ΜΗΠΩΣ ΕΙΣΑΙ ΒΛΑΚΑΣ;

Υπάρχουν κάποια σημάδια που μπορεί να σε οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι είσαι ένας βλάκας και μισός. Το θέμα βέβαια είναι αν θα τα καταλάβεις…

Σκέφτεσαι και ζεις μέσα σε μια κοινωνία που συνεχώς μεταβάλλεται και απαρτίζεται από ετερόκλητες προσωπικότητες. Αντιμετωπίζεις καθημερινά μια ποικιλία χαρακτήρων. Ανάμεσα τους υπάρχουν οι ευέλικτοι, αυτοί που μπορούν και προσαρμόζονται, αφού προηγουμένως χρησιμοποιήσουν το μυαλό τους για να σκεφτούν, να αξιολογήσουν και να επιδοθούν σε ένα γόνιμο διάλογο, σε μια υγιή αντιπαράθεση ιδεών. Στόχος τους είναι η κατανόηση, η μάθηση και η εξέλιξη.

Υπάρχουν όμως και οι άλλοι. Αυτοί που αρνούνται να δουν αυτό που γίνεται μπροστά στα μάτια τους, ο κόσμος να χαλάσει. Δύσκολα αλλάζουν άποψη, ενώ τους είναι οδυνηρό να τροποποιήσουν τη σκέψη και τις ιδέες τους όταν τους παρουσιάζονται νέα στοιχεία, όταν τα δεδομένα αλλάζουν. Το μυαλό τους «κολλάει» και αντιστέκονται στη γνωστική διαδικασία. Η άρνηση τους κυριεύει και δεν επιθυμούν να αμφισβητήσουν τις πεποιθήσεις τους και να δουν ότι εκτός από το απόλυτο λευκό ή μαύρο, στην παλέτα της ζωής μπορούν να αναμειχθούν και να προκύψουν εκατομμύρια χρώματα.

Η στιγμή της αδιανόητης επιμονής και της άρνησης να δουν έξω και πέρα από τον εαυτό τους ανοίγει μία πόρτα: η βλακεία στέκεται αγέρωχη στην άλλη μεριά και καλεί τον «υποψήφιο» να περάσει και να πέσει στα χέρια της με μάτια και μυαλό, όλα, κλειστά. Τι είναι, όμως, η βλακεία;

Τι σημαίνει βλάκας;

Από ψυχολογική άποψη, το να χαρακτηρίσεις κάποιον ή τον εαυτό σου ως «βλάκα» μπορεί να είναι προβληματικό και υπερβολικά απλοϊκό. Ο τρόπος που σκεφτόμαστε και αντιδρούμε έχει πολλές πλευρές, όπως και η νοημοσύνη. Aυτό που ένα άτομο αντιλαμβάνεται ως βλακεία μπορεί να σημαίνει ότι υπάρχουν κενά στη γνώση, ή να υποδεικνύει κακή κρίση ή συναισθηματική ανωριμότητα.

Δεν σημαίνει ότι έχουμε να κάνουμε με ένα σταθερό χαρακτηριστικό. Ωστόσο, ορισμένες συμπεριφορές συνδέονται συχνά με αυτό που οι άνθρωποι στην καθομιλουμένη αποκαλούν «βλακεία». Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να επικαλύπτονται με γνωστικές προκαταλήψεις, άκαμπτη σκέψη ή έλλειψη αυτογνωσίας.

Τα βασικά ψυχολογικά στοιχεία της βλακείας

1. Γνωστική ακαμψία και ανελαστικότητα στη σκέψη

Για να φτάσουμε να αποκαλέσουμε βλάκα έναν άνθρωπο, πρέπει παρατηρώντας τον να γίνει ξεκάθαρο ότι αρνείται ευλαβικά να αλλάξει την άποψη που έχει. Στηρίζει μανιωδώς αυτό που λέει, μην αφήνοντας περιθώριο διαλόγου και αμφισβήτησης. Μπορεί να υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία για το αντίθετο, αλλά όχι! Αυτός θα επιμείνει στο λόγο του, θα αντισταθεί επίμονα σε καθετί που ταράζει το μυαλό του και σε καμία περίπτωση δεν θα κάνει δεύτερες σκέψεις. Αδυνατεί να υποκύψει ακόμα και σε αυτά που αποδεικνύουν ότι αυτό που λέει ή κάνει είναι λάθος.

Η συγκεκριμένη ακαμψία στη σκέψη μπορεί να τον οδηγήσει σε κακή λήψη αποφάσεων και αντίσταση στη μάθηση. Αυτό σχετίζεται με το «κλειστό μυαλό», μια κατάσταση που έχει σημαία της την άρνηση στο καινούργιο ή την αμφισβήτηση των πεποιθήσεων. Οι βλάκες είναι πολύ πιθανό να προσκολλώνται σε ξεπερασμένες ή παράλογες ιδέες, ακόμα κι αν τα στοιχεία που μπορεί να έχουν στη διάθεσή τους είναι ενάντια. Έχουν πάρει την απόφαση τους και δεν αλλάζουν.

2. Η χαμηλή αυτογνωσία και το Φαινόμενο Dunning-Kruger

Ο βλάκας δεν αναγνωρίζει τη βλακεία του. Αυτή η γνωστική προκατάληψη εξηγεί πώς τα άτομα με χαμηλή ικανότητα σε έναν συγκεκριμένο τομέα τείνουν να υπερεκτιμούν την αξία και τις δυνατότητές τους. Ένα άτομο που είναι «βλάκας» μπορεί να πιστεύει ότι είναι πολύ πιο ικανό από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δείχνει υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό του, κάτι που τον οδηγεί στη λήψη κακών αποφάσεων.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Την ίδια στιγμή, η έλλειψη συναισθηματικής νοημοσύνης εκδηλώνεται ως αδυναμία να αξιολογήσει κριτικά τις σκέψεις, τις πράξεις ή τον αντίκτυπο που έχει η συμπεριφορά και η βλακεία του στους άλλους. Δεν είναι σπάνιο να μην είναι σε θέση να καταλάβει το γιατί και το πώς οι πράξεις του οδηγούν σε αρνητικά αποτελέσματα. Όταν συμβαίνει το κακό, επιμένει να ρίχνει το φταίξιμο τους άλλους και να κατηγορεί τους «εξωτερικούς παράγοντες» για τα λάθη του, που μετατρέπονται σταδιακά σε χιονοστιβάδα.

3. Παρορμητικότητα και έλλειψη συναισθηματικής ρύθμισης

Οι άνθρωποι που ενεργούν με παρόρμηση, χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες, μπορεί να θεωρηθεί ότι κάνουν βλακείες. Συνήθως αντιδρούν συναισθηματικά, ειδικά σε στρεσογόνες καταστάσεις, χωρίς να παίρνουν μια ανάσα για να αξιολογήσουν την πιο ορθολογική πορεία δράσης.

Η δυσκολία διαχείρισης συναισθημάτων, όπως οι συχνές εκρήξεις θυμού, η απογοήτευση ή η συναισθηματική άμυνα, μπορεί επίσης να είναι το παζλ που διαμορφώνει μια μορφή βλακείας. Άλλωστε, αυτά είναι στοιχεία που αντανακλούν τη συναισθηματική νοημοσύνη του ατόμου, που στην περίπτωση του βλάκα είναι ανεπαρκής – στα όρια της ανυπαρξίας.

4. Αδυναμία μάθησης από λάθη και φτωχές δεξιότητες στην επίλυση προβλημάτων

Ενώ κάποιος κάνει συνεχώς τα ίδια λάθη, αρνείται να προσαρμόσει τη συμπεριφορά του στα εκάστοτε δεδομένα ώστε να λύσει τα προβλήματά του. Την ίδια στιγμή, επιδίδεται στην υπερ-απλούστευση σύνθετων θεμάτων. Ο βλάκας προσεγγίζει πολύπλοκα προβλήματα με μια υπερβολικά απλοϊκή νοοτροπία, αποτυγχάνοντας να αναγνωρίσει αποχρώσεις και εναλλακτικές προοπτικές. Με ένα «Σιγά το πράγμα!» κλείνει την πόρτα και αφήνει το χάος που έχει δημιουργήσει να συμβαίνει ανενόχλητο.

5. Ένας βλάκας συνηθίζει στη φτωχή κριτική σκέψη και την ασπάζεται

Ο βλάκας μπορεί να είναι επιρρεπής στο να δέχεται παραπληροφόρηση, να ασπάζεται στερεότυπα ή δεισιδαιμονίες. Δεν συνηθίζει να αναλύει κριτικά τις πληροφορίες που λαμβάνει και αυτό τον οδηγεί σε λανθασμένες πεποιθήσεις και προβληματική λογική. Ποιος έχει ανάγκη ένα μυαλό σε λειτουργία;

6. Δεν έχει καμία περιέργεια και του είναι άγνωστη λέξη η πρωτοβουλία

Όσοι θεωρούνται βλάκες, μπορεί να δείχνουν λίγη περιέργεια ή μηδαμινό ενδιαφέρον να διευρύνουν τις γνώσεις τους. Είναι πολύ πιθανό να αποφεύγουν τις διανοητικές προκλήσεις και να προτιμούν την παθητική ενασχόληση με τον κόσμο. Αρέσκονται στην κατανάλωση επιφανειακής ψυχαγωγίας, αντί να αναζητούν ουσιαστικές μαθησιακές εμπειρίες. Επίσης, ο βλάκας δεν έχει κίνητρο να βελτιωθεί ή να δοκιμάσει, να παιδευτεί και να μάθει. Κάπως έτσι, υποκλίνεται σε συμπεριφορές που φαίνονται στάσιμες ή είναι απλώς… «βλακείες».

7. Ο βλάκας έχει εγωκεντρική σκέψη

Ο βλάκας αδυνατεί να δει τα πράγματα από άλλες οπτικές γωνίες. Με το τεράστιο εγώ του σε λειτουργία, η σκέψη του περιορίζεται, κι αυτό με τη σειρά του αποδυναμώνει την όποια υπαρκτή ικανότητα. Του είναι δύσκολο να συμπάσχει ή να κατανοήσει τις επιθυμίες και τις σκέψεις των άλλων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υιοθετεί μια συμπεριφορά που μπορεί να χαρακτηριστεί ανόητη.

8. Είναι υπερβολικά εξαρτημένος από τις απλές λύσεις

Σκέψη άσπρο-μαύρο: Ψυχολογικά, αυτό αναφέρεται στο να βλέπει κάποιος τα πράγματα στα άκρα. Καλό ή κακό, σωστό ή λάθος. Δεν είναι πρόθυμος να εκτιμήσει την πολυπλοκότητα ή τις αποχρώσεις του γκρι που υπάρχουν συχνά σε πραγματικές καταστάσεις. Αυτό το είδος δυαδικής σκέψης μπορεί να οδηγήσει σε κακές αποφάσεις και κρίσεις. Χωρίς μάλιστα να είναι σε θέση να εκτιμήσει τις συνέπειες, ο βλάκας μπορεί να επιλέξει την πιο εύκολη ή γρήγορη λύση, υποτιμώντας τις μακροπρόθεσμες ή ακούσιες συνέπειες.

9. Ο βλάκας (δεν) μπορεί

Ο βλάκας κατηγορεί τους άλλους για τις αποτυχίες του και δεν αναλαμβάνει την ευθύνη για τις πράξεις του. Συχνά δεν αντιλαμβάνεται κάποιες κοινωνικές ενδείξεις και μη λεκτικά νοήματα, με αποτέλεσμα να κάνει λάθη και να εκνευρίζει τους γύρω του.

Τελικά, πόσο βλάκας είσαι;

Πόσα από τα παραπάνω αναγνωρίζεις στον εαυτό σου; Η βλακεία δεν είναι συνυφασμένη με την χαμηλή νοημοσύνη. Ένας έξυπνος άνθρωπος μπορεί –παροδικά ή και όχι– να εμφανίσει κάποιο χαρακτηριστικό που θα τον βάλει στον δρόμο της βλακείας. Εκεί όπου με δυσκολία μπορεί κάποιος να συνεννοηθεί μαζί του, αφού ο βλάκας είναι ανίκανος να καταλάβει πρωτίστως τον ίδιο του τον εαυτό.

Δεν μπορεί να χωρέσει στο μυαλό του τον τρόπο που συμβάλλει στη δημιουργία των προβλημάτων και φέρνει ανισορροπία στο περιβάλλον και τους ανθρώπους γύρω του.

Αρνείται να αλλάξει και κάπως έτσι ασπάζεται τη βλακεία, που είναι τις περισσότερες φορές αήττητη.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την Δρ. Λίζα Βάρβογλη, Ψυχολόγο–Ψυχοθεραπεύτρια.