μια μοναχική περιχαράκωση στον εαυτό;

Όταν η σχέση δεν είναι λειτουργική, τα παιδιά αναλαμβάνουν ρόλους

Όταν η σχέση των γονιών δεν είναι λειτουργική, τότε η προσωπικότητα των παιδιών διαμορφώνεται μέσω ανάληψης ρόλων. Οι ρόλοι αυτοί είναι απαραίτητοι για να καλύψουν την απόσταση η οποία υπάρχει στη σχέση μεταξύ των γονιών και να επιτευχθεί η ισορροπία στο οικογενειακό σύστημα, ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει.

Τότε τα παιδιά γίνονται «γονείς» ή «σύντροφοι» στη θέση των ενηλίκων, με αποτέλεσμα να σηκώνουν βάρη που δεν αναλογούν στην αναπτυξιακή τους φάση. Έτσι όμως δεν μπορούν να ζήσουν την ξενοιασιά που τους αντιστοιχεί, ενώ άλλες φορές παρουσιάζουν ανησυχητικές συμπεριφορές για να αποτρέψουν την προσοχή των γονιών τους από τα πραγματικά προβλήματα που ενδημούν στην οικογένεια.

iStock

Οι ρόλοι αυτοί, αν και πάντα έχουν και λειτουργικά στοιχεία –π.χ. το γονεϊκό παιδί είναι συχνά πολύ υπεύθυνο– εγκλωβίζουν τον άνθρωπο και εμποδίζουν την ανάπτυξη, καθώς προσδίδουν χαρακτηριστικά που τον συνοδεύουν σε όλη του την ζωή, ενσωματώνονται ως αναλλοίωτα στην προσωπικότητα και μοιάζουν να υπάρχουν «από πάντα».

Οι γονείς είναι συναισθηματικά πρότυπα

Οι γονείς δεν αποτελούν απλώς πρότυπα μίμησης, αλλά πλαίσιο αναφοράς για τη διαμόρφωση της ταυτότητας των παιδιών μέσω των ταυτίσεων. Το βάδισμα, οι μορφασμοί, η στάση του σώματος, οι χειρονομίες αποτελούν αδιάκοπη πηγή πληροφοριών για το παιδί, όχι μόνο ως προς τη μίμηση μιας συμπεριφοράς, αλλά κυρίως ως προς τη συναισθηματική πληροφορία που φέρουν.

Δεν είναι λοιπόν ζητούμενο οι γονείς να πασχίζουν να αποτελούν «καλό παράδειγμα» για τα παιδιά τους, αλλά, για χάρη τους, να μην ησυχάζουν ως προς τη δική τους ζωή. Αυτό που καθιστά καθοριστικές τις εμπειρίες αυτής της πρώιμης φάσης δεν αφορά μόνο στα γεγονότα που έχουν υπάρξει στη ζωή ενός παιδιού, αλλά και στο πώς έχει δει τα πρόσωπα κύρους να τα αντιμετωπίζουν. Γι' αυτό και μια φροντισμένη συντροφική σχέση δίνει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα σε σχέση με την ανατροφή των παιδιών που σε άλλη περίπτωση μεγεθύνονται και καταλαμβάνουν περισσότερο χώρο από αυτόν που τους αντιστοιχεί.

Η Αγγελική Σουμάνη είναι Ψυχολόγος MSc-Ψυχοθεραπεύτρια και Ειδική Εκπαιδευτικός.