ΟΣΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΝΙΩΘΟΥΜΕ, ΤΟΣΟ ΠΙΟ ΑΠΡΟΣΕΚΤΟΙ ΓΙΝΟΜΑΣΤΕ

Τα μέτρα ασφαλείας είναι για να μας προστατεύουν, υπάρχει όμως ένα ψυχολογικό φαινόμενο που εξηγεί και γιατί μας κάνουν πιο απρόσεκτους. Ποιο είναι το κλειδί για να μειωθεί ο κίνδυνος;

Όσα χρόνια ζεις, έχεις αναπτύξει κάποιους μηχανισμούς για να αισθάνεσαι ασφάλεια όταν κάνεις κάτι που είναι επικίνδυνο. Βάζω στοίχημα ότι από την αρχική λίστα με τα SOS αγνοείς πλέον 2-3 σημεία, γιατί τώρα νιώθεις πως «το ’χεις». Κάτι που συμβαίνει πάντα, όπως αυξάνεται η εμπειρία.

Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτές οι εκπτώσεις στοιχίζουν ζωές. Θα έχεις δει π.χ. εναερίτες. Θα έχεις δει και ανθρώπους που καθαρίζουν τζάμια σε πολυώροφα κτίρια, όπως και άλλους που χτίζουν ή βάφουν οικοδομές. Σε πολλές περιπτώσεις συμπεριφέρονται σαν επαγγελματίες ακροβάτες ή σαν τον Spiderman, που όλο και θα πετάξει μια αράχνη για να πιαστεί από κάπου και να μην σκοτωθεί σε περίπτωση ατυχήματος.

Δηλαδή, τους βλέπεις να μην τιμούν τις ασφαλιστικές δικλείδες, όλα τα μέσα που θα προστατέψουν τη ζωή τους αν πάει κάτι λάθος. Και ξέρεις πόσο εύκολο είναι να πάει κάτι λάθος, όταν κάνεις μεν ένα πράγμα, αλλά σκέφτεσαι παράλληλα 20 θέματα που σε απασχολούν.

Γενικά, είναι καλό να είσαι πολυπράγμων. Ειδικότερα, όμως, σε πράγματα που μπορούν να εξελιχθούν σε επικίνδυνα είναι χρήσιμο να αυτοσυγκεντρώνεσαι στο 100%. Κάτι που εύκολα το λέμε, αλλά δεν είναι το ίδιο εύκολο να γίνει. Γι’ αυτό και γίνονται παρεμβάσεις που έχουν ως στόχο να κρατούν ασφαλείς τους ανθρώπους.

iStock

Βέβαια, όπως εξηγούν πολιτικοί μηχανικοί και επιστήμονες συμπεριφοράς αμερικανικών πανεπιστημίων (Clemson University, Virginia Tech και Purdue University), αυτές οι τεχνικές ενδέχεται να έχουν ανεπιθύμητες παρενέργειες.

Πώς αρχίζουμε να κάνουμε «εκπτώσεις» στην ασφάλεια

Πιο συγκεκριμένα, μετά από μελέτη τρόπων βελτίωσης της ασφάλειας στον χώρο εργασίας, φάνηκε ότι αυτοί ακριβώς οι τρόποι μπορεί να προάγουν μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας και να αυξήσουν την επικίνδυνη συμπεριφορά, μαζί με τους ακούσιους τραυματισμούς.

Όπως έγραψαν οι επιστήμονες στο Conversation, «η εν εξελίξει έρευνά μας υποδηλώνει ότι οι εργοδότες πρέπει να κάνουν περισσότερα από το να παρέχουν μέσα προστασίας από τραυματισμούς. Πρέπει να επιβάλλουν κανόνες, ώστε να ακολουθούνται οι κανόνες ασφαλείας». Προφανώς τα moto τύπου «προτεραιότητα μας είναι η ασφάλεια» δεν αρκούν.

Το φαινόμενο της αντιστάθμισης κινδύνου

Αυτό το παράδοξο ασφάλειας εξηγείται με βάση ένα καλά εδραιωμένο ψυχολογικό φαινόμενο, που είναι γνωστό ως αντιστάθμιση κινδύνου:

«Μια παρέμβαση που έχει σχεδιαστεί για την πρόληψη ή τη μείωση του ακούσιου τραυματισμού μειώνει την αντίληψη του κινδύνου. Στη συνέχεια, αυτή η αντίληψη αυξάνει τη συμπεριφορά ανάληψης κινδύνου, ειδικά όταν αυτή έχει ένα όφελος – όπως η άνεση, η ευκολία ή η πιο γρήγορη εκτέλεση μιας δουλειάς. Όπως οι θερμοστάτες έχουν ένα σημείο ρύθμισης και ενεργοποιούνται όταν η θερμοκρασία αποκλίνει από το κανονικό, οι άνθρωποι διατηρούν ένα στόχο κινδύνου προσαρμόζοντας τη συμπεριφορά τους. Δηλαδή, εξισορροπούν τους πιθανούς κινδύνους και τα αντιληπτά οφέλη».

iStock

Για παράδειγμα, ένας οδηγός μπορεί να αντισταθμίσει τις παρεμβάσεις ασφαλείας (π.χ. τη ζώνη ασφαλείας ή τον αερόσακο) με το να αυξήσει ταχύτητα. Έτσι, ανταλλάσσει την προσωπική ασφάλεια με την εξοικονόμηση χρόνου, καθώς όταν αυξάνεται η ταχύτητα της οδήγησης αυξάνονται και οι πιθανότητες σύγκρουσης – που δεν επηρεάζουν μόνο τον συγκεκριμένο οδηγό.

Στην έρευνα οι επιστήμονες ασχολήθηκαν με το φαινόμενο της αντιστάθμισης κινδύνου σε οικοδομές, χρησιμοποιώντας ένα σενάριο μεικτής εικονικής πραγματικότητας που προσομοίωσε μια εργασία πάνω σε στέγη.

Ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να εγκαταστήσουν πλάκες σε μια στέγη με πραγματική κλίση 27 μοιρών, σε ένα περιβάλλον που έδινε εικονικά την αίσθηση ότι βρίσκονταν 6 μέτρα από το έδαφος.

Στη συνέχεια παρατηρήθηκαν οι ενέργειες και οι φυσιολογικές αντιδράσεις των εργαζομένων, καθώς ολοκλήρωσαν τις εργασίες στη στέγη, υπό τρία επίπεδα προστασίας ασφάλειας. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι περισσότερες παρεμβάσεις ασφαλείας δημιούργησαν μια ψευδή αίσθηση άτρωτου στους συμμετέχοντες.

iStock

Η προσθήκη προστατευτικών κιγκλιδωμάτων στην άκρη της οροφής και η παροχή ενός συστήματος αναστολής πτώσης για τον εργάτη, παρείχε πραγματική προστασία. Έτσι, δικαίως αύξησε την αίσθηση ασφάλειας που είχαν οι συμμετέχοντες, με αποτέλεσμα να πλησιάσουν πιο κοντά στην άκρη της εικονικής οροφής, να γέρνουν πάνω από την άκρη και να εκτίθενται περισσότερο στον κίνδυνο πτώσης.

Οι συμμετέχοντες αύξησαν τη συμπεριφορά ανάληψης κινδύνου έως και 55%. Έτσι, εμπειρικά διαπιστώθηκε ότι οι συσκευές ασφαλείας μπορούν σιωπηρά να ενθαρρύνουν τους εργαζόμενους να αναλάβουν περισσότερους κινδύνους.

Σημασία έχει η αντίληψη της επιλογής

Ένα κρίσιμο ζήτημα που προέκυψε από τη μελέτη είναι το αν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η απόφαση να λάβουν προφυλάξεις είναι δική τους.

Σε προηγούμενες μελέτες, οδηγοί ντελίβερι έδειξαν συνολικά πιο ασφαλή οδηγική συμπεριφορά, όταν επέλεξαν οι ίδιοι να αυξήσουν συγκεκριμένες συμπεριφορές. Για παράδειγμα, οι οδηγοί ενός καταστήματος συμφώνησαν να έχουν ως στόχο να σταματούν σε διασταυρώσεις στο 80% των περιπτώσεων. Σε άλλη επιχείρηση, η διεύθυνση ανέθεσε στους οδηγούς τον στόχο 80% πλήρους ακινητοποίησης. Οι οδηγοί και από τις δύο ομάδες υλοποίησαν τους στόχους.

Μεταξύ των οδηγών που επέλεξαν μόνοι τους τον στόχο τους, υπήρχε ένα spillover effect (παράπλευρο αποτέλεσμα): αυξήθηκε η χρήση των φλας και των ζωνών.

Σε μελέτη που έγινε στην αρχή της πανδημίας διαπιστώθηκε κάτι παρόμοιο. Τα άτομα που φορούσαν μάσκα προσώπου σε εξωτερικούς χώρους, όπου δεν ήταν υποχρεωτική η χρήση, διατηρούσαν επίσης μεγαλύτερη απόσταση από τους άλλους, σε σχέση με τα άτομα χωρίς μάσκες.

Σε αυτήν την περίπτωση, όπως και με τους οδηγούς delivery, όταν οι άνθρωποι είχαν την αντίληψη της προσωπικής επιλογής, μια ασφαλής συμπεριφορά οδήγησε σε μια δεύτερη.

Οι ερευνητές κατέληξαν στο εξής: «Πιστεύουμε ότι η αντιληπτή επιλογή είναι η κρίσιμη ανθρώπινη δυναμική που επηρεάζει τους ανθρώπους να γενικεύσουν τη συμπεριφορά ασφαλείας τους, αντί να αντισταθμίσουν τη μείωση του κινδύνου. Οι κάθετοι κανόνες και κανονισμοί μπορούν να καταπνίξουν την αντίληψη της επιλογής και να παρακινήσουν τους ανθρώπους να κάνουν σκοπίμως πράγματα που αψηφούν μια εντολή ασφαλείας, προκειμένου να διεκδικήσουν την ατομική τους ελευθερία ή την προσωπική τους επιλογή. Οι άνθρωποι τείνουν να έχουν την αίσθηση ότι τους αφαιρείται η ελευθερία και θα κάνουν ό,τι μπορούν για να την ανακτήσουν».