ΜΗΠΩΣ ΔΕΝ ΕΧΕΙΣ ΜΑΘΕΙ ΝΑ ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΕΙΣ ΣΩΣΤΑ;

Ένας διακεκριμένος νευροεπιστήμονας εξηγεί γιατί η επιβράβευση λειτουργεί κάποιες φορές θετικά και κάποιες όχι. Μάθε ποιος έπαινος είναι ο πιο αποτελεσματικός και εφάρμοσέ τον.

Συνηθίζουμε να λέμε αβίαστα «μπράβο», όταν ακούμε καλά νέα, όταν βλέπουμε μια αποτελεσματική προσπάθεια από το παιδί μας, όταν εμείς οι ίδιοι πετυχαίνουμε κάτι κ.ο.κ. Εκείνο όμως που κάνει τη διαφορά στο πώς ο εγκέφαλός μας θα ερμηνεύσει αυτή την επιβράβευση είναι το τι λέμε (ή σκεφτόμαστε) αμέσως μετά το «μπράβο».

«Μπράβο, είσαι άριστος μαθητής»; «Μπράβο, έχεις πολύ ταλέντο»; «Μπράβο, είσαι πολύ εργατικός»; Ή μήπως «Μπράβο, διάβασες αποτελεσματικά και απέδωσε στις εξετάσεις», «Μπράβο, απέδωσες υπέροχα τον ρόλο σου στην παράσταση», «Μπράβο, εργάστηκες σκληρά και πολύ παραγωγικά»;

Αν συνηθίζουμε να μιλάμε με γενικεύσεις, αποδίδοντας ιδιότητες στον συνομιλητή μας ή και στον ίδιο μας τον εαυτό, αν –με άλλα λόγια– βάζουμε εύκολα ταμπέλες αριστείας, αυτό που θα αποκομίσουμε δεν είναι σίγουρα το καλύτερο αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα, ούτε θα οδηγήσει σε προσωπική ανάπτυξη.

Αντίθετα, αν χρησιμοποιούμε ρήματα που φανερώνουν ενέργεια και δράση, που δείχνουν ότι κάποιος ενήργησε με συγκεκριμένο τρόπο, ώστε να έχει καλή απόδοση, τότε ενισχύουμε τις επιδόσεις του τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μακροπρόθεσμα. Για παράδειγμα: «Προπονήθηκες σχολαστικά και γι' αυτό έτρεξες τόσο καλά, μπράβο!».

Πώς ο εγκέφαλος προσλαμβάνει τα μηνύματα της επιβράβευσης

Όλα τα παραπάνω δεν τα λέμε εμείς, αλλά οι Νευροεπιστήμες. Συγκεκριμένα, ο Dr Andrew Huberman, καθηγητής στο τμήμα Νευροβιολογίας, Ψυχιατρικής και Συμπεριφορικών Επιστημών στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Stanford, αφιερώνει ένα από τα διάσημα πλέον podcasts του στο συγκεκριμένο ζήτημα και στο πώς ο εγκέφαλος προσλαμβάνει τα μηνύματα της επιβράβευσης.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Ο Huberman εστιάζει σε αυτό που αποκαλείται «Growth Mindset» και πρόκειται ουσιαστικά για μια στάση που μας επιτρέπει την προσωπική ανάπτυξη. Αυτή η στάση έχει να κάνει με τον τρόπο που βλέπουμε τις προκλήσεις, τις προσπάθειες και τα επιτεύγματά μας. Οι άνθρωποι που τη διαθέτουν, διαχωρίζουν τον εαυτό τους από αυτά.

Με άλλα λόγια, διατηρούν σταθερή και ανεπηρέαστη την αυτοεκτίμησή τους, ακόμη και μετά από μια αποτυχημένη προσπάθεια. Το Growth Mindset είναι ουσιαστικά η ικανότητα που διαθέτουμε να διαχωρίζουμε την ταυτότητά μας από τις προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.

«Οι περισσότερες μελέτες έχουν δείξει ότι η επιβράβευση βάσει ετικέτας οδηγεί σε μειωμένη απόδοση, ενώ αντίθετα ο έπαινος με τη χρήση ρημάτων οδηγούν σε βέλτιστη αποδοτικότητα και προσωπική ανάπτυξη μακροπρόθεσμα», αναφέρει ο ειδικός. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;

Οι ταμπέλες δεν αποδίδουν

Όπως εξηγεί ο ίδιος, ο λόγος είναι ότι οι ταμπέλες αμφισβητούνται έντονα και εύκολα όταν δεν αποδίδουμε καλά. Ενώ οι επιβραβεύσεις που βασίζονται σε ρήματα, κινητοποιούν μια αποτελεσματική ακολουθία, που μας βγάζει από αγκυλώσεις και οδηγεί σε νέες επιτυχίες.

Με απλά λόγια, δίνουμε στον εγκέφαλό μας το μήνυμα ότι μπορούμε να ξαναπετύχουμε. Αντίθετα, με την πρώτη προσέγγιση, τού δίνουμε το μήνυμα ότι πρέπει πάντα να πετυχαίνουμε και αυτό προξενεί άγχος και αισθήματα αναξιότητας.

Με τον ίδιο τρόπο, περισσότερο βλαπτικά δηλαδή παρά εποικοδομητικά, λειτουργούν οι κάθε είδους ταμπέλες στον ψυχισμό. Διότι έτσι το μυαλό μας προχωρά αυθαίρετα και σε αρνητικές γενικεύσεις του τύπου «είμαι αργός», «είμαι τεμπέλης», «είμαι αποτυχημένος» (στην περίπτωση που δεν είμαι επιτυχημένος), με αποτέλεσμα να αυτοπαγιδευόμαστε σε συμπεριφορές που κάθε άλλο παρά παραγωγικές είναι. Το χειρότερο μάλιστα είναι ότι εξαιτίας αυτών των γενικεύσεων μπορεί κάποιος να γίνει πιο επιρρεπής ακόμη και στην κατάθλιψη.

Μην αμφισβητείτε την προσωπική σας αξία!

Αξίζει εδώ να θυμηθούμε τη διαφορά της αυτοεκτίμησης από την αυτοπεποίθηση. Καθώς η αυτοπεποίθηση είναι κάτι που κατακτιέται με προσπάθεια και εξάσκηση (π.χ. το να μιλάς μπροστά στο κοινό ή να χορεύεις καλά), η αυτοεκτίμησή μας οφείλει να μένει ακλώνητη και σταθερή και να μην επηρεάζεται από τις αποτυχημένες μας προσπάθειες, αφού έχει να κάνει με την προσωπική μας αξία.

Αν θέλετε λοιπόν να δημιουργήσετε νευρωνικές συνάψεις που θα επιτρέψουν την προσωπική ανάπτυξη, είτε τη δική σας είτε του παιδιού σας, να θυμάστε πάντα πως ο κάθε έπαινος πρέπει να συνοδεύεται από ένα ρήμα, το οποίο θα τονίζει την ενεργό προσπάθεια εκ μέρους του ατόμου.

Οι ταμπέλες απαγορεύονται. Μάλιστα, σύμφωνα με τον ειδικό, φαίνεται ότι κάνουν περισσότερο κακό σε αυτούς που ήδη καταφέρνουν αρκετά στον τομέα τους. Σαμποτάρουν δηλαδή ακόμη και τις επαναλαμβανόμενα καλές προσπάθειες.