ΠΟΙΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΟΡΙΑΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ;

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας εκδηλώνεται μετά την ενηλικίωση, ωστόσο υπάρχουν ενδείξεις ότι οι βάσεις για την εμφάνισή της μπαίνουν σε πολύ μικρότερη ηλικία. Ποια είναι τα ανησυχητικά σημάδια και πώς θεραπεύεται;

Ιστορικά, δεν πρέπει να υπήρξε άνθρωπος που να ένιωθε φανταστικά με τον εαυτό του από τη στιγμή που μπήκε σε αυτό που λέγεται «εφηβεία» μέχρι να βγει. Είναι μια φάση που συμβαίνουν πράγματα στο σώμα μας. Επιστήμονες, ωστόσο, προειδοποιούν για τη διακριτή γραμμή μεταξύ των ορμονικών αλλαγών και των συμπτωμάτων οριακής διαταραχής προσωπικότητας. Που για όλους τους λάθος λόγους έχει «βγάλει» κακό όνομα, ενώ είναι και θεραπεύσιμη.

Η οριακή ή μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας (ΒPD - Borderline Personality Disorder) είναι διαταραχή ψυχικής υγείας που επηρεάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε για τον εαυτό μας και τους άλλους, στον βαθμό που προκαλεί προβλήματα στη λειτουργικότητά μας στην καθημερινή ζωή.

Είναι μια εξόχως παρεξηγημένη διαταραχή προσωπικότητας, κυρίως γιατί συζητείται λιγότερο από άλλες – όπως π.χ. η ναρκισσιστική. Επίσης, δεν βοηθά ο τρόπος με τον οποίον την παρουσιάζουν τα media. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση της ηρωίδας που υποδυόταν η Glenn Close στην ταινία «Ολέθρια σχέση» (Fatal Attraction, 1987).

Από πού πηγάζει η οριακή διαταραχή προσωπικότητας

Έρευνες έχουν δείξει ότι όλες οι διαταραχές προσωπικότητας έχουν τη γραμμή εκκίνησης στην ανατροφή του παιδιού και τις πρώτες σχέσεις της ζωής του. Επίσης, τα γονίδια μπορεί να παίξουν μεγάλο ρόλο (που αφορά το 42% των ασθενών). Ναι, οι παράγοντες είναι βιολογικοί και ψυχοκοινωνικοί.

Κάποιος που βίωσε σημαντική εγκατάλειψη –όπως ένα παιδί, του οποίου γονέας μπαίνει στη φυλακή ή δεν του έχει παρέχει συναισθηματική υποστήριξη– μαθαίνει να πιστεύει ότι όλοι θα το εγκαταλείψουν. Μπορεί να έχει προκύψει ένα τραυματικό σοκ (παιδικό τραύμα) ή σεξουαλική κακοποίηση. Κάθε κατάσταση που αποδυναμώνει το «εγώ» ενός παιδιού, οδηγεί σε διαρκή ανάγκη για επιβεβαίωση.

Τα άτομα αυτά αναπτύσσουν ευαισθησία (στην εγκατάλειψη, την απόρριψη, τον πόνο κ.λπ.) και περνούν τη ζωή τους προσπαθώντας να βεβαιωθούν πως δεν θα τους ξανασυμβεί. Συχνά πείθουν τον εαυτό τους ότι δεν είναι αρκετά καλοί και για αυτό τους εγκατέλειψαν. Υποσυνείδητα μεταφέρουν αυτήν τη συνθήκη στις σχέσεις τους, αναζητώντας πάντα «εχθρούς» ή «σωτήρες» και μισώντας τον εαυτό τους.

ΑΝ ΕΝΑΣ ΕΦΗΒΟΣ ΘΕΩΡΕΙ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ, ΑΠΩΘΗΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΚΑΚΟΣ, ΕΧΕΙ ΑΥΞΗΜΕΝΟ ΚΙΝΔΥΝΟ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΟΡΙΑΚΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ.

Τι βρήκαν οι επιστήμονες

Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό Personality and Individual Differences, αναγνωρίζει την παρουσία της «αηδίας για τον εαυτό» σε εφήβους ως σημάδι ότι κινδυνεύουν να αναπτύξουν οριακή διαταραχή προσωπικότητας στην ενήλικη ζωή τους.

iStock

Οι μελετητές Diogo Carreiras, Marina Cunha και Paula Castilho εξήγησαν στο Forbes ότι «αν και οι διαταραχές προσωπικότητας συνήθως διαγιγνώσκονται σε ενήλικες, παρουσιάζουν μια αναπτυξιακή πορεία και αρχικά συμπτώματα μπορούν να ανιχνευθούν σε νεαρές ηλικίες. Αυτός ήταν ο λόγος που αποφασίσαμε να μελετήσουμε τα συμπτώματα της οριακής διαταραχής προσωπικότητας στην εφηβεία».

Τα ευρήματα δείχνουν πως «στην περίπτωση που οι έφηβοι θεωρούν τον εαυτό τους ανεπιθύμητο, απωθητικό και κακό, έχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν συμπτώματα BPD. Τα αποτελέσματά μας αποδεικνύουν ότι η αηδία για τον εαυτό θα πρέπει να λαμβάνει ψυχολογικές παρεμβάσεις, ώστε να αποτραπεί το ενδεχόμενο εξέλιξης σε διαταραχή προσωπικότητας. Σε νεαρούς πληθυσμούς, τα συμπτώματα του BPD συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο για αυτοκτονία. Ως προς αυτό, μπορεί να υπάρξει βελτίωση με επαγγελματική βοήθεια».

Πώς μπορείς να αναγνωρίσεις την οριακή διαταραχή προσωπικότητας

Τα διαγνωστικά κριτήρια DSM-5 για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας αφορούν ένα μοτίβο αστάθειας στις διαπροσωπικές σχέσεις, την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και τις συνέπειες, μαζί με την έντονη παρορμητικότητα που ξεκινάει από την πρώιμη ενήλικη ζωή και εμφανίζεται ποικιλοτρόπως.

Πριν περάσουμε στο «παρασύνθημα», να σου πω ότι το DSM προκύπτει από τις λέξεις Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, ανήκει στην Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία και είναι το εγχειρίδιο για την κατάταξη των νοητικών διαταραχών γραμμένο σε απλή γλώσσα. Το 5 σημαίνει ότι είναι η πέμπτη έκδοση. Χρησιμοποιείται μαζί με τη Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Ασθενειών και Σχετικών Προβλημάτων Υγείας του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας, από κλινικούς ψυχολόγους, ερευνητές, εταιρείες ασφαλειών υγείας, φαρμακευτικές εταιρίες, το νομικό σύστημα κ.ά.

iStock

Πάμε τώρα να δούμε αν ταυτίζεσαι με όσα ακολουθούν:

• Ξέφρενες προσπάθειες αποφυγής πραγματικής ή φανταστικής εγκατάλειψης: Συνεχώς φοβάμαι ότι οι άνθρωποι για τους οποίους νοιάζομαι θα με εγκαταλείψουν και επαναλαμβάνω στον εαυτό μου τα πλέον αρνητικά σενάρια.
• Μοτίβο ασταθών και έντονων διαπροσωπικών σχέσεων, που χαρακτηρίζονται από εναλλαγή μεταξύ εξιδανίκευσης και υποτίμησης σε ακραίο βαθμό: Ο τρόπος που νιώθω για τους ανθρώπους στη ζωή μου μπορεί να αλλάξει δραματικά από την μια στιγμή στην άλλη, χωρίς να καταλαβαίνω πάντα τον λόγο. Ενώ θα έδινα τα πάντα για μια στενή σχέση, δείχνω να απωθώ κάθε τέτοιο ενδεχόμενο. Όταν αισθάνομαι ανασφάλεια σε μια σχέση, τείνω να επικρίνω ή να κάνω παρορμητικές χειρονομίες για να κρατήσω το άλλο άτομο κοντά μου. Χρησιμοποιώ την οργή μου –έχω ανεξέλεγκτες εκρήξεις– για να προστατευτώ από τον φόβο της εγκατάλειψης)
• Διαταραχή ταυτότητας: Εμφανής και επίμονα ασταθής εικόνα και αίσθηση για τον εαυτό μου.
• Παρορμητικότητα σε τουλάχιστον δύο τομείς που είναι δυνητικά αυτοκαταστροφικοί: Δαπάνες, κατάχρηση ουσιών, αλόγιστη οδήγηση, σεξ, υπερφαγία, γίνομαι γιατρός του εαυτού μου κ.λπ.
• Συναισθηματική αστάθεια που προκαλείται από έντονη αντιδραστικότητα της διάθεσης: Μπορεί π.χ. να είναι έντονη επεισοδιακή δυσφορία, άγχος ή ευερεθιστότητα, που συνήθως διαρκεί μερικές ώρες και σπάνια περισσότερο από μερικές ημέρες. Τα συναισθήματα μου αλλάζουν πολύ γρήγορα και συχνά νιώθω υπερβολική θλίψη, θυμό και άγχος.
• Χρόνια αισθήματα κενού: Η αίσθηση πώς είσαι άδειος/άδεια.
• Ακατάλληλος, έντονος θυμός ή δυσκολία στον έλεγχο του θυμού: Συχνές εκδηλώσεις θυμού, συνεχής θυμός, επαναλαμβανόμενες σωματικές διαμάχες.
• Παροδικός παρανοϊκός ιδεασμός ή σοβαρά διασχιστικά συμπτώματα (απόπειρες αυτοκτονίας και αυτοτραυματισμός).

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να αντιμετωπιστεί

Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις (γνωστική θεραπεία, διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία και φαρμακοθεραπεία), που έχουν δείξει ότι έχουν αποτέλεσμα.

H τελευταία μέθοδος που μελετήθηκε σε εφήβους λέγεται Iconic Therapy (IT) και χρησιμοποιεί εικόνες για να διδάξει προσεγγίσεις, συμπεριφορές και δεξιότητες που βελτιώνουν τα συμπτώματα της BPD. Αποδείχθηκε πως υπήρχε μείωση των συμπτωμάτων έως και για 10 εβδομάδες μετά τη θεραπεία, και στο follow up που έγινε έπειτα από έναν χρόνο.

Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι ότι πρόκειται για ένα σύντομο, εξαιρετικά δομημένο πρόγραμμα, για να βοηθήσει όσους επηρεάζονται από την BPD να αναγνωρίσουν τα συναισθήματά τους και να βελτιώσουν την ικανότητά τους να λειτουργούν.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει επεξηγηματικό μοντέλο ασταθών συμπεριφορών και θεραπευτικό μοντέλο, σε περιβάλλον που μοιάζει με εργαστήριο ή σεμινάριο.

Το επεξηγηματικό μοντέλο ασχολείται με την προέλευση και τους μηχανισμούς διαιώνισης ασταθών σχέσεων, διαθέσεων, σκέψης και συμπεριφορών – ώστε οι ασθενείς να αισθάνονται αναγνώριση και να αυξάνουν τη γνωστική τους διορατικότητα.

Για να το κάνει αυτό ο θεραπευτής, ρωτάει τους συμμετέχοντες για τις συνήθεις αντιδράσεις απογοήτευσης (θυμό, επιθέσεις, απάθεια, απομόνωση, κλάμα, αυτοτραυματισμός) και τις επακόλουθες συνέπειες (νέο προβλήματα και περισσότερη απογοήτευση).

Οι απαντήσεις τους γράφονται σε έναν μαυροπίνακα και μπαίνουν σε πέντε κατηγορίες (αυτο-επιθετικότητα, ετερο-επιθετικότητα, απόδραση, εξιδανίκευση ή χειραγώγηση).

Αυτές οι πληροφορίες χρησιμοποιούνται για τη διαδραστική οργάνωση και σχεδίαση του επεξηγηματικού μοντέλου εικονικής θεραπείας. Αποτελείται από έναν αρνητικό μοχθηρό κύκλο, που συνήθως κάνει τους συμμετέχοντες να αναγνωρίζουν το πρόβλημά τους και να νιώθουν την περιέργεια να μάθουν περισσότερα. Ο θεραπευτής παρέχει όλες τις πιθανότητες και μεθόδους επίλυσης των προβλημάτων που απαιτούν μια απόφαση. Η δομή βοηθά τους ασθενείς να μεταβούν από ασταθείς συμπεριφορές σε πιο προσαρμοστικές συμπεριφορές, μέσω «οπτικού χάρτη όπου εμφανίζονται όλα, βήμα προς βήμα».

Ταυτόχρονα, το IT λειτουργεί σε παράγοντες ευπάθειας της BPD (διχοτομία, μηρυκασμός, χαμηλή αυτοεκτίμηση, λανθασμένες πεποιθήσεις, ή συνεξάρτηση). Στο τέλος κάθε ομαδικής συνεδρίας, οι μετέχοντες παίρνουν όλο το υλικό ώστε να το έχουν πρόχειρο ως σημείο αναφοράς, σε δύσκολες περιόδους.