ΥΠΑΡΧΟΥΝ 3 ΕΙΔΗ ΤΕΛΕΙΟΜΑΝΙΑΣ, ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ ΑΝ ΕΧΕΙΣ ΚΑΠΟΙΟ

Θεωρείς την τελειομανία πλεονέκτημα; Ή μήπως πιστεύεις ότι δεν σε αφορά καθόλου; Ένας καθηγητής ψυχολογίας λέει πως αναπόφευκτα σε αφορά και μπορεί να φθείρει την ψυχική σου υγεία.

Θα έλεγες πως είσαι τελειομανής; Μη βιαστείς να απαντήσεις θετικά ή αρνητικά. Γιατί η τελειομανία καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή μας ακόμα κι όταν δεν το συνειδητοποιούμε.

«Όλοι μας, μέχρι και ο τελευταίος κάτοικος της Δύσης, ζούμε σε μια κουλτούρα γεμάτη από τελειομανείς φαντασιώσεις», γράφει ο Thomas Curran, καθηγητής ψυχολογίας στο London School of Economics, στον πρόλογο του βιβλίο του με τίτλο «Το κυνήγι της τελειότητας – Πώς να μην πέσεις στην παγίδα».

Όπως επισημαίνει, «η Δύση είναι ένας κόσμος όπου φωτογραφίες και κινούμενες εικόνες από τέλειες ζωές αστράφτουν στα μάτια μας από τις γιγαντοαφίσες, τις οθόνες του σινεμά και της τηλεόρασης, τις διαφημίσεις και τη ροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το ολόγραμμα αυτό εξαπολύει διαρκώς καταπάνω μας εικόνες μιας χίμαιρας. Καθεμιά μάς λέει ότι θα ήμασταν χαρούμενοι και επιτυχημένοι αν ήμασταν απλώς τέλειοι και ότι τα όνειρά μας θα γκρεμιστούν και θα μας καταπλακώσουν αν παραστρατήσουμε πολύ απ’ αυτό το ιδεώδες».

Έτσι, γεννιέται ένα αίσθημα ανασφάλειας «γι’ αυτά που δεν έχουμε, για το πώς δεν φαινόμαστε, γι’ αυτά που δεν κατορθώσαμε». Που σημαίνει ότι η τελειομανία δεν έχει να κάνει μόνο με ό,τι καταπιάνεσαι. Καταλήγει να αφορά καθετί που πιστεύεις πως θα έπρεπε να είσαι.

«Η τελειομανία δεν είναι προσωπική εμμονή – είναι αμιγώς πολιτισμική», τονίζει στο βιβλίο του ο Thomas Curran. «Όταν μεγαλώνουμε αρκετά ώστε να είμαστε σε θέση να ερμηνεύσουμε τον κόσμο γύρω μας, αρχίζουμε να την παρατηρούμε παντού γύρω μας, στις οθόνες της τηλεόρασης και του σινεμά, στις γιγαντοαφίσες, στους υπολογιστές και τα σμάρτφον. Είναι κρυμμένη στα λόγια των γονιών μας, στον τρόπο που διατυπώνονται οι ειδήσεις, σε αυτά που λένε οι πολιτικοί, στον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας και στη δομή των κοινωνικών και πολιτικών μας θεσμών. Ακτινοβολούμε τελειότητα γιατί ολόκληρος ο κόσμος μάς βομβαρδίζει με αυτήν».

Τι είναι τελικά η τελειομανία;

O Thomas Curran αφιερώνει το πρώτο μέρος του βιβλίου του στην προσπάθεια να ορίσει τι είναι η τελειομανία, αξιοποιώντας και τα ευρήματα δύο καθηγητών που ξεκίνησαν να μελετούν το θέμα τριάντα χρόνια νωρίτερα, των Πολ Χιούιτ και Γκόρντον Φλετ.

«Η κυρίαρχη άποψη για την τελειομανία είναι υπερβολικά στενόμυαλη», λέει ο κλινικός ψυχολόγος Πολ Χιούιτ. «Ξέρουμε ότι η τελειομανία έχει πολλά προσωπεία, κάποια από τα οποία έχουν σχέση με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, άλλα όμως όχι, και γνωρίζουμε επίσης ότι η τελειομανία αποτελεί χαρακτηριστικό αρκετών ψυχολογικών παθογενειών, όχι μόνο αυτών που σχετίζονται με τον ψυχαναγκασμό».

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

«Η τελειομανία είναι πολύ πιο διαδεδομένη απ’ όσο αντιλαμβανόμαστε», προσθέτει ο ίδιος. «Όταν μιλάμε περί τελειομανίας, δεν μιλάμε για μερικούς ανθρώπους ή για το αν ο καθένας μας είναι ή δεν είναι τελειομανής^. μιλάμε για όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους και τον βαθμό στον οποίο είναι περισσότερο ή λιγότερο τελειομανείς».

Μολονότι η «βίβλος» της ψυχιατρικής –το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών– δεν θεωρεί την τελειομανία ιδιαίτερα ανησυχητικό χαρακτηριστικό, ο Thomas Curran εξομολογείται ότι οι προεκτάσεις της τον οδήγησαν ούτε λίγο ούτε πολύ σε ψυχολογική κατάρρευση, προκαλώντας του από κρίσεις πανικού μέχρι κατάθλιψη.

«Οι μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι με υψηλή τελειομανία σπάνια φανερώνουν το άγχος και τις αγωνίες τους, δεν ζητούν βοήθεια για να διαχειριστούν τα προβλήματα με την ψυχική τους υγεία και δεν προχωρούν σε θεραπεία», αναφέρει, προσθέτοντας ότι ο τέλειος άνθρωπος που υποδυόμαστε επιβαρύνεται με όλο περισσότερα συναισθηματικά βάρη.

«Η τελειομανία δεν είναι μία μόνο σκέψη ή συναίσθημα ή συμπεριφορά, όπως οι υψηλοί στόχοι ή τα στάνταρ», διευκρινίζει. «Είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο. Είναι μια προβληματική σχέση με τον εαυτό μας, με την έννοια ότι έχουμε πολύ μεγάλες απαιτήσεις απ’ αυτόν ή είμαστε πολύ επικριτικοί μαζί του, αλλά επίσης και μία προβληματική σχέση με τους άλλους, με την έννοια ότι θεωρούμε πως οι άλλοι απαιτούν από μας να είμαστε τέλειοι, ενώ κι εμείς απαιτούμε το ίδιο απ’ αυτούς».

Τα τρία είδη της τελειομανίας

Το 1991, οι Χιούιτ και Φλετ δημοσίευσαν στο Journal of Personality and Social Psychology τη θεωρία τους, την οποία ονόμασαν «Το Πολυδιάστατο Μοντέλο της Τελειομανίας». Σύμφωνα με αυτό, κύριο χαρακτηριστικό της τελειομανίας είναι το αίσθημα ανεπάρκειας: «Δεν είμαι τέλειος», άρα «Πρέπει να κρύψω τις ατέλειές μου από τους πάντες και τα πάντα γύρω μου».

Τα τρία είδη τελειομανίας που διακρίνουν είναι:

1. Η εσωτερικά κατευθυνόμενη τελειομανία

Προέρχεται από μας και συνιστά έναν τρόπο ύπαρξης στον κόσμο μας που ορίζει ότι πρέπει να είμαστε τέλειοι και τίποτε λιγότερο. Η εσωτερικά κατευθυνόμενη τελειομανία (self-oriented perfectionism) είναι ίσως η πρώτη εικόνα που θα σχηματίζαμε στο μυαλό μας αν σκεφτόμασταν τι είναι η τελειομανία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο εργασιομανής συνάδελφος ή ο υπέρ το δέον επιμελής μαθητής.

Οι Χιούιτ και Φλετ περιγράφουν την εσωτερικά κατευθυνόμενη τελειομανία ως «μία εσωτερική εμμονή και ένα αίσθημα εσωτερικής πίεσης να φανούμε τέλειοι». Στην αρχή είναι πολύ κινητήρια, όμως τελικά μεταφράζεται σε ένα εξουθενωτικό αίσθημα υποχρέωσης να είμαστε τέλειοι, χωρίς κανένα περιθώριο συμβιβασμού.

Oι εσωτερικά κατευθυνόμενοι τελειομανείς από τη μία σπρώχνουν τον εαυτό τους προς την τελειότητα, από την άλλη όμως τον κατακρίνουν αυστηρά, ενώ είναι επιρρεπείς σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές όπως η υπερανάλυση και η αναβλητικότητα.

2. Η κοινωνικά επιβαλλόμενη τελειομανία

Προέρχεται από το περιβάλλον και αφορά την πεποίθηση ότι οι άλλοι περιμένουν από μένα να είμαι τέλειος ανά πάσα στιγμή. Η κοινωνικά επιβαλλόμενη τελειομανία (socially prescribed perfectionism) εκφράζεται με τη φαντασιοπληξία ότι κρινόμαστε διαρκώς, και επομένως πασχίζουμε πάντα να ανταποκριθούμε στα στάνταρ των άλλων.

Αυτοί που είναι επιρρεπείς σε τέτοιες φαντασιοπληξίες σε κάθε σχόλιο που ακούν διακρίνουν την περιφρόνηση των άλλων για τα ελαττώματά τους. Ακόμη και τα πιο καλοπροαίρετα σχόλια τα μεταφράζουν ως επιθέσεις κατά των φανταστικών τους ατελειών.

Οι τελειομανείς αυτοί στοχεύουν στην τελειότητα για να εξασφαλίσουν την αποδοχή και την έγκριση των άλλων, συνήθως ανθρώπων που δεν τους γνωρίζουν καν προσωπικά.

3. Η εξωτερικά κατευθυνόμενη τελειομανία

Το τρίτο και τελευταίο πρόσωπο της τελειομανίας που έχουν εντοπίσει οι Χιούιτ και Φλετ, η εξωτερικά κατευθυνόμενη τελειομανία (οther-oriented perfectionism), προέρχεται από εμάς, κατευθύνεται προς τους άλλους και περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι οι άλλοι οφείλουν να είναι τέλειοι. Είναι οι απαιτήσεις που έχουμε από άλλους ανθρώπους, όπως οι φίλοι, η οικογένεια ή οι συνάδελφοί μας. Αν και στους «άλλους» συγκαταλέγονται συνήθως οι άνθρωποι που έχουν στενή σχέση με τον τελειομανή, στόχος της απογοήτευσής του μπορεί να είναι και ένας άγνωστος.

Οι τελειομανείς αυτοί θέτουν ανέφικτους στόχους στους άλλους επειδή έτσι αντισταθμίζουν τις δικές τους φανταστικές ατέλειες – αυτό που ο Φρόιντ είχε ονομάσει «προβολή». «Οι άνθρωποι αυτοί είναι κομπλεξικοί από τη φύση τους», λέει ο Χιούιτ «και η εξωτερικά κατευθυνόμενη τελειομανία τους είναι ένας ασυνείδητος τρόπος να στρέψουν την προσοχή μακριά από τους ίδιους».

ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΤΗΣ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑΣ

Εκδόσεις Μεταίχμιο

Αγόρασέ το

Metaixmio.gr

Η σχέση με τον υπερκαταναλωτισμό

Πολλά πράγματα μου έκαναν εντύπωση διαβάζοντας το «Κυνήγι της τελειότητας». Ίσως τη μεγαλύτερη μου έκανε ο συσχετισμός της τελειομανίας με τον καταναλωτισμό.

«Ζούμε σε μια εποχή υπερβολής», γράφει ο Thomas Curran. «Η οικονομία μας είναι μια αχαλίνωτη φυγόκεντρος που διαστέλλεται διαρκώς. Για να διατηρήσει το μέγεθός της –ας μη μιλήσουμε καν για το να μεγαλώσει κι άλλο–, χρειάζεται διαρκώς νέες και πιο κερδοφόρες πηγές εσόδων».

«Το σύστημα, αν και σπάταλο, είναι δυναμικό», προσθέτει. «Και για να λειτουργήσει, χρειάζεται πρόθυμους καταναλωτές που να θέλουν να αγοράζουν διαρκώς πράγματα χωρίς να τα χρειάζονται καθόλου. Οι επιλογές στα καταστήματα της γρήγορης μόδας είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Υπάρχουν όμως και πολλά άλλα: ψυγειοκαταψύκτες, μηχανές εσπρέσο, μαγειρικά σκεύη από μαντέμι, τηλεοράσεις με επίπεδη οθόνη, ηχοσυστήματα, συνδρομές στρίμινγκ, ρομποτικές χλοοκοπτικές μηχανές, δεύτερα και τρίτα οικογενειακά αυτοκίνητα, αναδευτήρες, διακοσμητικές σκληρές θήκες, πλυντήρια-στεγνωτήρια, προϊόντα απολέπισης προσώπου, σμάρτφον που μπορούν να αντικαταστήσουν δεκάδες άλλες συσκευές ταυτόχρονα, αρωματικά κεριά, εξωτικές διακοπές, αρώματα και κολόνιες, αρωματισμένες ενυδατικές, χάπια διαίτης, διάδρομοι άσκησης, χαλάκια γιόγκα. Το αποτέλεσμα αυτής της αφθονίας είναι ένας ορυμαγδός αγαθών, δίχως τα οποία καμία σύγχρονη οικογένεια δεν μπορεί να ζήσει. Και κάθε χρόνο που περνάει, ολοένα και περισσότερα πράγματα προστίθενται στη λίστα».

Σαν κοινωνικό μανιφέστο

Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, ο συγγραφέας τολμάει να προτείνει κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που θα καταπολεμήσουν τη «λαίλαπα της τελειομανίας», όπως η θέσπιση ενός κοινωνικού οικονομικού προγράμματος που εγγυάται βασικό εισόδημα σε όλους.

Και κλείνει γράφοντας μεταξύ άλλων: «Αναγνώστη: είμαστε πράγματι επαρκείς. Όλοι μας. […] Κάτω από το εύθραυστο περίβλημά μας, είμαστε όλοι σάρκα, αίμα και οστά. Αν αποδεχόμασταν απλά αυτό το κοινό ανθρώπινο χαρακτηριστικό μας, αν καταλαβαίναμε ότι κανείς δεν είναι και δεν θα γίνει ποτέ τέλειος, τότε θα ανακαλύπταμε ότι όλη αυτή η λαχτάρα, η ανάγκη, ο πόθος, η συνεχής προσπάθεια να αναθεωρήσουμε και να βελτιώσουμε τα πράγματα είναι περιστάσεις φευγαλέες και ασήμαντες, και ότι η πανταχού παρουσία τους στην κουλτούρα μάς αποξενώνει από το εκπληκτικό, αναζωογονητικό πνεύμα των ατελειών μας και τη διαπεραστική τους ενέργεια, που είναι πραγματικές, και ζωντανές, και μέσα μας, και προσβάσιμες αν το επιτρέψουμε απλώς στον εαυτό μας».