ΠΩΣ ΕΠΗΡΕΑΣΕ Η ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ;

Με αφορμή τις επιπτώσεις της πανδημίας, είναι καιρός να εστιάσουμε σε ένα σημαντικό κεφάλαιο: την ψυχική υγεία των εφήβων. Τι μέτρα πρέπει να πάρουμε;

Ποιος είναι άραγε ο μεγάλος χαμένος της πανδημίας; Όλοι όσοι θρήνησαν δικούς τους ανθρώπους; Οι ηλικιωμένοι; Το σύστημα υγείας; Εκείνοι που έχασαν τη δουλειά τους; Ο τουρισμός; Περισσότερο ή λιγότερο, όλοι έχασαν. Παραδόξως, έχασαν κι εκείνοι που κινδύνεψαν λιγότερο από τη νόσο Covid-19: Οι έφηβοι.

Οι έφηβοι, αν και οι πιο ατρόμητοι απέναντι στον κορονοϊό, φαίνεται ότι δέχτηκαν τα πιο σημαντικά πλήγματα στην ψυχική τους υγεία. Τραύματα που ποτέ δεν συζητήθηκαν όσο θα έπρεπε. Απώλειες που κρύφτηκαν κάτω από τις επαναστατημένες τους συναντήσεις στις πλατείες. Πληγές που αποσιωπήθηκαν στα εκατομμύρια μηνύματα που αντάλλαξαν στα social media. 

Η ψυχική υγεία των εφήβων, ένα μάλλον παραμελημένο κεφάλαιο και πριν από την πανδημία, φαίνεται ότι θα αναδυθεί τραυματισμένη το επόμενο διάστημα, σύμφωνα με έρευνες και ειδικούς. Γιατί θα συμβεί αυτό; Ποια πλήγματα δέχτηκε; Τι μέτρα μπορούμε να λάβουμε; 

Οποιοσδήποτε είχε στο σπίτι του έναν έφηβο όλο αυτό το διάστημα, μπορεί να αντιληφθεί για τι πράγμα μιλάμε. Για άπειρες ώρες ενασχόλησης με το διαδίκτυο. Για κοινωνική απομόνωση. Για έλλειψη ενδιαφερόντων. Για κακές διατροφικές συνήθειες. Για άγχος και καταθλιπτικές συμπεριφορές. Για μεγαλύτερες εντάσεις με τους γονείς και τα αδέλφια.

Μια πρόχειρη αναζήτηση στο διαδίκτυο, εμφανίζει διάφορες έρευνες, όπως αυτή που δημοσιεύτηκε στο Journal of Adolescent Health, που επιβεβαιώνουν τα παραπάνω φαινόμενα και τους κινδύνους που εγκυμονούν. Φαινόμενα που παρατηρήθηκαν σε όλες τις χώρες. 

iStock

Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία των εφήβων

Τι συνέβη στη δική μας χώρα, όπου τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης παρέμειναν κλειστά για μεγάλο χρονικό διάστημα; Τα στοιχεία ελληνικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε ανάμεσα σε υποψηφίους των πανελλαδικών εξετάσεων είναι ενδεικτικά: 

• Το 65% των εφήβων αφιέρωνε τουλάχιστον 3 ώρες την μέρα στη διαδικτυακή επικοινωνία με φίλους. Ήταν αυτοί που είχαν υψηλότερα ποσοστά στην κλίμακα άγχους και ψυχικού τραύματος.
• Το 50% των εφήβων δεν έκανε καμία σωματική άσκηση, ενώ το 70% έβγαινε έξω μία ή δύο φορές την εβδομάδα. 
• Η διαδικτυακή εκπαίδευση αύξησε το άγχος για τις πανελλαδικές σε ποσοστό 80%. 
• Οι διαδικτυακές μορφές εξάρτησης αυξήθηκαν από 40% σε 62,7%.
• 20% των νέων δήλωσαν παραίτηση από καθημερινές ασχολίες και δραστηριότητες. 

Αν και η δεύτερη χρονιά ήταν αναμφισβήτητα η πιο κουραστική για μικρούς και μεγάλους, ήδη από το πρώτο lockdown του 2020 οι γονείς των εφήβων ανέφεραν αλλαγές στη συμπεριφορά τους. Σε ερωτηματολόγιο-έρευνα που έγινε από ερευνητές της Α΄ Ψυχιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ του τμήματος Δημόσιας και Κοινωνικής Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και του τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών (Απρίλιος – Μάιος 2020) σε δείγμα 1.232 γονέων, πάνω από το 1/3 ανέφερε αρνητική επίπτωση των περιοριστικών μέτρων στην ψυχική υγεία των παιδιών τους.  

ΤΟ «ΑΝΗΚΕΙΝ» ΔΙΝΕΙ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΕΝΑ ΑΙΣΘΗΜΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΕΠΑΦΗ. 

Γιατί πλήττεται η ψυχική υγεία των εφήβων;

«Τα παιδιά και οι έφηβοι βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για ψυχικές διαταραχές μετά την έκθεση σε τραυματική κατάσταση», εξηγεί η Ελένη Λαζαράτου, παιδοψυχίατρος και καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Η ίδια υπογραμμίζει πως το άγχος των γονιών είναι από τα πρώτα συναισθήματα που περνάνε στα παιδιά. Ειδικά όμως όσον αφορά τους εφήβους, τα πράγματα έγιναν ακόμη πιο δύσκολα, επειδή: 

• Η ομάδα των συνομηλίκων είναι απαραίτητη για τη δημιουργία ταυτότητας στους εφήβους. Οι έφηβοι «φεύγουν» από τους γονείς και ταυτίζονται με τους φίλους τους. Η απώλεια της κοινωνικής ομάδας κλόνισε την ίδια τους την ταυτότητα. 
• Η κοινωνική απομόνωση στέρησε τη συναισθηματική και ψυχική στήριξη, αλλά και τη σεξουαλική έκφραση. 
• Η συναισθηματική απομόνωση είναι ο κύριος παράγοντας για την ανάπτυξη εθιστικών συμπεριφορών. 
• Το «ανήκειν» δίνει στους νέους ένα αίσθημα ασφάλειας που δεν αντισταθμίζεται από τη διαδικτυακή επαφή. 
• Η παρατεταμένη ενασχόληση με το διαδίκτυο αυξάνει την εξαρτητική σχέση μαζί του και έχει συνδεθεί με καταθλιπτικές συμπεριφορές. 
• Είναι στη φύση των εφήβων να παραβιάζουν τα όρια. Στη δεδομένη συνθήκη η παραβίαση των ορίων ισοδυναμούσε με απειλή θανάτου. Αυτό τους εξέθεσε στον κίνδυνο να αναπτύξουν ενοχικά συναισθήματα. 

«Ήταν λάθος που οι έφηβοι καταδικάστηκαν επειδή βγήκαν στις πλατείες. Στους εφήβους δεν πρέπει να καταδικάζουμε συμπεριφορές. Πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τη γνώμη τους και να εξηγούμε τα πάντα», αναφέρει η ειδικός. 

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΘΑ ΠΛΗΞΟΥΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΜΕ ΕΠΙΒΑΡΥΜΕΝΗ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ.

Μέτρα πρόληψης και ανάκαμψης

«Η πανδημία είναι μια τέλεια καταστροφή. Που σημαίνει ότι όλες οι συνθήκες ευνοούν την εμφάνιση ψυχολογικών προβλημάτων», σχολιάζει η Ιωάννα Γιαννοπούλου, επίκουρη καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής στη Β΄ Ψυχιατρική Κλινική του ΠΓΝ «Αττικόν». Αν λοιπόν οι επιπτώσεις της πρωτόγνωρης αυτής καταιγίδας είναι μπροστά μας, πρέπει να εστιάσουμε στην ψυχική υγεία των εφήβων άμεσα. 

Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα της Ψυχιατρικής για το Παιδί και τον Έφηβο (ESCAP) τονίζει αυτή την ανάγκη. Υπογραμμίζει ότι οι ψυχικές συνέπειες της πανδημίας θα φανούν στο άμεσο μέλλον. Θα πλήξουν περισσότερο τα παιδιά και τους νέους με ήδη επιβαρυμένη ψυχική υγεία. Προτείνει τη διαμόρφωση ενός πλάνου ανάκαμψης που θα αφορά την ενδυνάμωση των παιδιών και εφήβων και θα περιλαμβάνει: 

1. Συστηματική και στοχευμένη ψυχολογική στήριξη μέσω κοινωνικών δομών.
2. Ενίσχυση των εκπαιδευτικών συστημάτων, ώστε να μπορέσουν να καλύψουν τυχόν μαθησιακά κενά και να επανεξετάσουν τον τρόπο αξιολόγησης (δεν μπορούν να ισχύουν τα ίδια κριτήρια επιτυχίας).

Μια μεγάλη ευκαιρία για την ψυχική υγεία

Είναι άστοχο να μην υπάρχει ένας παιδοψυχίατρος στην επιτροπή των εμπειρογνωμόνων για τον κορονοϊό στη χώρα μας. Είναι άστοχο να μην υπάρχει σύστημα πρόληψης και αντιμετώπισης της ψυχικής υγείας των παιδιών μέσα στα σχολεία. Η κ. Γιαννοπούλου επικροτεί το βρετανικό πρόγραμμα ψυχικής υποστήριξης για τους μαθητές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η πρόληψη φαίνεται ότι είναι πιο σημαντική σήμερα από ποτέ. Είναι καιρός να αλλάξουμε την προσέγγισή μας. 

«Είναι ώρα να αλλάξουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την ψυχική υγεία των παιδιών ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου για την ψυχική υγεία. Να προσφέρουμε επιμόρφωση σχετικά με την ψυχική υγεία σε όλα τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης» έγραφε το 2017 στο γυναικείο περιοδικό Red η τότε πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Theresa May. Τα λόγια της ακούγονται πιο επίκαιρα από ποτέ. Η στιγμή να γίνει η αρχή και στη δική μας χώρα φαντάζει ιδανική. Ας γίνει αυτή η πανδημία η αφορμή για να έρθει στο φως ένα μεγάλο θέμα όπως η ψυχική υγεία των παιδιών. Ας γίνει η αρχή μιας αναγκαίας μεταρρύθμισης. 

Υλικό αντλήθηκε από σεμινάριο που διεξήγαγε το Αιγινήτειο Νοσοκομείο στις 14/5/2021 με θέμα την «Ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων κατά τη διάρκεια της πανδημίας».