ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ ΤΡΟΠΟΣ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ ΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ ΛΕΕΙ ΨΕΜΑΤΑ

Τον ψεύτη πολλοί εμίσησαν, τα ψέματα ουδείς. Αν αναρωτιέσαι πώς θα εντοπίσεις το άτομο που σου λέει ψέματα, η επιστήμη έχει τις απαντήσεις που ψάχνεις. Αλλά να ξέρεις, δεν είναι εύκολο.

Σε βάθος χρόνου έχουν διατυπωθεί πολλοί ισχυρισμοί σχετικά με την υποτιθέμενη ικανότητά μας να εντοπίζουμε τα ψέματα των άλλων. Ο πατέρας της ψυχανάλυσης μάλιστα, ο Sigmund Freud, έγραψε: «Kανένας θνητός δεν μπορεί να κρατήσει ένα μυστικό. Αν τα χείλη του είναι σιωπηλά και φλυαρεί με τις άκρες των δακτύλων του, η προδοσία ξεχειλίζει από μέσα του». Πολλοί τον πίστεψαν.

Στη σύγχρονη εποχή, έχει επικρατήσει η αντίληψη ότι το ψέμα προδίδεται μέσα από διάφορα σημάδια όπως η σωματική αναταραχή, η νευρικότητα και η αποφυγή του βλέμματος. Είναι άραγε σωστά αυτά τα σημάδια; Μπορείς να καταλάβεις έναν ψεύτη από τη λεγόμενη γλώσσα του σώματος ή πρόκειται για στερεότυπα που δεν επαληθεύονται επιστημονικά; Στην πραγματικότητα το να καταλάβεις έναν ψεύτη δεν είναι κάτι εύκολο και δεδομένο, όπως ας πούμε το να μάθεις πώς να ξεχωρίζεις τα φρέσκα αβγά.

Μπορούμε να καταλάβουμε τον ψεύτη;

Αν θέλετε μία ξεκάθαρη και κοφτή απάντηση, είναι «όχι, δεν μπορείς να καταλάβεις τον ψεύτη». Σκεφτείτε το κι εσείς: πόσο συχνά εντοπίζετε τα ψέματα των άλλων και πόσο συχνά αποκαλύπτονται τα δικά σας; Όχι μόνο τα μικρά ψέματα που εξυπηρετούν την κοινωνική αλληλεπίδραση, αλλά και τα πιο σοβαρά ψέματα που, αν αποκαλυφθούν, θα μπορούσαν να ανατρέψουν ολόκληρες ζωές.

Αν δεν ομολογήσει ο ψεύτης σπάνια αποκαλύπτεται το ψέμα. Και ξέρετε; Η επιστημονική έρευνα το επιβεβαιώνει. Σύμφωνα με μία μελέτη ανασκόπησης 100 ετών σχετικά με την αποκάλυψη του ψέματος και την ικανότητα του ψεύδεσθαι, το πόρισμα είναι σαφές.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Οι ερευνητές επικεντρώθηκαν σε 2 βασικά ερωτήματα:

1. Πόσο καλός είναι ο μέσος άνθρωπος στην ανίχνευση ψεμάτων;
2. Ποια είναι, αν υπάρχουν, τα σημάδια συμπεριφοράς του ψεύδους;

Τι απαντούν οι έρευνες σχετικά με την ανίχνευση του ψέματος

Για να απαντήσουν στην πρώτη ερώτηση, οι ερευνητές έχουν συνήθως δείξει στους συμμετέχοντες βίντεο ανθρώπων που λένε μια ιστορία. Σε ορισμένες μελέτες, τα βίντεο είναι από την πραγματική ζωή, σε άλλες μελέτες είναι τεχνητά, αλλά σε όλες τις περιπτώσεις ο ερευνητής γνωρίζει ποια δείχνουν κάποιον να λέει την αλήθεια και ποια δείχνουν κάποιον να λέει ψέματα και η δουλειά των συμμετεχόντων στην έρευνα είναι να αποφασίσουν για κάθε βίντεο αν το άτομο λέει ψέματα ή όχι.

Μάλιστα, σε μια μελέτη του 1991, που διενήργησαν οι ψυχολόγοι Paul Ekman και Maureen O'Sullivan, οι συμμετέχοντες, οι οποίοι έπρεπε να κρίνουν ποιοι έλεγαν ψέματα και ποιοι ήταν ειλικρινείς, ήταν επαγγελματίες ερευνητές γεγονότων - δικαστές, ψυχίατροι, ανακριτές. Παρά την επαγγελματική τους εμπειρία, οι συμμετέχοντες δεν ήταν σε θέση να διακρίνουν ποιοι έλεγαν την αλήθεια για την ψυχική τους κατάσταση και ποιοι προσποιούνταν.

Είναι αρκετές οι έρευνες οι οποίες καταλήγουν με διάφορες μεθόδους στο ίδιο αποτέλεσμα, σύμφωνα με το διαδικτυακό περιοδικό Psyche και δεν έχει νόημα να αναφερθούμε σε όλες.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ψεύτη;

Η ανάλυση της συμπεριφοράς των ψευτών έχει δείξει ότι, συνολικά, οι ψεύτες δεν συμπεριφέρονται διαφορετικά από τους ανθρώπους που λένε την αλήθεια – και αυτό συμβαίνει σε καθημερινές καταστάσεις, σε εργαστηριακές μελέτες και σε πραγματικές συνθήκες, όπου μπορεί να διακυβεύεται η ίδια η ελευθερία τους.

Με απλά λόγια, οι ψεύτες δεν φαίνονται νευρικοί και δεν αποφεύγουν την επαφή με τα μάτια, όπως ακριβώς και εκείνοι που λένε την αλήθεια. Δεν αποκλείεται φυσικά τα υποτιθέμενα σημάδια εξαπάτησης να είναι τόσο γνωστά, που οι περισσότεροι ψεύτες απλώς επιλέγουν να αποφύγουν τέτοιες συμπεριφορές, για παράδειγμα, αποφασίζοντας να κοιτάξουν κατευθείαν στα μάτια τον συνομιλητή τους.

Μήπως οι συσπάσεις του προσώπου;

Αυτό οδήγησε ορισμένους ερευνητές να αναρωτηθούν εάν μπορεί να υπάρχουν σημάδια συμπεριφοράς που δεν ελέγχονται εύκολα και που θα μπορούσαν να αποκαλύψουν ένα ψέμα με τρόπο που θα ήταν ανιχνεύσιμος από την τεχνολογία ή από εξαιρετικά εκπαιδευμένους ειδικούς. Τέτοιο σημάδι θα μπορούσε να είναι η λεγόμενη «μικρο-έκφραση», μια μικρή και πολύ γρήγορη μυϊκή συστολή του προσώπου που προκαλείται από τα συναισθήματα ενός ατόμου. Οι κινήσεις αυτές είναι σχεδόν μη ανιχνεύσιμες από αφελείς παρατηρητές.

Ωστόσο, τα διαθέσιμα ερευνητικά δεδομένα είναι επίσης απογοητευτικά και για τους οπαδούς αυτής της ιδέας. Μελέτες που χρησιμοποιούν προσεκτική ανάλυση των κινήσεων των μυών του προσώπου καρέ-καρέ σε βίντεο δείχνουν ότι οι άνθρωποι παράγουν πολύ λίγες μικρο-εκφράσεις και, επιπλέον, δεν φαίνεται να τις κάνουν πιο συχνά όταν ψεύδονται.

Έτσι, παρά το γεγονός ότι οι πολιτισμοί σε όλη την ιστορία είχαν αρκετά σταθερές ιδέες για το πώς συμπεριφέρεται ένας ψεύτης, η επιστήμη αποδεικνύει ότι δεν έχουμε πολλές ικανότητες στην ανίχνευση του ψέματος.

Η μοναδική στρατηγική για να ανιχνεύσουμε τα ψέματα

Πώς μπορούμε λοιπόν να εντοπίσουμε έναν ψεύτη; Υπάρχει κάποιος τρόπος; Ο μοναδικός τρόπος είναι αυτός που χρησιμοποιείται και στις αστυνομικές καταθέσεις: Ο ύποπτος καλείται να δώσει όσο το δυνατόν πληρέστερα στοιχεία για το φερόμενο περιστατικό, μαζί με το άλλοθί του. Σε μια τέτοια περίσταση, ο συνεντευξιαζόμενος μπορεί άθελά του να παρουσιάσει ένα αφήγημα που δεν συνάδει με άλλες σχετικές και αξιόπιστες πληροφορίες, παγιδεύοντας έτσι τον εαυτό του στο ψέμα.

Αν λοιπόν θέλετε να ανιχνεύσετε ένα ψέμα, ο μόνος τρόπος που έχετε –κι αυτός δεν είναι βέβαιο ότι θα πετύχει– είναι να υποβάλλετε τον υποψήφιο ψεύτη σε πολλές ερωτήσεις για το θέμα που σας απασχολεί. Και σε κάθε περίπτωση, μην εμπιστευτείτε κανέναν που ισχυρίζεται ότι μπορεί να σας μάθει να διακρίνετε το ψέμα από την αλήθεια. Άλλωστε, αν μπορούσε κανείς να διακρίνει το ψέμα, οι ψεύτες θα είχαν εκλείψει από προσώπου γης.