ΠΟΙΕΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΝΟΣΟΙ ΕΧΟΥΝ ΚΟΙΝΑ ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΗΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

Γιατί ένας ασθενής με κατάθλιψη μπορεί να έχει επίσης OCD ή και αγχώδη διαταραχή; Οι ψυχικές νόσοι και ο εγκέφαλος μπαίνουν στο μικροσκόπιο των ερευνητών, που ανακαλύπτουν νέα δεδομένα για τη σχέση τους. Έτσι, φαίνεται ότι έξι από αυτές «συμβαίνουν» σε κοινές περιοχές του εγκεφάλου.

Με τα προβλήματα της ψυχικής υγείας να αυξάνονται εντυπωσιακά τα τελευταία χρόνια, αλλά και μετά την πανδημία της Covid-19, επιστήμονες και φορείς αρχίζουν να αγνωρίζουν τον μακρύ δρόμο που πρέπει να διανυθεί, ώστε να κατακτηθούν αποτελεσματικές θεραπείες.

Καθώς ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζει την κατάθλιψη ως μία από τις βασικές αιτίες αναπηρίας σε διεθνές επίπεδο, ενώ 1 στους 5 ενήλικες στις Ηνωμένες Πολιτείες επηρεάζεται από ψυχιατρικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια και η κατάθλιψη, φαίνεται ότι και ο τομέας της διάγνωσης παίζει σημαντικό ρόλο.

Άλλωστε, περίπου οι μισοί ασθενείς που διαγιγνώσκονται με μία ψυχική νόσο έχουν επίσης συμπτώματα κάποιας άλλης διαταραχής. Αυτή η αλληλεπικάλυψη έχει οδηγήσει τους ερευνητές να πιστεύουν ότι ίσως υπάρχει μία νευροβιολογική εξήγηση για τις διάφορες ψυχικές ασθένειες.

Οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ψυχική νόσο

Μια ομάδα ερευνητών από το Brigham and Women's Hospital των ΗΠΑ μελέτησε 4 βάσεις νευρολογικών και ψυχιατρικών δεδομένων και εντόπισε ένα δίκτυο περιοχών στον εγκέφαλο που σχετίζεται με συγκεκριμένες ψυχικές ασθένειες. Τα αποτελέσματα της μελέτης δημοσιεύθηκαν πρόσφατα στο περιοδικό Nature Human Behavior.

iStock

«Παραδοσιακά, η νευρολογία και η ψυχιατρική έχουν διαφορετικές διαγνωστικές στρατηγικές», δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Joseph J. Taylor, MD, Ph.D., Διευθυντής στον τομέα της Θεραπείας Εγκεφαλικών Κυκλωμάτων και συνεργάτης ψυχίατρος στο Τμήμα Ψυχιατρικής του Brigham.

Για να φτάσει σε μία διάγνωση, η νευρολογία ρωτά: «Πού είναι η βλάβη;», ενώ η ψυχιατρική αναζητά «Ποια είναι τα συμπτώματα;». Με αυτή τη μελέτη χρησιμοποιούνται και διευρύνονται εργαλεία για να δοθούν απαντήσεις στο ερώτημα «πού» (δηλαδή σε ποιες περιοχές του εγκεφάλου) για τις ψυχικές διαταραχές. Σε αυτή τη μελέτη, λοιπόν, οι επιστήμονες εξέτασαν εάν οι ψυχικές διαταραχές μοιράζονται ένα κοινό εγκεφαλικό δίκτυο.

6 ψυχικές νόσοι στο μικροσκόπιο

Οι ερευνητές ξεκίνησαν αναλύοντας ένα σύνολο δομικών δεδομένων του εγκεφάλου σε περισσότερους από 15.000 υγιείς και ασθενείς ενήλικες που διαγνώστηκαν με σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη, εθισμό, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή αγχώδη διαταραχή.

Διαπίστωσαν μείωση της φαιάς ουσίας στον προμετωπιαίο λοβό (θεωρείται το «κέντρο της προσωπικότητας» και καθορίζει τη μοναδική μας ταυτότητα) και τον κεντρικό λοβό ή Νήσο του Reil, δύο περιοχές του εγκεφάλου που συνήθως σχετίζονται με ψυχικές ασθένειες.

Η Νήσος του Reil θεωρείται ως ο σημαντικότερος εγκεφαλικός φλοιός στη συλλογή πληροφοριών από όλο το σώμα και το περιβάλλον, την επεξεργασία τους και την εξέλιξη των σκέψεων και συναισθημάτων σε πράξεις και προθέσεις. Έτσι, σε συνεργασία με τον προμετωπιαίο λοβό, που πραγματοποιεί τη λήψη αποφάσεων, μας επιτρέπει να έχουμε επίγνωση του σώματος και του περιβάλλοντος μας. Επιπλέον, οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες παρουσιάζουν κι αυτές μειώσεις της φαιάς ουσίας στις ίδιες περιοχές.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα διάγραμμα καλωδίωσης του ανθρώπινου εγκεφάλου που τους βοήθησε να συγκρίνουν πληρέστερα τους εγκεφάλους των συμμετεχόντων, ώστε να έχουν πιο σωστή εικόνα ελέγχοντας τις αλλαγές της φαιάς ουσίας.

Σε μεταγενέστερες αναλύσεις μάλιστα χρησιμοποίησαν και την απεικόνιση του εγκεφάλου 194 βετεράνων του Βιετνάμ με και χωρίς τραυματισμό στο κεφάλι (μαζί με τις ψυχιατρικές διαγνώσεις τους) και διαπίστωσαν ότι η βλάβη που προκαλείται από τέτοιου είδους τραύματα σχετίζεται με μεγαλύτερη πιθανότητα ανάπτυξης ψυχικών ασθενειών.

Unsplash Sydney Sims

Ποιο σημείο του εγκεφάλου σχετίζεται αιτιωδώς με την ψυχική νόσο

Το πιο σημαντικό είναι ότι τα ευρήματα αμφισβητούν την ιδέα πως οι μειώσεις της φαιάς ουσίας σχετίζονται αιτιωδώς με την ανάπτυξη ψυχικής ασθένειας. «Διαπιστώσαμε ότι η ατροφία σε αυτά τα σημεία του εγκεφάλου είναι μάλλον συνέπεια ή παρελκόμενο της ψυχικής νόσου, παρά αιτία της», δήλωσε ο Taylor.

Αντίθετα, οι αναλύσεις τους έδειξαν τον οπίσθιο βρεγματικό λοβό (ελέγχει τις αισθήσεις της αφής, τον πόνο και τη θερμοκρασία και τμήματικά τον λόγο, τον οπτικό προσανατολισμό στον χώρο, καθώς και την ικανότητα υπολογισμού) ως τον κόμβο του εγκεφαλικού δικτύου που είναι πιο πιθανό να σχετίζεται αιτιωδώς με την ψυχική ασθένεια.

Το στρες παράγοντας κινδύνου

Καθώς η δεύτερη εβδομάδα του Μαρτίου είναι η Εβδομάδα Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης του Κοινού και τον Εγκέφαλο, ρωτήσαμε τη Χριστίνα Δάλλα, νευροεπιστήμονα και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια φαρμακολογίας στο ΕΚΠΑ αναφορικά με τα ευρήματα της έρευνας.

«Η παρούσα μελέτη αποτελεί μια πολύ ενδιαφέρουσα μετανάλυση πολλών άλλων μελετών, η οποία επιβεβαιώνει ότι συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου και κυκλώματα εμπλέκονται στις νευροψυχιατρικές διαταραχές, τόσο σε ψυχικές διαταραχές, όσο και σε νευρολογικές. Άλλωστε, συχνά οι ασθενείς με νευρολογικές διαταραχές, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ ή η νόσος του Πάρκινσον εμφανίζουν συμπτώματα ψυχιατρικής φύσεως, όπως άγχος, κατάθλιψη, διαταραχές ύπνου κ.ά.» μας είπε.

«Μελέτες σε πειραματόζωα έχουν άλλωστε συνδέσει παρόμοια εγκεφαλικά κυκλώματα με την επίδραση του στρες, το οποίο φαίνεται να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση νευροψυχιατρικών διαταραχών. Επίσης, έχει πολύ ενδιαφέρον να μελετηθεί το κατά πόσο αυτά τα νευρωνικά κυκλώματα διαφοροποιούνται με βάση το φύλο ή άλλους παράγοντες που παίζουν ρόλο στην εμφάνιση ασθενειών του εγκεφάλου».

Γιατί είναι σημαντική η έρευνα

Τα ευρήματα της μελέτης αυτής ρίχνουν περισσότερο φως στη νευροβιολογική προέλευση των ψυχικών νόσων και τους αποδίδουν μια κλινική «υπόσταση» η οποία απεικονίζεται στον εγκέφαλο. Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί ένας ασθενής με κατάθλιψη μπορεί να έχει και OCD ή και αγχώδη διαταραχή, αλλά όχι παράνοια.

Εφόσον έχει βρεθεί ένα κοινό υπόβαθρο σε επίπεδο εγκεφαλικού κυκλώματος, ανοίγει ο δρόμος τόσο για λεπτομερέστερες απεικονιστικές εξετάσεις, οι οποίες θα βοηθούν τους ψυχιάτρους στη σωστή διάγνωση, όσο και για πιο αποτελεσματικές θεραπείες.