ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΤΟΥ DEJA VU ΚΑΙ ΛΕΓΕΤΑΙ JAMAIS VU

Γιατί το οικείο το αισθανόμαστε μερικές φορές σαν κάτι καινούργιο; Την απάντηση δίνει το jamais vu, το αντίθετο του déjà vu.

Σου έχει συμβεί να κινείσαι σε μια περιοχή που επισκέπτεσαι συχνά και ξαφνικά να αποπροσανατολίζεσαι; Να κοιτάς μια λέξη που γράφεις διαρκώς και να αναρωτιέσαι αν την έχεις γράψει σωστά; Να μπαίνεις σε ένα σπίτι που γνωρίζεις από παιδί (και δεν έχει αλλάξει), αλλά για κάποιον λόγο σου φαίνεται άγνωστο; Αν ναι, τότε έχεις βιώσει το jamais vu.

Οι περισσότεροι έχουμε ακούσει και έχουμε βιώσει το λεγόμενο déjà vu (προμνησία). Πέρα, όμως, από την προμνησία, ερευνητές μιλούν τώρα και για το αντίθετό της, ένα φαινόμενο για το οποίο λίγοι έχουμε ακούσει. Με απλά λόγια, το jamais vu (στα γαλλικά σημαίνει «δεν είδα ποτέ») αναφέρεται σε οποιαδήποτε οικεία κατάσταση που δεν αναγνωρίζεται από τον παρατηρητή. «Συχνά εμπεριέχει μια αίσθηση απόκοσμης συμπεριφοράς και την εντύπωση του παρατηρητή ότι βλέπει την κατάσταση για πρώτη φορά, παρά το γεγονός ότι γνωρίζει ότι έχει στο παρελθόν βρεθεί στην κατάσταση αυτή», αναφέρει δημοσίευση στο Encyclopedia of Clinical Neuropsychology.

Ομάδα επιστημόνων ασχολήθηκε με τη μελέτη του μηχανισμού πίσω από το συγκεκριμένο φαινόμενο, που φαίνεται να σχετίζεται με την επανάληψη και τη σχέση της με το μυαλό μας. «Στην καθημερινή ζωή, [το jamais vu] μπορεί να προκληθεί από την επανάληψη ή το να κοιτάς επίμονα κάτι, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητο. Αν απλώς ζητήσεις από κάποιον να επαναλάβει κάτι ξανά και ξανά, συχνά βρίσκει ότι αυτό το κάτι δεν έχει νόημα και του προκαλεί σύγχυση», γράφουν σε δημοσίευσή τους.

Ένα απλό τεστ

Τα παραπάνω ήταν η βάση για τα πειράματα που πραγματοποίησαν οι Akira O'Connor, Ανώτερος Λέκτορας Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του St. Andrews  και Christopher Moulin, Καθηγητής Γνωστικής Νευροψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Grenoble Alpes. Αναφερόμενοι στα αποτελέσματά τους, οι δύο επιστήμονες γράφουν: Οι άνθρωποι περιέγραψαν τις εμπειρίες τους (το επαναλαμβανόμενο γράψιμο της ίδιας λέξης) με φράσεις όπως «χάνουν [οι λέξεις] το νόημά τους όσο περισσότερο τις κοιτάς», «έμοιαζε να χάνω τον έλεγχο του χεριού» και «δεν φαινόταν σωστό, έμοιαζε σχεδόν σαν να μην είναι πραγματική λέξη, αλλά κάποιος να με εξαπάτησε και να με έκανε να σκέφτομαι ότι είναι».

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Πόσο χρήσιμο είναι το jamais vu;

Όπως εξηγούν οι δύο ειδικοί, το jamais vu είναι ένα μήνυμα προς εμάς, ένα μήνυμα που θέλει να μας πει ότι κάτι γίνεται πολύ αυτόματα, πολύ επαναλαμβανόμενα. Μας βοηθά, με άλλα λόγια, να «βγούμε» από την τρέχουσα διαδικασία. Τα γνωστικά μας συστήματα πρέπει να παραμένουν ευέλικτα, επιτρέποντάς μας να κατευθύνουμε την προσοχή μας όπου χρειάζεται, αντί να χανόμαστε σε επαναλαμβανόμενες εργασίες για πολύ καιρό.

«Νευροψυχολογικά, το jamais vu είναι μια προσωρινή αποσύνδεση μεταξύ της αντίληψης και της μνήμης μας», αναφέρει η νευροψυχολόγος Karen Sullivan στην ιστοσελίδα Medical News Today. «Έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι είμαστε σε θέση να ξεχωρίζουμε το νέο από το οικείο μέσω μιας σειράς εγκεφαλικών κυκλωμάτων και ότι μια αποσύνδεση από τις δομές της μεσαίας χρονικής μνήμης (medial temporal memory structures) προκαλεί την αίσθηση του jamais vu», συνεχίζει.

Από την πλευρά του, ο δρ Dung Trinh (Επικεφαλής Ιατρός στην Healthy Brain Clinic) συμπληρώνει ότι το jamais vu μπορεί να είναι αποτέλεσμα δυσλειτουργίας του κροταφικού λοβού λόγω κόπωσης, στρες ή νευρολογικών καταστάσεων, καθώς και ανισορροπιών στους νευροδιαβιβαστές, όπως η ντοπαμίνη ή η σεροτονίνη.

ΤΟ JAMAIS VU ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΜΗΝΥΜΑ ΠΡΟΣ ΕΜΑΣ, ΕΝΑ ΜΗΝΥΜΑ ΠΟΥ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΜΑΣ ΠΕΙ ΟΤΙ ΚΑΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΟΛΥ ΑΥΤΟΜΑΤΑ, ΠΟΛΥ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΑ.

Χρειάζεται να ανησυχούμε;

Το jamais vu σε κανονικές συνθήκες (σε μη παθολογικά, τυπικά περιβάλλοντα) είναι σύντομο και μπορεί εύκολα να ρυθμιστεί, αν το άτομο σταματήσει αυτό που κάνει και επιστρέψει μετά από λίγο. Αν εμφανίζεται επανειλημμένα, μπορεί να σημαίνει ότι κάτι αλλάζει στον εγκέφαλο. Στην περίπτωση αυτή, καλό είναι να επισκεφτούμε τον γιατρό μας ή έναν νευρολόγο.

Το γεγονός ότι η τρέχουσα έρευνα για το jamais vu είναι περιορισμένη δείχνει ότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο εξέλιξης, αν θέλουμε να κατανοήσουμε τι το προκαλεί και τι μπορεί να σημαίνει αυτό για τη συνολική μας υγεία.