ΜΑΣ ΒΟΗΘΑΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ Η ΕΚΛΑΪΚΕΥΜΕΝΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ;

Τι είναι τελικά η εκλαϊκευμένη ψυχολογία και σε ποιο βαθμό μπορεί να ωφελήσει την ψυχική μας υγεία; Ένας ειδικός απαντά.

Βιβλία, τηλεοπτικές εκπομπές, συνεντεύξεις, podcast, ομιλίες TED και βίντεο έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια τόπος ανάπτυξης της λεγόμενης popular (pop) psychology, ή εκλαϊκευμένης ψυχολογίας στα ελληνικά.

«Πριν από 50+ χρόνια, ο Τζορτζ Μίλερ, πρόεδρος της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας, προέτρεψε τους συναδέλφους του να “χαρίσουν την ψυχολογία”. Ήλπιζε ότι η ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού στο κομμάτι αυτό θα βοηθούσε στην επίλυση των προβλημάτων της κοινωνίας», γράφει σε άρθρο του ο Nick Haslam, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης. Όπως φαίνεται, οι σημερινοί ειδήμονες του τομέα, όπως η Brené Brown, είναι εξαιρετικά δημοφιλείς και έχουν στρατιές οπαδών.

Από την άλλη, δεν είναι λίγοι εκείνοι που αναρωτιούνται αν η εκλαϊκευμένη ψυχολογία μπορεί τελικά να αλλάξει τη ζωή μας. Μήπως στηρίζεται σε ψευδοεπιστημονικά δεδομένα και μας κάνει να έχουμε εμμονή με τον εαυτό μας και τη μιζέρια;

Τι είναι η εκλαϊκευμένη ψυχολογία;

«Η εκλαϊκευμένη ψυχολογία μπορεί να οριστεί ως κάθε προσπάθεια παρουσίασης ψυχολογικών ιδεών σε ένα ευρύ κοινό. Είναι μια προσπάθεια να γίνει αυτή η γνώση προσβάσιμη και να χρησιμοποιηθεί από τον κόσμο», εξηγεί ο Haslam. Μάλιστα, όπως αναφέρει, αν και δεν υπάρχει κάποιος επίσημος τρόπος ταξινόμησής της, τρία είδη ξεχωρίζουν:

• Αυτά των οποίων ο πρωταρχικός στόχος είναι να ενημερώσουν το κοινό σχετικά με τις πρόσφατες εξελίξεις και συνήθως γράφονται από ακαδημαϊκούς ή επιστημονικούς δημοσιογράφους.
• Αυτά που προσφέρουν καθοδήγηση και πρακτική βοήθεια στις προκλήσεις της καθημερινής ζωής. Στόχο έχουν να μας κάνουν καλύτερους ηγέτες, συνεργάτες, συντρόφους, γονείς. Γράφονται κυρίως από ψυχολόγους που ασκούν στην πράξη το επάγγελμα αυτό, και όχι από ακαδημαϊκούς του χώρου.
• Το τρίτο είδος απευθύνεται σε άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας, προσφέροντας πρακτική καθοδήγηση και προσπαθώντας να βοηθήσει στο κομμάτι της διαχείρισης του πόνου και της δυσλειτουργίας. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μια μορφή... αυτο-χορηγούμενης θεραπείας.

Τα δύο πρώτα είδη μπορούν να θεωρηθούν ως μέρος της τεράστιας βιομηχανίας αυτοβοήθειας. Ωστόσο, δεν αφορά όλη η εκλαϊκευμένη ψυχολογία το κομμάτι της αυτοβοήθειας κι επίσης όλο αυτό το περιεχόμενο για την αυτοβοήθεια δεν βασίζεται πάντα στην ψυχολογία, ούτε παράγεται πάντα από ψυχολόγους.

Τα αδύναμα σημεία της

Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν αρκετοί λόγοι να απορρίψεις την pop psychology. Κατ' αρχάς, υπάρχει το ενδεχόμενο να απουσιάζει οποιαδήποτε επιστημονική βάση, ενώ χρησιμοποιεί ως δέλεαρ τη λάμψη της επιστήμης.

Πολλές φορές, ακόμη κι όταν βασίζεται σε ερευνητικά στοιχεία, η βάση αυτή μπορεί να είναι αδύναμη. Μπορεί π.χ. τα ευρήματα να μην αναπαράγονται όταν οι μελέτες επαναλαμβάνονται.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Επιπλέον, η εκλαϊκευμένη ψυχολογία μπορεί να μην λαμβάνει υπόψη κοινωνικούς, πολιτιστικούς και οικονομικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη ζωή μας. Έτσι, όσοι ασχολούνται με αυτήν εστιάζουν στο άτομο, απομακρύνοντας την προσοχή μας από την ανάγκη για δομικές αλλαγές στην κοινωνία. Τέλος, η κατανάλωση «προϊόντων αυτοβοήθειας» μπορεί να τροφοδοτήσει μια ανέφικτη προσπάθεια για την κατάκτηση της τελειότητας.

Η άλλη όψη της εκλαϊκευμένης ψυχολογίας

Ας ξεκινήσουμε από το ότι είναι κάπως στερεοτυπικό να πιστεύουμε ότι όσοι αρέσκονται στο περιεχόμενο αυτό αναζητούν απελπισμένα αλλά μάταια την ευτυχία και την επιτυχία. Επίσης, «μπορεί να υπάρχει ένα στοιχείο σνομπισμού στο να φανταζόμαστε ότι το περιεχόμενο αυτό είναι κατάλληλο μόνο για ανθρώπους πιο αδύναμους ή λιγότερο ευφυείς από εμάς», υπογραμμίζει ο ειδικός.

Αντιθέτως, υπάρχουν ενδείξεις ότι η αναζήτηση της ευτυχίας και της επιτυχίας μέσα από την οδό αυτή μπορεί τελικά να μην είναι τόσο μάταιη. Έρευνες γύρω από τη βιβλιοθεραπεία δείχνουν ότι ενδέχεται να είναι αποτελεσματική στη μείωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, του άγχους και των σεξουαλικών δυσλειτουργιών. Μάλιστα, ακόμα και η μη καθοδηγούμενη, «αυτο-χορηγούμενη» βιβλιοθεραπεία μπορεί να είναι τουλάχιστον εξίσου αποτελεσματική με την τυπική φροντίδα για άτομα με κατάθλιψη, σύμφωνα με δημοσίευση στο περιοδικό JAMA Psychiatry (Απρίλιος 2019). Ωστόσο, φαίνεται να είναι κάπως λιγότερο αποτελεσματική από τη βιβλιοθεραπεία που καθοδηγείται από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Ο Haslam κλείνει το άρθρο του λέγοντας ότι η βιβλιοθεραπεία φαίνεται να είναι ένα πολλά υποσχόμενο και οικονομικό κομμάτι του παζλ για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας. Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε η άνοδος της εκλαϊκευμένης ψυχολογίας έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει σε μια θετική αλλαγή.