ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΚΑΤΩΤΕΡΟΤΗΤΑΣ;

Τι είναι το σύμπλεγμα κατωτερότητας; Από που μπορεί να πηγάζει και πώς μπορεί να επηρεάσει την καθημερινότητα εκείνου που το βιώνει;

Είναι πολύ πιθανό να έχετε βρεθεί σε μια οικογενειακή συγκέντρωση και να μην τολμάτε να αρθρώσετε λέξη, γιατί νιώθετε ότι οι γύρω σας θα απαξιώσουν ό,τι πείτε. Είναι, επίσης, αναμενόμενο (και υγιές) το να νιώσετε κατώτεροι και στεναχωρημένοι, όταν ένας συνάδελφος πάρει προαγωγή αντί για εσάς ή όταν αποτύχετε σε ένα τεστ.

Όλοι (αν όχι όλοι, οι περισσότεροι) έχουμε αισθανθεί ανεπαρκείς και ανασφαλείς κάποιες στιγμές στη ζωή μας και έχουμε την τάση να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους γύρω μας. Οι παραπάνω συμπεριφορές δεν είναι ασυνήθιστες και δεν δημιουργούν κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα στην καθημερινότητά μας.

Τι συμβαίνει, όμως, όταν νιώθουμε πως διαρκώς μειονεκτούμε έναντι των άλλων; Όταν τα συναισθήματα ανεπάρκειας μάς καταβάλουν σε σημείο που χάνουμε την αυτοεκτίμησή μας; Τότε, μιλάμε για το λεγόμενο σύμπλεγμα κατωτερότητας ή αλλιώς τη χρόνια χαμηλή αυτοεκτίμηση (chronic low self-esteem).

«Όλοι ερχόμαστε στη ζωή με ελλείψεις ή ανεπάρκειες, που μπορεί να είναι φυσικές, αισθητικές, κοινωνικές ή και γνωστικές. Όμως, η φροντίδα της οικογένειας μπορεί να τις αντισταθμίσει ή και να τις εξαλείψει. Η στοργή και η αγάπη των δικών μας ανθρώπων συμβάλλουν στη δόμηση και ανάπτυξη του αισθήματος της αυτοπεποίθησης, της εμπιστοσύνης στον εαυτό μας, της αυτονομίας και της δημιουργίας μιας θετικής αυτοεικόνας. Κατ’ επέκταση, το άτομο χτίζει ισχυρή κοινωνική προσαρμογή, γίνεται κοινωνικό και συνυπάρχει και αλληλεπιδρά ισορροπημένα και δημιουργικά με τους γύρω του», μας λέει η Μαργαρίτα Ζωγράφου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια.

«Όταν η στάση των γονιών δεν βοηθά το παιδί να αποκτήσει εμπιστοσύνη στις ικανότητές του και θετική εικόνα για το ποιος/α είναι, το άτομο αρχίζει να βουλιάζει μέσα στο αίσθημα της μειονεκτικότητας, της αυτοϋποτίμησης, της αυτολύπησης και της αίσθησης ανεπάρκειας. Τότε δημιουργεί ως άμυνα και ως αντίδραση μια επιθετική στάση που κατευθύνεται εναντίον του εαυτού του. Σαμποτάρει τις ανάγκες του, νιώθει αναξιότητα, ανικανότητα και αδυναμία. Δεν χωράει μέσα στον εαυτό του, τον οποίο νιώθει πολύ “μικρό” και “λίγο”», συμπληρώνει.

unsplash Ramiro Pianarosa

Τι σημάδια φέρει ο άνθρωπος με σύμπλεγμα κατωτερότητας;

Ένας άνθρωπος που βιώνει σύμπλεγμα κατωτερότητας εμφανίζει μια σειρά από σημάδια, τα οποία αν αναγνωρίσουμε, καλό είναι να ζητήσουμε βοήθεια. Μερικά από αυτά είναι τα παρακάτω:

• Αρκετά συχνά δείχνει μελαγχολική διάθεση και δεν κινητοποιείται για νέα πράγματα.
• Έχει αρνητική αυτοεικόνα και χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.
• Νιώθει αβοήθητος ή ψυχολογικά αδύναμος.
• Συχνά ανησυχεί, αγχώνεται ή αισθάνεται ανεπαρκής.
• Νιώθει ενοχές για τις επιλογές και τις πράξεις του.
• Μειώνει τα επιτεύγματα και τα θετικά χαρακτηριστικά του.
• Πληγώνεται εύκολα, όταν του ασκούν κριτική.
• Συχνά μιλά με χαμηλό τόνο.
• Δυσκολεύεται να δεχτεί φιλοφρονήσεις.
• Δεν μπορεί να μείνει πολύ σε μια σχέση.
• Αναζητά την επιβεβαίωση και τον έπαινο από τους άλλους.
• Απομακρύνεται από την οικογένεια, τους φίλους και τους συναδέλφους.
• Προσπαθεί να κάνει τους άλλους να νιώσουν ανασφαλείς.

«ΟΛΟΙ ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΕ ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ. Η ΣΤΟΡΓΗ ΤΩΝ ΔΙΚΩΝ ΜΑΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗ ΔΟΜΗΣΗ ΜΙΑΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΑΥΤΟΕΙΚΟΝΑΣ».

Ποιες μπορεί να είναι οι αιτίες που το προκαλούν;

Το σύμπλεγμα κατωτερότητας μπορεί να είναι αποτέλεσμα ενός παράγοντα ή ενός συνδυασμού διαφορετικών παραγόντων, όπως:

– Οι εμπειρίες από την παιδική ηλικία

Ο ρόλος της ανατροφής που λαμβάνει ένα άτομο ως παιδί είναι πολύ σημαντικός παράγοντας. Αν, για παράδειγμα, μεγάλωσε με ενήλικες που φρόντιζαν κάθε του ανάγκη, είναι πιθανό ως ενήλικας να νιώθει αδύναμος και ανίκανος να φροντίσει μόνος του τον εαυτό του.

«Πολλές φορές οι ίδιοι οι γονείς “τρέφουν” τα κόμπλεξ των παιδιών τους. Πώς; Όταν τους τονίζουν ότι βρίσκονται σε κατώτερη θέση σε σχέση με άλλους και υπολείπονται σε σχέση με τους φίλους, τα αδέλφια τους ή τρίτα πρόσωπα. Μια τέτοια στάση δημιουργεί στην ενήλικη ζωή των παιδιών το αίσθημα της προσωπικής ανεπάρκειας και της έλλειψης ικανοποίησης από τον ίδιο τους τον εαυτό, που δεν τους επιτρέπει να χαρούν όσα καταφέρνουν, να απολαμβάνουν την καθημερινότητα και τους ανθρώπους που έχουν δίπλα τους», αναφέρει η κ. Ζωγράφου.

– Φυσικά χαρακτηριστικά

Όλους μας απασχολεί η εμφάνισή μας, ωστόσο υπάρχουν άτομα που θεωρούν το βάρος, το ύψος, τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους πραγματικούς λόγους ανησυχίας. Αποτέλεσμα; Νιώθουν άβολα και απομονώνονται. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στην περίπτωση που κάποιος όντως αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα, όπως π.χ. ο τραυλισμός.

– Οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες

Όταν κάποιος αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες, χρειάζεται να κάνει συμβιβασμούς με τους οποίους δεν νιώθει άνετα, όπως να το μένει σε μια γειτονιά ή ένα διαμέρισμα που δεν τον ικανοποιούν. Μπορεί, επίσης, να αναγκάζεται να ζητάει συχνά υποστήριξη από συγγενείς και φίλους, κάτι που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την αυτοεκτίμησή του. Εναλλακτικά, μπορεί να μεγάλωσε σε μια οικογένεια που αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα. Το σύμπλεγμα μπορεί να εκδηλωθεί και λόγω αδυναμίας εύρεσης εργασίας ή συντρόφου ή η μιας ντροπιαστικής στιγμής.

Αν και το σύμπλεγμα κατωτερότητας δεν αποτελεί επίσημη διαταραχή, δεν περιλαμβάνεται δηλαδή στο Διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) μπορεί να αποτελεί σημάδι άγχους, κατάθλιψης, κάποιας διαταραχής της ψυχικής υγείας (π.χ. οριακή διαταραχή προσωπικότητας). Μπορεί, ακόμα να οφείλεται σε ιστορικό τραύματος, κακοποίησης, παρενόχλησης.

unsplash Annie Spratt

Οι συνέπειες του συμπλέγματος

Δεν θα μπορούσε μια τέτοια κατάσταση να μην αφήνει το αποτύπωμά της. Το να βάζουμε τους γύρω σας σε ένα βάθρο και εμείς μονίμως από κάτω να αυτομαστιγωνόμαστε, επιβαρύνει την ψυχική μας υγεία. Για παράδειγμα, η έρευνα δείχνει ότι οι άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση έχουν την τάση –μεταξύ άλλων– να αναζητούν διέξοδο στη χρήση ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ, καθώς και στην υιοθέτηση επικίνδυνων συμπεριφορών. «Θεωρώντας τη ζωή τους μονότονη, αδιέξοδη και μίζερη, αρέσκονται να δηλητηριάζονται με σκέψεις σύγκρισης, αλλά και θυμού για άλλους ανθρώπους. Αμφιθυμικά συναισθήματα νιώθουν ακόμη και για τα αγαπημένα τους πρόσωπα», λέει η ειδικός.

Επίσης, το να αμφιβάλλουμε συνεχώς για τον εαυτό μας και να τον μειώνουμε μπορεί μερικές φορές να οδηγήσει σε συναισθήματα κατάθλιψης και διαταραχές ύπνου, ενώ έχει συνδεθεί και με τον αυτοκτονικό ιδεασμό.

«Άλλες φορές, αυτό το προσωπικό έλλειμμα γεννάει αντίδραση προς τους άλλους και τότε το άτομο γίνεται πικρόχολο, επιθετικό, ειρωνικό ή και βίαιο απέναντι στα άτομα που πιστεύει ότι ξεχωρίζουν, διακρίνονται και υπερισχύουν. Έτσι, μπορεί να προκαλούν προβλήματα και πόνο στους άλλους, για να αντισταθμίσουν αυτό που νιώθουν και να αισθανθούν καλύτερα. Συχνά απαξιώνουν τους ανθρώπους που θα τους δώσουν μεγαλύτερη αξία από εκείνη που θεωρούν οι ίδιοι ότι έχουν. Σταδιακά απομακρύνονται από δικούς τους ανθρώπους, φίλους, συναδέλφους, συνεργάτες, τόσο για να μην εκτίθενται όσο και για να μην υποφέρουν από τη σύγκριση που οι ίδιοι κάνουν. Αρκετές φορές παρουσιάζουν αναβλητικές συμπεριφορές και απρόσφορη διάθεση να καταπιαστούν με πράγματα. Το βασικό, όμως, είναι ότι νιώθουν αυξημένο άγχος. Άγχος για το αν θα πετύχουν, πόσα θα πετύχουν, πόσο θα εκτεθούν, τι θα σκεφτούν και τι θα συμπεράνουν και πουν ενδεχομένως οι άλλοι για αυτούς και έτσι βασανίζονται μέσα στις ίδιες τους τις σκέψεις», καταλήγει.