ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΩΝ ΔΩΡΩΝ

Η τάση των ανθρώπων να κάνουν δώρα δεν είναι καινούργια. Ένας ανθρωπολόγος εξηγεί ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που τα κάνει μοναδικά.

Οι γιορτές και τα Χριστούγεννα σχετίζονται με την έννοια της προσφοράς. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι αυτές τις μέρες όλοι ψάχνουμε τα καλύτερα δώρα για τους φίλους και την οικογένειά μας, μελετάμε πού θα βρούμε τα οικονομικότερα και διαβάζουμε τεχνικές για το πώς να τα τυλίξουμε σωστά.

Στο ερώτημα όμως «τι συμβολίζουν τα δώρα;» οι απαντήσεις μπορεί να ποικίλουν. Σύμφωνα με τη θρησκεία, η δωρεά είναι ένας τρόπος έκφρασης ηθικών αξιών, όπως η αγάπη και η καλοσύνη. Για τους ψυχολόγους, αποτελούν μια έκφραση συναισθήματος, ενώ ορισμένοι φιλόσοφοι τα θεωρούσαν ως την καλύτερη απόδειξη ανιδιοτέλειας.

Ο Chip Colwell, καθηγητής Ανθρωπολογίας στο University of Colorado Denver, αναζητώντας μια απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, ανέλυσε σε άρθρο του στο The Conversation τη θεωρία του Γάλλου ανθρωπολόγου Marcel Mauss, η οποία χρονολογείται στο 1925 και δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε ένα στοιχείο, όπως εξηγείται παρακάτω.

Η θεωρία του Marcel Mauss για τα δώρα

Ο Mauss παρατήρησε ότι τα δώρα δημιουργούν τρεις ξεχωριστές αλλά άρρηκτα συνδεδεμένες ενέργειες: δίνονται, λαμβάνονται και ανταποδίδονται. Ειδικότερα:

• Η πρώτη πράξη της προσφοράς καθιερώνει τις αρετές του δωρητή, όπως η γενναιοδωρία και η καλοσύνη.
• Έπειτα, το να λάβει κάποιος ένα δώρο δείχνει την προθυμία του να δεχθεί την τιμή που του κάνει το άλλο άτομο. Αυτός είναι ένας τρόπος για τον δέκτη να δείξει τη δική του γενναιοδωρία, ότι είναι πρόθυμος να δεχτεί αυτό που του προσφέρθηκε.
• Το τρίτο στοιχείο είναι η αμοιβαιότητα, αφού ο παραλήπτης καλείται να «απαντήσει». Ουσιαστικά, το άτομο που έλαβε το δώρο αναμένεται τώρα να επιστρέψει ένα στον αρχικό δωρητή.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Ο Mauss τονίζει ότι αυτό το τελευταίο στάδιο της αμοιβαιότητας είναι που κάνει τα δώρα μοναδικά. Τα δύο άτομα εμπλέκονται σε μια διαδικασία ανταλλαγής που ενισχύει τη μεταξύ τους σχέση.

«Σε αντίθεση με την αγορά ενός αντικειμένου σε ένα κατάστημα, στο οποίο η ανταλλαγή τελειώνει όταν τα χρήματα ανταλλάσσονται για αγαθά, η προσφορά δώρων χτίζει και διατηρεί σχέσεις», εξηγεί ο Colwell. Ο ανθρωπολόγος προσθέτει, επίσης, ότι «αυτή η σχέση μεταξύ του δωρητή και του δέκτη είναι συνδεδεμένη με την ηθική. Το δώρο είναι έκφραση δικαιοσύνης, επειδή κάθε ένα έχει γενικά ίση ή μεγαλύτερη αξία από αυτό που δόθηκε πιο πρόσφατα. Επίσης, είναι έκφραση σεβασμού γιατί δείχνει προθυμία να τιμήσουμε το άλλο άτομο».

Όπως καταλήγει ο Colwell, με αυτούς τους τρόπους οι άνθρωποι έρχονται κοντά μεταξύ τους και συνδέονται σε έναν «άπειρο κύκλο αμοιβαίων υποχρεώσεων».