Η ΑΝΑΒΛΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΕΝ ΣΟΥ ΚΑΝΕΙ ΜΟΝΟ ΚΑΚΟ

Ξέρουμε ότι η αναβλητικότητα μας επηρεάζει αρνητικά, αλλά συχνά πέφτουμε θύμα της. Πού οφείλεται αυτό και –κυρίως– πώς αντιμετωπίζεται;

«Αυτό είναι βαρετό. Εκνευριστικό. Δύσκολο. Ασαφές. Χωρίς δομή. Δεν μου προσφέρει κάποια προσωπική ικανοποίηση. Δεν έχει νόημα να το κάνω». Πόσες φορές μέσα στη μέρα σκεφτήκατε έτσι για κάτι που είχατε να κάνετε; Αυτά είναι τα 7 ερεθίσματα που, κατά τον ψυχολόγο Timothy Pychyl, όταν συνοδεύουν μία δραστηριότητα ενισχύουν την πιθανότητα την αναβάλουμε. Πόσοι από εμάς ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή με δραστηριότητες με τις οποίες δε θέλουμε να ασχοληθούμε και τις αναβάλλουμε διαρκώς, υφιστάμενοι το βάρος της ανολοκλήρωτης εργασίας; Γιατί υποκύπτουμε τόσο έντονα στην αναβλητικότητα, ενώ ξέρουμε πως μας επηρεάζει αρνητικά;

Σε έρευνά τους, ο Dr. Pychyl και η Dr. Fuschia Sirois ανακάλυψαν πως η αναβλητικότητα χαρακτηρίζεται καλύτερα ως η κυριαρχία της άμεσης προσωπικής ικανοποίησης έναντι συμπεριφορών που ωφελούν μελλοντικές καταστάσεις. Απλούστερα, η αναβλητικότητα έχει να κάνει περισσότερο με την αποφυγή άμεσων αρνητικών συναισθημάτων.

Εξελικτικά έχουμε την τάση να πέφτουμε σε αυτό που ονομάζουμε «present bias», στη βαθιά ριζωμένη συμπεριφορά μας να προτεραιοποιούμε τους άμεσους από τους μακροχρόνιους στόχους μας.

Τι κρύβεται πίσω από την αναβλητικότητα

Η αναβλητικότητα κατά βάση δεν αφορά τη σχέση μας με την παραγωγικότητα, αλλά τη σχέση που έχουμε με τον εαυτό και τα συναισθήματά μας. Με την ικανότητα μας να αντιλαμβανόμαστε τις αιτίες που μας αποτρέπουν να κάνουμε κάτι και την ικανότητα μας να πάρουμε μία απόφαση για να πραγματώσουμε αυτό το κάτι.

Η λύση της αναβλητικότητας δεν βρίσκεται στην πίεση του εαυτού, αλλά στην αυτοπαρατήρηση και την επαφή με τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις και τις ανάγκες μας. Κατά τους Dryden και Gordon (1993), συχνότερες αιτίες της αναβλητικότητας αποτελούν:

• το άγχος (Πώς θα επηρεαστεί η αυτοεκτίμηση μου;)
• η χαμηλή ανεκτικότητα σε καταστάσεις που μας προκαλούν δυσφορία (Κάτι νέο μπορεί να με δυσκολέψει, θα το αντέξω;)
• η αντίδραση (αποφυγή ολοκλήρωσης μιας υποχρέωσης ως έμμεση ένδειξη θυμού/δυσφορίας απέναντι σε κάποιον/-α).

Illustration: Χριστίνα Αβδίκου

Το άγχος, η χαμηλή ανεκτικότητα και η αντίδραση δεν αποκλείουν το ένα το άλλο και μπορεί να τα συναντήσουμε μαζί σε μια συγκεκριμένη στιγμή αναβλητικότητας. Σε κάθε περίπτωση, δημιουργούν μία ψευδαίσθηση προσωρινής ασφάλειας (Όσο δεν ασχολούμαι με το θέμα είμαι ασφαλής), ενώ στην ουσία μετατίθενται συσσωρευτικά οι υποχρεώσεις μας, προκαλώντας περισσότερο υπόγειο άγχος, δυσφορία και αίσθηση ανασφάλειας.

Στην ίδια γραμμή πραγματεύεται την αναβλητικότητα και η Αρχή της Ευχαρίστησης, μία ψυχαναλυτική έννοια που εισήγαγε ο Σίγκμουντ Φρόυντ, κατά την οποία το άτομο λειτουργεί με σκοπό την ικανοποίηση της άμεσης ευχαρίστησης και την αποφυγή του πόνου. Ενισχύει αυτή τη γραμμή λογικής το «comfort of discomfort paradox», κατά το οποίο έχουμε την τάση να επιλέγουμε την παραμονή σε μία γνώριμη ληθαργική, μη παραγωγική κατάσταση στην οποία αισθανόμαστε πιο ασφαλείς, έναντι μιας καινούργιας, άγνωστης (Αισθάνομαι περισσότερο προστατευμένος-η κάπου όπου δυσφορώ και αποφεύγω τις πιθανές αρνητικές συνέπειες και αποτυχίες που μπορεί να φέρει μια αλλαγή).

Πώς η αναβλητικότητα στρέφεται εναντίον μας

Αγωνία; Φόβος του αγνώστου; Ανασφάλεια; Όποια και να είναι η κινητήριος δύναμη, πιστεύουμε υποσυνείδητα πως προστατεύουμε τον εαυτό μας ενώ, παραδόξως, τελικά αυτή η αναβλητικότητα συνεισφέρει στην αποδοκιμασία του ίδιου μας του εαυτού. Οι μεγάλοι χαμένοι; H προσωπική μας ανάπτυξη, η ικανότητα διαχείρισης του εαυτού μας και η συνέπεια μας απέναντι σε τρίτους.

Σε άτομα που παρουσιάζουν έντονα στοιχεία αναβλητικότητας, παρατηρούνται φαινόμενα κατάθλιψης, ενισχυμένου χρόνιου άγχους, νευρώσεις, μειωμένη ικανότητα ορθολογισμού και χαμηλή αυτοπεποίθηση. Κατά τους Sapadin και Maguire, η αναβλητικότητα πηγάζει από μία εσωτερική διαμάχη του ατόμου και τη χωρίζουν σε 6 διαφορετικά στυλ:

1. ο τελειομανής,
2. ο ιδεαλιστής,
3. ο αγχώδης,
4. αυτός που δημιουργεί κρίσεις,
5. ο περιφρονητής,
6. ο υπερβολικός.

Πώς παρουσιάζεται η αναβλητικότητα

Αποφευκτικές συμπεριφορές και γενικοποιήσεις (αλλιώς γνωστές ως δικαιολογίες) μπορούν να εμφανιστούν με τους εξής τρόπους:

• Αφιερώνοντας πολύ χρόνο στη σκέψη της δραστηριότητας χωρίς να γίνεται πράξη.
• Αφήνοντας δραστηριότητες για τελευταία στιγμή.
• Λέγοντας «θα το κάνω αύριο» και να θεωρείς πως είναι σαν να το έχεις κάνει.
• Με το να εξαρτώνται οι κινήσεις σου από μελλοντικές πράξεις (θα το κάνω όταν έχει γίνει αυτό).
• Βάζοντας σε προτεραιότητα δραστηριότητες που προηγουμένως δεν είχαν τόση σημασία.
• Δημιουργώντας την ψευδαίσθηση πως ασχολείσαι με τη δραστηριότητα.
• Αποδίδοντας την αναβλητικότητα στην τεμπελιά.
• Περιμένοντας να νιώσεις κινητοποιημένος/-η (Δεν μπορώ να ασχοληθώ μέχρι να νιώσω έτοιμος/-η, δυνατός/-ή, κοκ).

Illustration: Χριστίνα Αβδίκου

Τα θετικά της αναβλητικότητας και η διαχείρισή της

Ενώ η αναβλητικότητα συνήθως χαρακτηρίζεται ως εχθρός της επιτυχίας, υπάρχουν φορές που είναι αρετή. Παρατηρείται όταν δυσκολευόμαστε, όταν δεν έχει βρεθεί η σωστή λύση σε ένα πρόβλημα, ή δεν έχει ξεκαθαριστεί το πρόβλημα το ίδιο, αποτελεί όμως αναπόσπαστο κομμάτι της δημιουργικής διαδικασίας.

Στις δημιουργικές μας στιγμές, όταν καλούμαστε να καινοτομήσουμε, η αναβλητικότητα μπορεί να μας προφυλάξει από αυτό που ο Adam Grant, οργανωσιακός ψυχολόγος, ονομάζει «tunnel vision»: την τάση που έχουμε βασιζόμενοι στην έμφυτη νοημοσύνη μας να θεωρούμε πως η πρώτη ιδέα που έχουμε στο μυαλό μας είναι και η σωστή.

Εν αντιθέσει, καλλιεργώντας την ικανότητα μας να «ξεμάθουμε και να ξανασκεφτούμε», αποκτούμε ευελιξία και θωρακιζόμαστε απέναντι στις δύσκολες καταστάσεις. Συνεπώς, όταν καλούμαστε να δημιουργήσουμε, μία αναβολή της εν λόγω δραστηριότητας μπορεί να μας φανεί χρήσιμη. Επιτρέπουμε στην ιδέα να πλανηθεί ελεύθερα στο πίσω μέρος του μυαλού μας και αυτή η πιο ελεύθερη προσέγγιση απέναντι σε ένα πρόβλημα ή μια ιδέα ενισχύει τη σύνθετη σκέψη, την επώαση μη γραμμικών συνδέσεων και, ως αποτέλεσμα, τη γέννηση νέων, πιο δημιουργικών ιδεών.

Μετατόπιση σε ενεργητική στάση

Καθώς η αναβλητικότητα αποτελεί κατά βάση ένα συναισθηματικό πρόβλημα (το οποίο πρόβλημα καλύπτουμε μέσα από αποφευκτικές συμπεριφορές), ο καλύτερος τρόπος για να την αντιμετωπίσεις είναι να αντιμετωπίσεις την κατάσταση που αποφεύγεις αυτή καθαυτή, αναγνωρίζοντας τις πεποιθήσεις και τις σκέψεις που τη συντηρούν. Αντικαθιστώντας παθητικές συμπεριφορές με μια πιο ενεργητική προσέγγιση, δημιουργούμε μια νέα συνθήκη για τον εαυτό μας, όπου καταστάσεις που προηγουμένως μας φαινόντουσαν αφόρητες αποκτούν θετικό πρόσημο, μας ενισχύουν και μας περιέχουν.

Συνοψίζοντας:

• Αντιμετώπιση της συνθήκης που αποφεύγεται.
• Αναγνώριση και αντιμετώπιση των προβληματικών σκέψεων, πεποιθήσεων και συναισθημάτων που κρύβονται πίσω από την αναβλητικότητα.
• Δουλειά πάνω στο πρακτικό κομμάτι (δημιουργία προγράμματος, τρόποι επίλυσης κοκ).

Επιστρέφοντας στα 7 ερεθίσματα του Pychyl, για να βοηθηθείς να αντιμετωπίσεις μία κατάσταση που αποφεύγεις μπορείς να κάνεις τα εξής:

• Αναρωτήσου ποιο είναι το πιο δυνατό ερέθισμα που σε κάνει να αποφεύγεις την εν λόγω κατάσταση; Είναι βαρετή, εκνευριστική; Σου φαίνεται δύσκολη; Ή μήπως δεν έχει κάποιο νόημα για σένα;
• Βρες έναν τρόπο να αντιστρέψεις αυτά τα ερεθίσματα. Αν είναι βαρετή, πώς μπορεί να γίνει λίγο πιο διασκεδαστική; Αν σου φαίνεται χαοτική, με πιο τρόπο μπορείς να τη δομήσεις;
• Ξόδεψε όσο χρόνο μπορείς να αντέξεις. Έρευνες δείχνουν πως είναι πιθανότερο να ασχοληθούμε με μία δραστηριότητα αν την έχουμε ήδη ξεκινήσει, οπότε ξεκίνα όσο νωρίτερα μπορείς.
• Κατάγραψε τα κατά που προκαλεί αυτή η αναβολή. Τι χάνεις όσο δεν αντιμετωπίζεις την κατάσταση;
• Απόφυγε ό,τι σου αποσπά την προσοχή.
• Καλλιέργησε την αυτοαποδοχή (παρατηρούμε χωρίς κριτική τη συμπεριφορά μας ώστε να καταλάβουμε πιο καθαρά τις ανάγκες μας).

Στρέφοντας την προσοχή σου στην αναβλητικότητα, μπορεί να παρατηρήσεις πως είσαι περισσότερο αναβλητικός από όσο νόμιζες. Σε κάθε περίπτωση, η αναβλητικότητα φαίνεται να έχει βαθιά ιδιοσυγκρασιακό και υπαρξιακό χαρακτήρα και η εξερεύνηση της είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για να αξιολογήσουμε πόσο ικανοποιημένοι είμαστε, πού και σε ποιους αφιερώνουμε τον (πολύτιμο) χρόνο μας.

Η Πηνελόπη Δημητρακοπούλου είναι Executive & Leadership Coach.