ΟΧΙ ΑΛΛΗ ΕΥΤΥΧΙΑ!

Πότε η ευτυχία γίνεται καταναγκαστικό έργο και γιατί αυτό είναι ένα βάρος που δεν θες να κουβαλάς; Απελευθερώσου από την υποχρέωση στη χαρά, για να τη βρεις πραγματικά.

«Σκέψου θετικά». «Είναι ζήτημα οπτικής». «Μη στενοχωριέσαι, δεν βοηθάς τον εαυτό σου έτσι». «Η ευτυχία σου είναι στο χέρι σου». Καταγράφω αυτές τις φράσεις για να απευθύνω ένα ερώτημα προς τους αναγνώστες: Υπάρχει κάποιος από εσάς που βοηθήθηκε ποτέ ακούγοντάς τες; Ασχέτως της πρόθεσής τους να λειτουργήσουν βοηθητικά, μήπως σας έκαναν να αισθανθείτε ακόμη χειρότερα; Μια ενοχή για την αδυναμία σας να νιώσετε λίγο κοντά στην ευτυχία, ενώ προφανώς κάτι άσχημο συνέβαινε στη ζωή σας;

Η καταναγκαστική ευτυχία, πολύ φίλη με τη θετική σκέψη, πρέπει να είναι μία από τις πιο άκυρες ανακαλύψεις του ανθρώπινου είδους. Διότι πετυχαίνει εύκολα και γρήγορα να προκαλέσει περισσότερα προβλήματα από αυτά που υπόσχεται να λύσει. Μια ολόκληρη βιομηχανία αυτοβελτίωσης, που έχει στηθεί στο βωμό της προσωπικής ευτυχίας, καταλήγει να αυτοαναιρείται. Επειδή ξεχνάει την ίδια τη φύση του ανθρώπου να εκφράζει συναισθήματα κάθε είδους ανάλογα με τις εμπειρίες που βιώνει.

Ευτυχία: Δικαίωμα ή υποχρέωση;

Το ζήτημα της αναζήτησης της ευτυχίας είναι πολυδιάστατο και έχει πολλές παραμέτρους. Έχει να κάνει και με το πώς την ορίζουμε, τι περιμένουμε από αυτή, γιατί την αναζητούμε διακαώς στον αντίποδα όσων έχουμε, και γιατί θεωρούμε τον εαυτό μας υπεύθυνο για την κατάκτησή της.

Η αρχή του «κακού» έγινε, σύμφωνα με τον Γάλλο φιλόσοφο Πασκάλ Μπρυκνέρ, τη δεκαετία του 1960, όταν το «δικαίωμα στην ευτυχία» μετατράπηκε στο πλαίσιο της καταναλωτικής κοινωνίας σε «καθήκον στην ευτυχία». Ξαφνικά δεν έπαιζαν ρόλο οι εξωτερικές συνθήκες για τη συναισθηματική μας κατάσταση, αλλά εμείς οι ίδιοι. Σε απλή μετάφραση, αν κάποιος βιώνει μια δύσκολη κατάσταση στη δουλειά του, δεν ευθύνονται οι συνθήκες της, αλλά ο ίδιος, επειδή δεν έχει βρει αποτελεσματικό τρόπο να τις διαχειριστεί. Αντιλαμβάνεστε σε τι κυκεώνα παραλογισμού και ενοχών μάς εισάγει αυτό το θέσφατο; Είναι σα να δεχόμαστε άκριτα ότι μπορούμε πράγματι να έχουμε τον πλήρη έλεγχο της ζωής μας στα χέρια μας. Ισχύει όμως κάτι τέτοιο;

Σύμφωνα με την Έκθεση Παγκόσμιου Δείκτη Ευτυχίας, ευτυχισμένους μάς κάνει μια σειρά πραγμάτων: η υγεία, το ασφαλές περιβάλλον, η πρόσβαση στο πράσινο, τα κοινωνικά δίκτυα υποστήριξης, η ελευθερία επιλογών, το επίπεδο των δημόσιων υπηρεσιών, η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση και τα χαμηλά ποσοστά ανισότητας. Ωστόσο, εμείς συνεχίζουμε να θεωρούμε εαυτούς ένοχους, αν δεν είμαστε καλά. Πρέπει να λογοδοτήσουμε στους άλλους και στον εαυτό μας γιατί αποτύχαμε να είμαστε ευτυχισμένοι.

ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ FADE OUT ΣΤΟΝ ΠΟΝΟ ΚΑΙ FADE IN ΣΤΗ ΧΑΡΑ. ΟΤΑΝ ΧΑΜΗΛΩΝΕΤΕ ΤΟ ΕΝΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ, ΧΑΜΗΛΩΝΟΥΝ ΟΛΑ.

Γιατί χρειαζόμαστε τα αρνητικά συναισθήματα

Από την άλλη, βασισμένοι σε αυτή τη συλλογική αυταπάτη, φίλοι και συγγενείς προσπαθούν να μας παρηγορήσουν, όταν είμαστε στις μαύρες μας: «Μη σε παίρνει από κάτω», «θετική σκέψη χρειάζεται», «είναι στο χέρι σου να ανεβείς ψυχολογικά». Αλήθεια; Μέσα από αυτές τις φράσεις, η θλίψη ή όποιο άλλο δύσκολο συναίσθημα μετατρέπεται αυτόματα σε προσωπική αδυναμία και τελικά, αντί να μας βοηθούν οι οικείοι μας, μας καταρρακώνουν.

Όταν προσπαθούμε να μπλοκάρουμε ένα «αρνητικό» συναίσθημα, μπλοκάρουμε και τα θετικά συναισθήματα. Σύμφωνα με τον ψυχοθεραπευτή Τζέρι Χάιντ: «Τα συναισθήματα δεν έχουν μια κονσόλα για μιξάζ – έχουν μόνο έναν διακόπτη, αυτόν της έντασης. Δεν μπορείτε να κάνετε fade out στη θλίψη και τον πόνο και fade in στην ευτυχία και τη χαρά. Όταν χαμηλώνετε το ένα, χαμηλώνουν όλα».

Ελένη Καστρινογιάννη

«Κάθε ζωή περιλαμβάνει πόνο και ευχαρίστηση και, αν προσπαθήσουμε να αποβάλλουμε τον πόνο και να τον πνίξουμε με ευχαρίστηση ή να τον μπερδέψουμε ή να αποσπάσουμε τον εαυτό μας ή κάποιον άλλο από αυτόν, τότε δεν μαθαίνουμε να τον αποδεχόμαστε και να τον τροποποιούμε», αναφέρει ο ψυχαναλυτής Άνταμ Φίλιπς.

Όπως λοιπόν τα ευχάριστα, έτσι και τα επώδυνα συναισθήματα είναι απαραίτητα στη ζωή μας. Ο φόβος μάς προφυλάσσει. Η λύπη μάς κάνει να αναλογιστούμε σε βάθος τι θέλουμε να αλλάξουμε. Ο θυμός μάς κινητοποιεί να αντιδράσουμε. Όλα αυτά περιγράφονται με τον καλύτερο τρόπο στην παιδική ταινία «Τα μυαλά που κουβαλάς» («Inside Out», 2015), ένα έργο που αξίζει να δείτε σε οποιαδήποτε ηλικία κι αν είστε.

Ποια ευτυχία θέλουμε;

Οι άνθρωποι έχουν συχνά στόχους στη ζωή και υποθέτουν ότι η επίτευξη αυτών των στόχων θα τους κάνει «ευτυχισμένους». Μερικές φορές μπορεί και να ισχύει, αλλά συχνά οι υποθέσεις μας για το τι θα κάνει τη ζωή μας ικανοποιητική είναι λανθασμένες. Δουλειά με κοινωνική αναγνώριση, για παράδειγμα. Ή με καλή αμοιβή. Ένας γάμος σαν αυτούς που βλέπουμε στις αμερικανικές ταινίες. Δύο παιδιά και ένας σκύλος. Ακριβά ρούχα, εξωτικά ταξίδια, ένα εξοχικό στη θάλασσα...

Το ατέρμονο κυνηγητό μιας υποτιθέμενης ευτυχίας καταλήγει να μας στερεί τη χαρά από τα μικρά πράγματα που ίσως μας συμβαίνουν, αλλά εμείς είμαστε πολύ απασχολημένοι για να νιώσουμε. Όπως πολύ σωστά έχει σημειώσει ο καθηγητής οργανωσιακής συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο City του Λονδίνου, Αντρέ Σπάισερ: «Οι άνθρωποι που επικεντρώνονται στην επιδίωξη της ευτυχίας καταλήγουν να είναι λιγότερο ευτυχισμένοι».

Η ευτυχία δεν πιάνεται

Η ευτυχία δεν πιάνεται, γιατί δεν είναι στόχος. Δεν είναι status. Ούτε ένα γενικευμένο και διαρκές αίσθημα χαράς. Ευτυχία μπορεί να είναι η αίσθηση ευγνωμοσύνης απέναντι στη ζωή, οι στιγμές που απολαμβάνουμε να κάνουμε οτιδήποτε απλό και καθημερινό μας αρέσει, η ικανοποίηση που αντλούμε από τις κοινωνικές μας σχέσεις. Και σίγουρα δεν είναι κάτι που πετυχαίνουμε φρενάροντας τα δύσκολα συναισθήματά μας και εκπαιδεύοντας τον εαυτό μας να νιώθει όμορφα. Γιατί δεν είναι κάτι που περνάει αποκλειστικά από το δικό μας χέρι. Ούτε κάτι που «πρέπει».

Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα νιώσετε ενοχές γιατί δεν καταφέρατε να συνθλίψετε τη στενοχώρια σας, να εξαφανίσετε το άγχος σας ή να πνίξετε το ξέσπασμά σας, θυμηθείτε σε ποιον έχετε να δώσετε λογαριασμό για τα συναισθήματά σας. Γιατί και για ποιον πρέπει να είστε ευτυχισμένοι; Τι σημαίνει αυτό για εσάς και γιατί απαγορεύεται να είστε απλώς ο εαυτός σας; Όταν συνειδητοποιήσετε πόσο βαριά πέφτει η υποχρεωτική ευτυχία στους ώμους σας, είμαι σίγουρη πως θα πείτε: «Όχι άλλη ευτυχία!» Και θα το εννοείτε.