ΜΑΡΤΥΡΙΑ: «ΤΟ OCD ΣΧΕΔΟΝ ΜΟΥ ΔΙΕΛΥΣΕ ΤΗ ΖΩΗ»

Για πολλά χρόνια δεν ήξερα από τι έπασχα. Σήμερα, καταλαβαίνω ότι είχα ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή πολύ πριν αρχίσει να μου δυσκολεύει τη ζωή. Και χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια για να αρχίσω να πιστεύω ότι μπορεί κάποια στιγμή να την έχω ξεπεράσει ολοκληρωτικά.

Βαριά ψυχαναγκαστικά συμπτώματα. Αυτές οι τρεις λέξεις ήταν ό,τι πιο κοντινό σε επίσημη διάγνωση είχα ακούσει ποτέ για την περίπτωσή μου. Βγήκαν από τα χείλη του δεύτερου κατά σειρά ψυχίατρου-ψυχοθεραπευτή που μπόρεσε να με βοηθήσει να αντιμετωπίσω την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Κι αυτό μετά από χρόνια θεραπείας, πρόσφατα.

Μου τον σύστησε συνάδελφός του, ψυχίατρος. Τον έκρινε κατάλληλο επειδή ειδικεύεται στη γνωστική-συμπεριφορική Θεραπεία, η οποία έχει πολύ θετικά αποτελέσματα στη διαταραχή αυτή. Είχαν προηγηθεί χρόνια αναλυτικής ψυχοθεραπείας, που επίσης με βοήθησε πολύ.

Γιατί χρειάστηκαν δύο γιατροί και αρκετά χρόνια ψυχοθεραπείας για να μπορώ σήμερα να μιλάω –με αισιοδοξία, πλέον– για όλα αυτά; Γιατί μέχρι να αναζητήσω και να καταφέρω να βρω αποτελεσματική βοήθεια, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είχε το ελεύθερο να αλωνίζει και να μου καταστρέφει τη ζωή. Σχεδόν ολοκληρωτικά.

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και το στίγμα της ψυχικής νόσου

Πριν προχωρήσω σε ό,τι μπορώ να καταγράψω από την εμπειρία μου, επιτρέψτε μου μια διευκρίνιση: Σκέφτηκα πολύ αν αυτή η μαρτυρία θα έμπαινε με την υπογραφή μου. Αφορά πράγματα για τα οποία κάποτε δυσκολευόμουν να μιλήσω ακόμα και σε πολύ δικούς μου ανθρώπους. Αφορά πράγματα που ακόμα δυσκολεύομαι να συζητάω, ακόμα και με τον ψυχοθεραπευτή μου. Αφορά πράγματα που εγώ ο ίδιος αποκαλούσα «αφύσικα» και προσπαθούσα να κρύβω. Έχω κάνει πολύ δρόμο από τότε. Οι κοντινοί μου άνθρωποι ξέρουν τι μου συμβαίνει –έστω στο περίπου– αλλά αυτό είναι πολύ διαφορετικό από μια δημόσια εξομολόγηση.

Ωστόσο, από τότε που ξεκινήσαμε ως ομάδα να χτίζουμε το OW, στους στόχους μας υπήρχε η αποστιγματοποίηση της όποιας ψυχικής νόσου. Γιατί, ας πούμε, να μην ντρέπεσαι αν νοσήσεις με πνευμονία, αλλά να ντρέπεσαι αν πάσχεις από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή; Γιατί να μην φοβάσαι τι θα πει ο κόσμος στην πρώτη περίπτωση, αλλά να το σκέφτεσαι στη δεύτερη;

Σέβομαι όποιον δεν είναι έτοιμος να μιλήσει δημόσια για το όποιο προσωπικό του ζήτημα. Ακόμα κι όταν καταθέτεις τη μαρτυρία σου πολύ συνειδητά, δεν παύει να είναι μια μορφή έκθεσης. Ίσως κάποιος να μην μπορούσε να το διαχειριστεί, ακόμα κι αν δεν υπήρχε στον ορίζοντα κανενός είδους στίγμα. Έχω περάσει και από αυτή τη φάση. Θυμάμαι δικούς μου ανθρώπους που καταλάβαιναν πως κάτι σοβαρό μου συμβαίνει αλλά δεν τολμούσαν να με ρωτήσουν γι’ αυτό. Θυμάμαι να προσπαθούν να με καλύψουν –χωρίς να τους το έχω ζητήσει– για να μην καταλάβουν οι γύρω μου ότι κάτι δεν πήγαινε καθόλου καλά. Αλλά, αν μπορώ εγώ να ξεπεράσω την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, αν έχω κάνει ήδη πολύ σημαντικά βήματα στη θεραπεία, νομίζω πως αξίζει πια να μιλήσω ανοιχτά γι’ αυτή.

Illustration: Χριστίνα Αβδίκου

Τι σημαίνει ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ ή OCD, από το Obsessive compulsive disorder) κυριεύεσαι είτε από ιδεοληψίες (obsessions) είτε από ψυχαναγκασμούς (compulsions), ή και από τα δύο. Χωρίς να μπορείς να το ελέγξεις, γεμίζεις τη ζωή σου «τελετουργίες» και αποφυγές νομίζοντας ότι θα λειτουργήσουν καθησυχαστικά. Στην ουσία σε παγιδεύουν σε έναν φαύλο κύκλο ανεξέλεγκτης επανάληψης.

Από OCD πάσχει ο Τζακ Νίκολσον στην ταινία «Καλύτερα δεν γίνεται», που τον αναγκάζει να έχει το ντουλαπάκι του μπάνιου του γεμάτο πανομοιότυπες μπάρες σαπουνιού, να πλένει σχολαστικά τα χέρια του και να περπατάει στα πεζοδρόμια προσέχοντας να μην πατάει στους αρμούς. Μόνο που η συγκεκριμένη ταινία είναι ρομαντική κομεντί, ενώ η ΙΨΔ μπορεί να κάνει τη ζωή σου πραγματική τραγωδία. Γιατί, εκτός των άλλων, μπορεί να περάσουν χρόνια χωρίς να έχει διαγνωστεί.

Ένα πράγμα που έμαθα στη θεραπεία είναι ότι οποιοσδήποτε μπορεί να έχει ψυχαναγκασμούς. Το θέμα όπως είναι σε ποιον βαθμό επηρεάζουν τη ζωή σου. Υπάρχουν ψυχαναγκασμοί που φαίνεται να μη σου στοιχίζουν τίποτα, εκτός ίσως από το να σε πει κάποιος παράξενο, όπως το να «πρέπει» να κάνεις τον σταυρό σου τρεις φορές όποτε περνάς έξω από εκκλησία. Άλλοι καταλαβαίνεις ότι σου απορροφούν ενέργεια, χρόνο και κάθε είδους πόρους, όπως το να πλένεις και να ξαναπλένεις τα ρούχα σου ή να τα πετάς γιατί είσαι σίγουρος ότι έχουν κάποια ανεξίτηλη (και επικίνδυνη σαν ραδιενεργή) βρομιά. Άλλοι αφορούν πράγματα τόσο αδιανόητα, ώστε δεν μπορείς να τα διαχειριστείς ούτε με τον πιο παράλογο τρόπο. Απλώς τα αποφεύγεις με νύχια και με δόντια, αποκλείοντας κομμάτια από τη ζωή σου.

Στην πραγματικότητα, ακόμα και ο πιο ανώδυνος φαινομενικά ψυχαναγκασμός κάτι σου στοιχίζει. Είναι ένα σκαλοπάτι προς έναν κατήφορο που αργά ή γρήγορα θα γίνει όλο και πιο ολισθηρός. Μέχρι που θα νομίζεις ότι σε καταπίνει η άβυσσος.

Για να αναφέρω ένα συγκεκριμένο προσωπικό παράδειγμα, θα θυμηθώ την εποχή που για να κάνω ό,τι ένας μέσος άνθρωπος ονομάζει ντους εγώ χρειαζόμουν τουλάχιστον δύο ώρες, κάποιες φορές και δυόμισι. Με διαφορετικά σφουγγάρια για διαφορετικά μέρη του σώματος, σαπούνια που να κάνουν σταθερό αφρό και συγκεκριμένη αλληλουχία στις κινήσεις. Με το ταβάνι του μπάνιου να γεμίζει σταγόνες από τους υδρατμούς – κι αν τυχόν κάποια έπεφτε στο κεφάλι μου, έπρεπε να κάνω πάλι όλη τη διαδικασία από την αρχή.

Κάποια στιγμή, μου ήταν αδύνατο να δουλεύω, να έχω κοινωνική ζωή, να βγαίνω από το σπίτι. Δεν θυμάμαι πόσους μήνες ήμουνα στο απόλυτο αδιέξοδο. Θυμάμαι όμως καλά τι με έπεισε να ζητήσω βοήθεια: είχα φτάσει σε σημείο που ήταν σαν να μη ζω.

Από την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή στην κατάθλιψη

Όταν άρχισα να κάνω αναλυτική ψυχοθεραπεία, νόμιζα ότι πάσχω από κατάθλιψη. Ήμουν όντως σε βαριά κατάθλιψη, που όμως είχε προκληθεί από όσα βίωνα λόγω της ΙΨΔ. Δεν ήταν καθόλου εύκολο να πηγαίνω στα ραντεβού με τον γιατρό. Ξεκίναγα να ετοιμάζομαι τρεις με τέσσερις ώρες πριν και ορισμένες φορές καθυστερούσα κιόλας. Το πρωτόκολλο της θεραπείας επέβαλλε να πληρώνω τις συνεδρίες που έχανα και αν καθυστερούσα δεν υπήρχε καμιά παράταση.

Ξεκίνησα με δύο φορές την εβδομάδα, αλλά έπρεπε να γίνουν τρεις – και ευτυχώς οι γονείς μου μπόρεσαν να επωμιστούν το κόστος, γιατί μου ήταν αδύνατο να δουλέψω (το πόσο χρόνο και χρήμα απαιτεί η ψυχοθεραπεία είναι από μόνο του ένα άλλο, μεγάλο και πολύ σοβαρό θέμα). Σε περίπτωση που κάποιος σκέφτεται τι άλλο θα μπορούσα να είχα κάνει στη ζωή μου με τα χρήματα αυτά, η απάντηση έχει ήδη δοθεί: ήταν τέτοιο το μπλοκάρισμά μου, που δεν θα μπορούσα να έχω κάνει οτιδήποτε άλλο.

Με την αναλυτική ψυχοθεραπεία άρχισα σταδιακά να κατακτώ εδάφη που είχα χάσει. Να ξαναγίνομαι λειτουργικός, όχι παρά την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αλλά με αυτήν. Που σημαίνει ότι έλυνα σταδιακά κάποια θέματα, ενώ παρέμεναν βαθιά ριζωμένοι ψυχαναγκασμοί που καθόριζαν τη συμπεριφορά μου. Ήταν όμως πολύ σημαντικό ότι γινόμουν σταδιακά όλο και πιο λειτουργικός.

Έφτασε κάποια στιγμή που κανείς δεν μπορούσε να διακρίνει κάποιο πρόβλημα. Είχα μόνιμη δουλειά στο αρκετά ανταγωνιστικό πεδίο της δημοσιογραφίας και κατάφερνα να στέκομαι κοινωνικά όπου χρειαζόταν – με πολλές αποφυγές που κανείς δεν έπαιρνε χαμπάρι. Βέβαια, το να είμαι δέσμιός τους συνέχιζε να έχει κόστος και πολλοί άνθρωποι πέρα από τον στενό μου κύκλο με θεωρούσαν σνομπ – όπως κατάλαβα εκ των υστέρων. Δεν ήταν σνομπισμός. Ήταν OCD με όλα τα παρελκόμενα.

Τα φάρμακα

Κανείς ποτέ δεν απέφυγε να πάρει φάρμακα για την πνευμονία, τα οποία καλούνται να εξοντώσουν ένα συγκεκριμένο μικρόβιο, αλλά πολύς κόσμος φοβάται να πάρει φάρμακα για μια ψυχική νόσο, τα οποία πρέπει να παλέψουν κάτι «αόρατο». Νομίζω πως κι αυτά κουβαλάνε το στίγμα – ένα στίγμα που το προδίδει και συνάμα το συντηρεί η χρήση της λέξης «ψυχοφάρμακα». Μπορεί να ντρέπεσαι που τα παίρνεις και να πασχίζεις να μην το μάθει κανείς – παραδέχομαι πως για ένα διάστημα δεν ήθελα καν να κάνω χρήση του ασφαλιστικού μου φορέα για συνταγογράφηση, για να μην υπάρχει καμιά καταγραφή.

Πέρα από το στίγμα, ή ίσως κι εξαιτίας αυτού, ασυνείδητα υπάρχει κόσμος που φοβάται πως τα φάρμακα για κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα θα τον κάνουν «άλλο άνθρωπο». Το έχω ακούσει και νομίζω ότι το έχω επικαλεστεί κι εγώ σε μια φάση άρνησης. Αλλά η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν φάρμακα που βοηθάνε χωρίς να σε κάνουν κάτι διαφορετικό από αυτό που είσαι πραγματικά. Πρωτοπήρα –παρά τους ενδοιασμούς μου– όταν έκανα αναλυτική ψυχοθεραπεία. Και χρειάστηκε να ξαναπάρω όταν άρχισα τη γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία.

Υπήρχε ένα κομμάτι μου που ευχόταν να μην χρειαζόμουν φάρμακα. Αλλά όταν μιλάμε για OCD ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής αποδίδει καλύτερα. Μπορώ να το επιβεβαιώσω πλέον. Με τη σωστή συνταγογράφηση, είναι σαν να λαδώνεις μια πόρτα που έχει σκουριάσει: τη διευκολύνεις να ανοιγοκλείνει, αλλά καλό είναι να κάνεις κάτι για να αντιμετωπίσεις και τη σκουριά. Γι’ αυτό είναι η ψυχοθεραπεία.

Το τέλος της αναλυτικής ψυχοθεραπείας και η αρχή της γνωστικής-συμπεριφορικής

Όταν αποφάσισα να σταματήσω την αναλυτική ψυχοθεραπεία, δεν είχα αντιμετωπίσει όλα μου τα προβλήματα. Απλώς αισθάνθηκα πως έχω εξαντλήσει τις δυνατότητές της. Είχα αποκομίσει ό,τι μπορούσα να αποκομίσω, είχα κάνει τεράστια πρόοδο, αλλά ό,τι απέμενε δεν θα λυνόταν έτσι.

Πέρασαν κάποια χρόνια που νόμιζα πως όποιο ψυχικό προβληματάκι (!) κι αν υπήρχε ακόμα δεν θα εμπόδιζε τη ζωή μου. Όταν κατάλαβα πως, αν συνέχιζα έτσι, ίσως ερχόταν κάποια στιγμή που θα είχε αποκτήσει περισσότερη δύναμη από όση θα άντεχα, αναζήτησα πάλι βοήθεια.

Η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία είναι λιγότερο «σκληρή» από την ψυχανάλυση. Πιο ανθρώπινη, γιατί το πρωτόκολλο επιτρέπει στον θεραπευτή να μην είναι τόσο απρόσωπος, να μην στέκεται απέναντι, αλλά δίπλα σου. Ο στόχος είναι να «ξεμάθεις» τις συνήθειες που έχουν παγιωθεί. Μπορεί να είναι τόσο ενσωματωμένες στη ρουτίνα σου ώστε να τις θεωρείς ανώδυνες, αλλά έχουν αυτό που στα οικονομικά αποκαλείται «κόστος ευκαιρίας»: για να τις υπηρετήσεις εξακολουθείς να διαθέτεις πόρους που θα μπορούσες να αξιοποιήσεις διαφορετικά. Πολύ πιο χρήσιμα, πολύ πιο ευχάριστα, πολύ πιο δημιουργικά.

Η μάχη μου με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή δεν έχει τελειώσει ακόμα. Από κάποιο σημείο και μετά έπαψε να με απασχολεί το αν και πότε θα τελειώσει. Μου αρκεί που συνεχίζω να κάνω βήματα βελτίωσης. Και μπορώ πια να πω με βεβαιότητα ότι δεν θα μου στοιχίσει τη ζωή.

Αν θέλετε να μοιραστείτε με το OW τη μαρτυρία σας, παρακαλούμε συμπληρώστε τη φόρμα επικοινωνίας και θα έρθουμε σε επαφή μαζί σας.