OCD: ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ Η ΙΔΕΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ;

Πλένετε διαρκώς τα χέρια σας και δεν μπορείτε να ακουμπήσετε βρώμικες επιφάνειες; Κάθε πρωί καθυστερείτε να φτάσετε στο γραφείο σας, γιατί πρέπει να ελέγξετε τρεις φορές τους διακόπτες και τις πρίζες; Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να δυσκολέψει την καθημερινότητά σας, γι' αυτό ενημερωθείτε.

Ο ιδιωτικός ντετέκτιβ Άντριαν στην τηλεοπτική σειρά Ντετέκτιβ Μονκ (Monk), o Μέλβιν στην ταινία Καλύτερα Δεν Γίνεται (As Good as It Gets), ο οσκαρικός Mr Hublot στο ομότιτλο μικρού μήκους animation. Η μικρή και η μεγάλη οθόνη έχουν φιλοξενήσει αρκετές φορές ήρωες που πάσχουν από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ), ή obsessive-compulsive disorder (OCD).

Αν προτιμάτε την πραγματικότητα από τη μυθοπλασία, ο ποδοσφαιριστής Ντέιβιντ Μπέκαμ είναι γνωστό ότι έχει ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές. Όπως έχει πει δημόσια η γυναίκα του, Βικτόρια, στο ψυγείο τους τα αναψυκτικά είναι πάντα σε ζυγά νούμερα και οι ετικέτες στην ίδια πλευρά. Ο Ντέιβιντ θέλει τα πάντα τοποθετημένα ομοιόμορφα, στην ίδια ευθεία και σε ζευγάρια.

Από την άλλη, ο αμερικανός Χάουαρντ Χιουζ (θυμηθείτε την ταινία The Aviator) φοβόταν τόσο πολύ τα μικρόβια, που προς το τέλος της ζωής του φορούσε κουτιά από χαρτομάντιλα στα πόδια του για να τα προστατεύει, και έκαιγε τα ρούχα του αν κάποιος κοντά του είχε αρρωστήσει.

Όλοι βιώνουμε εμμονές και καταναγκασμούς κάποια στιγμή. Είναι συνηθισμένο, για παράδειγμα, να διπλοτσεκάρουμε αν κλείσαμε τον φούρνο ή αν κλειδώσαμε την πόρτα, ή να ακολουθούμε μια ρουτίνα πριν πέσουμε το βράδυ για ύπνο. Ωστόσο, αυτές οι σκέψεις και συμπεριφορές δεν επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινότητά μας. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι κάτι πολύ πιο ακραίο. Τα συμπτώματά της παρεμβαίνουν στις καθημερινές δραστηριότητες των ανθρώπων που πάσχουν.

Χριστίνα Αβδίκου

Τι είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι ένα κλινικό σύνδρομο του οποίου τα χαρακτηριστικά είναι οι ιδεοληψίες (ανεξέλεγκτες εμμονές) και οι καταναγκασμοί. Ένας άνθρωπος με ΙΨΔ νιώθει φόβο, αηδία, αμφιβολία ή την πεποίθηση ότι τα πράγματα πρέπει να γίνονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο, και η κατάσταση αυτή του προκαλεί χρόνιο άγχος.

Ένας άνθρωπος με ΙΨΔ δεν θέλει να έχει αυτές τις σκέψεις και τα συναισθήματα, αλλά δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά. Προσπαθεί να μειώσει το άγχος αυτό μέσω επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών (καταναγκασμοί ή ψυχαναγκασμοί), τις οποίες αν δεν ικανοποιήσει, βιώνει τεράστια δυσφορία. Αφιερώνει, μάλιστα, τόσο πολύ χρόνο σε αυτές τις εμμονές και τους καταναγκασμούς, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η προσωπική, η κοινωνική και η επαγγελματική του ζωή.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή το σύστημα προειδοποίησης του εγκεφάλου δεν λειτουργεί σωστά. Ο εγκέφαλος, δηλαδή, λέει στο άτομο ότι βρίσκεται σε κίνδυνο, ενώ στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΤΗΣ ΙΨΔ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΥΝΗΘΩΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ Ή ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΝΗΛΙΚΗΣ ΖΩΗΣ.

Οι ιδεοληψίες

Οι άνθρωποι με ΙΨΔ έχουν επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις και εικόνες, τις οποίες δεν μπορούν να ελέγξουν. Δεν αποτελούν απλά υπερβολικές ανησυχίες για προβλήματα της καθημερινής ζωής. Πολλοί αναγνωρίζουν ότι είναι προϊόν του μυαλού τους, υπερβολικές ή παράλογες, αλλά η αγωνία που προκαλούν δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη λογική. Τα περισσότερα άτομα προσπαθούν να αμβλύνουν το άγχος με καταναγκασμούς, αγνοώντας ή καταστέλλοντας τις εμμονές, ή αποσπώντας την προσοχή τους με κάποια άλλη δραστηριότητα.

Παραδείγματα τυπικών ιδεοληψιών:

• Φόβος μόλυνσης από μικρόβια
• Ενοχλητικές σκέψεις ή εικόνες (βίας ή σεξουαλικής φύσης)
• Φόβος ότι το άτομο θα ενεργήσει παρορμητικά βλάπτοντας άλλους
• Ανάγκη για τάξη, συμμετρία ή ακρίβεια
• Ανάγκη ελέγχου για την αποφυγή προβλημάτων
• Φόβος μήπως χάσει ή πετάξει κάτι σημαντικό
• Δεισιδαιμονικές πεποιθήσεις, όπως το να μην πατήσει σε ρωγμές του πεζοδρομίου

Οι ψυχαναγκασμοί ή καταναγκασμοί

Για τον έλεγχο των εμμονών και του άγχους, τα άτομα με ΙΨΔ στρέφονται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές, τελετουργίες ή ρουτίνες, τις οποίες επαναλαμβάνουν. Οι καταναγκασμοί μπορεί να σχετίζονται άμεσα με μια εμμονή (όπως το υπερβολικό πλύσιμο των χεριών λόγω του φόβου μόλυνσης), αλλά ενδέχεται να μην υπάρχει προφανής σχέση μεταξύ των δύο.

Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, μια συνεχής επανάληψη τελετουργιών μπορεί να καταστήσει αδύνατη μια κανονική ρουτίνα. Τα άτομα με ΙΨΔ δεν θέλουν να προβούν σε αυτές τις συμπεριφορές και δεν παίρνουν ευχαρίστηση από αυτές, αλλά αισθάνονται ότι πρέπει να τις ακολουθήσουν, διαφορετικά το άγχος τους θα χειροτερέψει και κάτι κακό θα συμβεί. Οι καταναγκασμοί, όμως, βοηθούν μόνο προσωρινά. Οι εμμονές επανέρχονται και δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.

Παραδείγματα τυπικών καταναγκασμών:

• Τακτοποίηση πραγμάτων με πολύ συγκεκριμένο τρόπο
• Επανειλημμένος έλεγχος πραγμάτων, όπως η κλειδαριά
• Εκτέλεση μιας εργασίας συγκεκριμένο αριθμό φορών, όπως το να γυρίζει πάντα 5 φορές τον διακόπτη
• Μετρά επανειλημμένα, ή λέει συγκεκριμένες λέξεις ή προσευχές, ενώ κάνει άλλες εργασίες
• Υπερβολικά συχνό πλύσιμο των χεριών, που διαρκεί πολύ ώρα ή γίνεται με συγκεκριμένο τρόπο
• Το άτομο επιβεβαιώνει ότι δεν έχει βλάψει κάποιον άλλο
• Συσσώρευση αντικειμένων στο σπίτι, που οδηγεί σε ακαταστασία

Χριστίνα Αβδίκου

Τι προκαλεί την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακριβώς τι προκαλεί την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, αλλά υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Γενετικοί, νευρολογικοί, συμπεριφορικοί, γνωστικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να αυξήσουν τις πιθανότητες εκδήλωσή της, όπως για παράδειγμα:

• Αλλαγές στον τρόπο διαβίωσης, όπως μετακόμιση, διαζύγιο, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος
• Θάνατος αγαπημένου προσώπου
• Ιστορικό κακοποίησης
• Κάποια σοβαρή ασθένεια
• Χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης
• Υπερδραστηριότητα σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου
• Προβλήματα στη δουλειά, το σχολείο, τη σχέση

Τα πρώτα σημάδια της ΙΨΔ εμφανίζονται συνήθως την περίοδο της εφηβείας ή στις αρχές της ενήλικης ζωής. Όταν εκδηλώνεται κατά την παιδική ηλικία, η διαταραχή είναι πιο κοινή στα αγόρια, ενώ στους ενήλικες επηρεάζονται εξίσου και τα δύο φύλα. Ωστόσο, μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία.

Η ΕΓΚΑΙΡΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ ΣΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΩΝ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΣΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΠΑΣΧΟΝΤΑ.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Δεν υπάρχει κάποιο εξειδικευμένο τεστ. O επαγγελματίας ψυχικής υγείας κάνει τη διάγνωση αφού ρωτήσει για τα συμπτώματα που παρουσιάζει ο πάσχοντας, χρησιμοποιώντας κριτήρια που περιλαμβάνονται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας.

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν με ευκολία τις λέξεις «εμμονή», «εμμονικός» και «ψυχαναγκαστικός». Η διάγνωση, όμως, της ΙΨΔ απαιτεί την ύπαρξη ιδεοληψιών ή/και ψυχαναγκασμών που είναι χρονοβόρες (περισσότερο από μία ώρα την ημέρα), προκαλούν σημαντική δυσφορία, βλάπτουν την επαγγελματική ή την κοινωνική λειτουργία του ατόμου, και τα συμπτώματα δεν οφείλονται στη λήψη ουσιών ή σε κάποια άλλη παθολογική κατάσταση ή ψυχική διαταραχή.

Θεραπείες για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Εάν έχετε συμπτώματα OCD που επηρεάζουν την καθημερινή σας ζωή, θα πρέπει να μιλήσετε με έναν ειδικό ψυχικής υγείας, που θα μπορέσει να προτείνει την καλύτερη στρατηγική διαχείρισης. Σήμερα, οι διαθέσιμες θεραπείες περιλαμβάνουν:

1. Γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (Cognitive Behavioral Therapy, CBT)

Είναι είδος ψυχοθεραπείας, στην οποία ο θεραπευτής θα σας βοηθήσει να εξετάσετε και να κατανοήσετε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας. Η CBT μπορεί να σας βοηθήσει να σταματήσετε τις αρνητικές συνήθειες, αντικαθιστώντας τις με πιο υγιείς.

2. Φαρμακευτική αγωγή

Τα αντικαταθλιπτικά είναι συνήθως η πρώτη κατηγορία φαρμάκων που χορηγεί ένας ψυχίατρος στις περιπτώσεις αυτές. Περιλαμβάνουν τους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), τους αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης/νορεπινεφρίνης (SNRIs), ή τα παλαιότερα τρικυκλικά, που μπορεί να μειώσουν την ένταση τόσο των ιδεοληψιών όσο και των ψυχαναγκασμών.

3. Έκθεση με παρεμπόδιση της αντίδρασης

Στη θεραπευτική αυτή μέθοδο το άτομο εκτίθεται βαθμιαία στις δυνητικά «επικίνδυνες» καταστάσεις που αποφεύγει και στη συνέχεια παρεμποδίζεται η αντίδρασή του, δηλαδή η εκτέλεση των συνηθισμένων καταναγκασμών. Έτσι, μαθαίνει ότι οι τρομακτικές σκέψεις του είναι απλώς σκέψεις, όχι πραγματικότητα. Είναι μια δύσκολη μέθοδος, καθώς τα ποσοστά άγχους που το άτομο θα πρέπει να αντέξει είναι υψηλά.

Επίσης, η πρακτική τεχνικών χαλάρωσης, όπως ο διαλογισμός, η γιόγκα, το μασάζ, ο οραματισμός, μπορεί να βοηθήσουν στην μείωση της δυσφορίας.

Αν και δεν μπορούμε να προλάβουμε την ιδεοψυχαναγκαστικη διαταραχή, η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία μπορεί να βοηθήσουν στον έλεγχο των συμπτωμάτων της και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής του πάσχοντα.

O Γιώργος Τζεφεράκος είναι ψυχίατρος, δρ ψυχιατρικής ΕΚΠΑ, πρόεδρος κλάδου Διπλής Διάγνωσης ΕΨΕ, πρόεδρος ΔΣ Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ).