ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΜΩΡΟ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΟΙΜΑΤΑΙ ΜΟΝΟ ΤΟΥ; ΜΙΑ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΡΙΑ ΑΠΑΝΤΑ

Γιατί γίνεται όλο και πιο περίπλοκο να κοιμηθεί ένα μωρό; Πόσες πρακτικές και πόσοι ειδικοί χρειάζεται να «μπουν» στο σπίτι μας για να γνωμοδοτήσουν; Η ψυχαναλύτρια Μερόπη Μιχαλέλη μάς βοηθά να διερευνήσουμε τις (πολύ) εσωτερικές διεργασίες της νύχτας.  

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε τους νέους γονείς να διασταυρώνουν τα ξίφη τους πάνω από διάφορα αμφιλεγόμενα θέματα γονεϊκότητας, όπως για παράδειγμα ο νυχτερινός ύπνος. Η πρακτική της συγκοίμησης, άγνωστη σε εμάς τα παιδιά παλαιότερων δεκαετιών που τώρα γίναμε γονείς, παρουσιάστηκε συχνά ως βέλτιστη πρακτική για τη συναισθηματική ανθεκτικότητα των παιδιών. Είναι όμως έτσι;

Η ψυχαναλύτρια Μερόπη Μιχαλέλη, ιδρύτρια του Ινστιτούτου για την Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας στην Εγκυμοσύνη και τα Πρώτα Χρόνια της Ζωής ΚΟΙΤΙΔΑ, υποστηρίζει πως τα προβλήματα διαταραχής ύπνου στα σημερινά παιδιά έχουν να κάνουν σε μεγάλο βαθμό και με την αδυναμία των μητέρων να τα αφήσουν να κοιμηθούν.

– Τι πρέπει να κάνει μια μητέρα για να κοιμίσει το μωρό της;

Μια μητέρα που θέλει να κοιμίσει το μωρό της πρέπει να πραγματοποιήσει μια θεμελιώδη πράξη: να το αφήσει. Δηλαδή να το αποχωριστεί και να το απομακρύνει από αυτήν. Ένα μωρό έχει ανάγκη να αποδεχτεί την απώλεια μητέρας-στήθους και να μπορεί να σκεφτεί και να ανατρέξει στην εσωτερική αίσθηση ευχαρίστησης και ικανοποίησης που κρατά από τη μέχρι τότε σχέση του με τη μητέρα.

iStock

Αυτή η εσωτερική ασφάλεια και η βεβαιότητα ότι θα ξαναβρεί τη μητέρα θα αναπληρώσουν την απώλεια που επιβάλλει ο ύπνος: «Θα τα πούμε το πρωί». Η ικανότητά του να το κάνει, όμως, περιορίζεται συχνά από τους φόβους και τις ασυνείδητες επιθυμίες των γονέων του, που αντιστρατεύονται αυτό το ψυχικό διάβημα απομάκρυνσης, αλλά και από την οργάνωση της ημέρας των γονέων και του μωρού.

– Τι σχέση έχει η οργάνωση της ημέρας με τη διαχείριση της νύχτας;

Τα μωρά επιβαρύνονται από τον σύγχρονο τρόπο ζωής, ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα, που είναι γεμάτος από πολλαπλές ματαιώσεις των γονέων, απρόβλεπτες αλλαγές στο ημερήσιο πλαίσιο φροντίδας των παιδιών, άγχος και βιασύνη. Με απλά λόγια, εισπράττουν την αναστάτωση των γονιών τους.

Η νύχτα στο σπίτι μ’ ένα μωρό, ζητά την ταύτιση μαζί του σ’ ένα επίπεδο τέτοιο, όπου επιστρατεύονται οι αισθήσεις, η ονειροπόληση, η παλινδρόμηση σε μια περιοχή εσωτερική. Η ικανότητα του μωρού να αυτορρυθμίζεται και να ηρεμεί έχει αναπτυχθεί μέχρι τον 2ο μήνα. Όμως αυτό προϋποθέτει ότι η μητέρα του μπορεί να το νιώθει, μπορεί να αφήνεται να ονειροπολεί σαν... μωρό, ώστε οι δυο τους να ταυτίζονται. Είναι μέρος της μητρικής λειτουργίας.

Για κάποιους γονείς, πιο «διεκπεραιωτικούς», που περιμένουν πάντα τα ορατά αποτελέσματα των πράξεων τους, όλα αυτά ακούγονται χαοτικά, αποδομητικά.

Δύο ή τρεις αλλεπάλληλες «δύσκολες», «ταραγμένες» νύχτες είναι αρκετές για να συσσωρεύσουν κούραση και να εγκαταστήσουν μια κατάσταση διέγερσης που χαρακτηρίζεται από ευερεθιστότητα και υπερβολική νευρικότητα.

Η Γαλλίδα ψυχαναλύτρια Rosine Debray γράφει πολύ χαρακτηριστικά ότι οι νύχτες για το μωρό είναι ακριβώς  όπως είναι και οι ημέρες των γονέων: τα διαστήματα της αφύπνισης και εγρήγορσης το μωρό τα διαχειρίζεται ανάλογα με την ικανότητά του να αντέχει τον αποχωρισμό και τη στέρηση από τα σημαντικά γι’ αυτό πρόσωπα φροντίδας.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι τόσο οι ιδιοπαθείς κωλικοί του πρώτου τριμήνου όσο και οι συχνές νυχτερινές αφυπνίσεις συνδέονται μ’ αυτή την αγχώδη μητρική υπερεπένδυση του μωρού: τη δυσκολία να το αφήσει να μείνει μόνο για μια νύχτα.

– Τι πρέπει να κάνουμε όταν το μωρό ξυπνάει τη νύχτα;

Αρχικά, πρέπει να (αντέχουμε να) αφήνουμε το μωρό ένα χρονικό διάστημα μόνο του, ώστε να μπορέσει να αυτορρυθμιστεί. Διότι έτσι καλλιεργείται αυτή του η ικανότητα.

Αν δούμε ότι το μωρό κλαίει υπερβολικά, μπορούμε να πάμε στην κούνια του να το καθησυχάσουμε, δίνοντάς του μια πιπίλα, μιλώντας του γλυκά και ήρεμα, λέγοντας ένα τραγούδι ή χτυπώντας το απαλά στην πλάτη. Δεν πρέπει όμως να το αναστατώνουμε, σηκώνοντάς το από την κούνια.

Στόχος είναι οι εμπειρίες ευχαρίστησης κατά τις φάσεις εγρήγορσης να υπερισχύουν της στέρησης, της αδηφαγίας και της ανάγκης για τη φυσική παρουσία του βασικού προσώπου φροντίδας του μωρού. Τότε το μωρό αποκοιμιέται και πάλι εύκολα με τη βοήθεια, ίσως, μιας μικρής «αυτοερωτικής» δραστηριότητας π.χ. μιας πιπίλας.

iStock

Αν όμως το ξύπνημα γίνεται απότομα, κάτι που συμβαίνει όταν και ο ύπνος έχει επέλθει επίσης βίαια, μετά από μια εξουθενωτική δραστηριότητα υπερδιέγερσης ή οργή, τότε τα κλάματα και τα ουρλιαχτά ξαναρχίζουν σχεδόν αμέσως, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο σε ένα επεισόδιο αγωνιώδους αϋπνίας.

Όλα αυτά αφορούν κυρίως το πρώτο εξάμηνο της ζωής. Υπάρχει ακόμη μία φάση, πολύ πιο απαιτητική για αρκετές οικογένειες, αυτή της δευτερογενούς αϋπνίας που ξεκινάει μετά τους 18 μήνες. Μπορεί δηλαδή το μωρό, ενώ έχει μάθει να αποκοιμιέται μόνο του και να κοιμάται αρκετές ώρες μέσα στη νύχτα, να αρχίσει να ξυπνάει, να πηγαίνει στο δωμάτιο των γονιών του ή να απαιτεί να μείνει κάποιος μαζί του.

Εκεί το μήνυμα πρέπει να είναι σαφές και κυρίως από τον πατέρα. Πρέπει να του δώσουμε να καταλάβει ότι οι γονείς κοιμούνται μαζί και εκείνο μόνο του. Αυτό μπορούμε να του το πούμε και με λόγια σε αυτή την ηλικία, πηγαίνοντας στην κούνια του. Ουσιαστικά πρέπει να του πούμε ότι η θέση του είναι στο δικό του δωμάτιο, η δική μας στην κρεβατοκάμαρά μας και ότι θα συναντηθούμε το επόμενο πρωί.

– Οι γονείς πρέπει να τρέχουμε στην κούνια στο πρώτο κλάμα του μωρού;

Όταν οι γονείς, εξουθενωμένοι οι ίδιοι μετά από μια ημέρα γεμάτη στερήσεις και ματαιώσεις, απαντούν ακαριαία στο παραμικρό αίτημα του παιδιού τους, το εμποδίζουν να αναπτύξει τη δυνατότητά του να αναμένει και να αναβάλλει την ικανοποίησή του.

Έτσι, το διατηρούν σε μια κατάσταση ολοκληρωτικής εξάρτησης από τα σημαντικά γι’ αυτό πρόσωπα φροντίδας, τα οποία με τη σειρά τους βρίσκονται υπό την κυριαρχία των επιτακτικών αναγκών του μωρού, που βιώνονται ως αβάσταχτες καταστάσεις.

– Τι σημαίνει αυτό πρακτικά για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού;

Όταν η μητέρα δεν είναι δεκτική προς τις ανάγκες ή οτιδήποτε προέρχεται ως έκφραση από το νεογέννητο μωρό της (όταν δηλαδή αντιδρά με άγχος, απελπισία ή νεύρα), το παιδί αυτό αργότερα θα έχει χαμηλή ανοχή σε εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσματα, που ξεφεύγουν από τη συνήθη ρουτίνα του ή, αντιθέτως, θα είναι παραδομένο σε αχαλίνωτες εσωτερικές διεγέρσεις.

Θα είναι αυτό που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε «υπερδιεγερμένα», ευερέθιστα παιδιά, που εύκολα αναστατώνονται και δύσκολα βρίσκουν παρηγοριά από τους άλλους, σχεδόν ποτέ από τον εαυτό τους, ακόμη και αργότερα ως ενήλικες.

– Γιατί είναι σημαντικό οι γονείς να μην αγνοούμε τις δικές μας ανάγκες;

Βαθμιαία το μωρό θα βιώσει μια κατάσταση διαφορετική: θα παραμένει στην αγκαλιά της μαμάς του, όμως θα τη νιώσει ψυχικά πιο απούσα, διότι αυτή θα κατοικείται και από άλλες σκέψεις, επιθυμίες και ενασχολήσεις, οι οποίες στις πιο ευτυχείς περιπτώσεις θα αφορούν και στην επιστροφή της ερωτικής της επιθυμίας για τον σύντροφό της.

Μπορεί αυτή η στιγμή-εποχή για το μωρό να αποτελεί την πρώτη απογοήτευση: «Δεν είμαι το παν για την μαμά μου, έχει κι άλλα πράγματα στο μυαλό της εκτός από εμένα». Όμως, με τον τρόπο αυτό, χάρη στη μείωση της ολοκληρωτικής και αποκλειστικής επένδυσης από τη μητέρα στο μωρό της, μπαίνουν τα θεμέλια και η απαρχή της σκέψης.

Αντιθέτως, μια μητέρα που συνεχίζει την υπερεπένδυση του μωρού της επειδή αγνοεί τις δικές της επιθυμίες, κατακλυζόμενη από το άγχος, την κούραση και τον εκνευρισμό, διευκολύνει την επιδείνωση και εγκατάσταση της (ήπιας και ανώδυνης αρχικά και αργότερα πιο σοβαρής) ψυχοσωματικής συμπτωματολογίας.