ΓΙΑΤΙ ΒΑΖΟΥΜΕ ΤΑΜΠΕΛΕΣ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ

Είναι μια γενικευμένη συνήθεια, αλλά και μια βαθύτερη ανάγκη. Κατά πόσο όμως οι ταμπέλες που μας έβαλαν και συνεχίζουμε να χρησιμοποιούμε μάλλον άκριτα μπορούν να βοηθήσουν στη διεύρυνση του εαυτού και των δυνατοτήτων μας, αντί να τα περιορίσουν; Μία συστημική ψυχοθεραπεύτρια απαντά.

Από τη γνωστική ψυχολογία γνωρίζουμε τον ρόλο των γνωστικών σχημάτων στη λειτουργία τόσο της μνήμης όσο και της κατανόησης. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι γνώσεις που έχουμε αποκτήσει για τον κόσμο είναι οργανωμένες σε σχήματα και κάθε νέα πληροφορία προσαρμόζεται στα σχήματα αυτά. Παράλληλα, μπορούν να δημιουργηθούν και νέα σχήματα, όταν οι πληροφορίες είναι εντελώς νέες και δεν επαρκούν τα υπάρχοντα σχήματα για την κατανόησή τους.

Είναι λοιπόν αρκετά ξεκάθαρο ότι οι πληροφορίες που προσλαμβάνουμε οργανώνονται και δεν μπορούν να είναι ατάκτως ερριμμένες στη μνήμη. Τα σχήματα αυτά λειτουργούν σαν ταμπέλες ταξινόμησης και οργάνωσης των πληροφοριών.

Πώς λειτουργούν οι ταμπέλες στην κατανόηση του εαυτού μας

Στις αφηγήσεις τους στη θεραπευτική συνεδρία, οι άνθρωποι μιλούν για τον εαυτό τους με διάφορους χαρακτηρισμούς, αδιαμφισβήτητα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, που λειτουργούν σαν σχήματα για την κατανόηση του εαυτού και της θέσης τους στον κόσμο.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Μπορούμε ίσως να επιχειρήσουμε μια αναλογία με τα γνωστικά σχήματα, καθώς οι χαρακτηρισμοί αυτοί που ο κάθε άνθρωπος έχει υιοθετήσει αβίαστα για τον εαυτό του σίγουρα έχουν λειτουργήσει σαν ταμπέλες και ως κριτήρια επιλογών στη ζωή του.

Επιπλέον, στην οικογενειακή θεραπεία, οι γονείς πολύ συχνά θα περιγράψουν το κάθε τους παιδί με συγκεκριμένους χαρακτηρισμούς που αντιπροσωπεύουν τον χαρακτήρα του και το διαφοροποιούν από τα αδέλφια του. Ταυτόχρονα, συχνά δεν είναι ενήμεροι για το πόσο αυτές οι ταμπέλες προγραμματίζουν το παιδί να εξακολουθεί να συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο.

Γιατί υιοθετούμε το λεξιλόγιο και τις ταμπέλες της οικογένειάς μας

Οι χαρακτηρισμοί αυτοί έχουν ιδιαίτερη αξία, καθώς αντιπροσωπεύουν τις ασυνείδητες προβολές των γονιών στα παιδιά τους, αλλά και το ιδιαίτερο λεξιλόγιο της κάθε οικογένειας. Έτσι, για παράδειγμα, το παιδί που χαρακτηρίζεται ως ευαίσθητο είναι αυτό που έχει ιδιαίτερη συναισθηματική αντίληψη ή αυτό που είναι πιο ευάλωτο; Το ενδιαφέρον είναι ότι το ίδιο παιδί θα μιλήσει με τον ίδιο τρόπο για τον εαυτό του ως ενήλικας...

Από πολύ μικρή ηλικία στην οικογένειά μας έχουμε μπει σε ψυχολογικούς ρόλους που ανατίθενται ασυνείδητα από τους γονείς και αναφέρονται σε συγκεκριμένα ψυχολογικά χαρακτηριστικά που οι γονείς αποδίδουν στα παιδιά.

Έτσι, μπορεί να μιλάμε για ένα πολύ ώριμο παιδί που ποτέ δεν δυσκόλεψε, ένα παιδί που από την κοιλιά ήταν βάσανο, ένα πολύ χαρούμενο, αλλά και ντροπαλό και ευαίσθητο παιδί που πρέπει να γίνει λίγο πιο σκληρό και πολλά άλλα.

Ποιο είναι το στοίχημα όσον αφορά τους ψυχολογικούς ρόλους

Είναι σχεδόν απίθανο να μην υπάρξουν ρόλοι-ταμπέλες στην οικογένεια και το πιο πιθανό είναι ότι έχουμε παίξει παραπάνω από έναν ρόλους στην παιδική και εφηβική μας ηλικία. Το στοίχημα είναι στο κατά πόσον οι ρόλοι αυτοί παραμένουν άκαμπτοι και επαναλαμβάνονται απαράλλαχτοι στις σημαντικές σχέσεις μας ή επιτρέπεται να διατηρηθούν ως προς τα λειτουργικά χαρακτηριστικά τους:

• Ένα παιδί-γονιός που έχει χρειαστεί να υπηρετήσει τις συναισθηματικές ανάγκες των γονιών του σε βάρος των δικών του επιθυμιών μπορεί να είναι ένας «φροντιστικός» ενήλικας που δεν βιώνει τη φροντίδα των άλλων ως βάρος.
• Ακόμη, ένα άτακτο παιδί (μαύρο πρόβατο) μπορεί ως ενήλικας να μείνει εγκλωβισμένο στον θυμό του ή να αξιοποιήσει όλη τη δυναμική του ιδιαίτερου συναισθηματισμού και της γενναιότητάς του.

Τελικά, πρέπει να αποφεύγουμε τις ταμπέλες;

Φαίνεται επομένως ότι δεν είναι ζητούμενο να αποφεύγουμε τις ταμπέλες, αλλά να δούμε αν μας δείχνουν δρόμους στη ζωή και αν προσφέρουν στην κατανόηση του εαυτού μας και της ιστορίας του.

Ή, στον αντίποδα, αν θα εμποδίζουν με ακλόνητες βεβαιότητες την αυτογνωσία, καθώς δεν θα επιτρέπουν την εξερεύνηση νέων τόπων και την υποδοχή νέων πληροφοριών. Τότε είναι που οι ταμπέλες δεν λειτουργούν ως ιδεολογικά πλακάτ, αλλά ως πινακίδες κατεύθυνσης για την πορεία μας στη ζωή.

Η Αγγελική Σουμάνη είναι Ψυχολόγος MSc-Ψυχοθεραπεύτρια και Ειδική Εκπαιδευτικός.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.