ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΟΙΟΙ ΕΠΙΜΕΝΟΥΝ ΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΝ ΤΟ ΘΥΜΑ;

Αυτοί που κάνουν victim blaming, κατηγορώντας ένα θύμα επίθεσης ότι «έφταιγε», υποκινούνται από διάφορα κίνητρα, συχνά ιδιοτελή.

Yπάρχει λόγος που ορισμένοι άνθρωποι έχουν την τάση να ενοχοποιούν τα θύματα εγκλημάτων ή άλλων αρνητικών γεγονότων, κάνοντας το λεγόμενο victim blaming. Που εξαντλούν την επιθετικότητα τους σε αυτά και εν πολλοίς τους αποδίδει την ευθύνη για ό,τι τους συνέβη.

Δεν γίνεται να μην έχεις ακούσει –εύχομαι να μην έχεις πει κιόλας– πως γυναίκα που υπέστη σεξουαλική κακοποίηση ή/και επίθεση «τα ήθελε, γιατί κοίτα τι φορούσε». Ή «τι ήθελε τέτοια ώρα έξω από το σπίτι της;»

Για να μην θυμίσω όσα ειπώθηκαν για τον Aντώνη Καρυώτη, ο οποίος δολοφονήθηκε στον Πειραιά από μέλη του πληρώματος πλοίου που τον έσπρωξαν από τον καταπέλτη και τον άφησαν αβοήθητο στη θάλασσα να πνιγεί.

Εξυπακούεται πως όλα αυτά δεν συμβαίνουν μόνο στην Ελλάδα. Γενικά δοκιμάζεται αυτό που είχαμε μάθει ως «ανθρωπιά», με τους ερευνητές να κάνουν τα δέοντα μήπως και καταλάβουμε τι έχει πάει τόσο λάθος. Το Psychology Today έδωσε τους πέντε κύριους λόγους που έχουμε γίνει τόσο άδικοι και σκληροί.

1. Κάνουμε victim blaming για να αισθανόμαστε λιγότερο ευάλωτοι

Όταν βλέπουμε κάποιο άτομο να θυματοποιείται άδικα, νιώθουμε πως απειλείται το δικό μας αίσθημα ασφάλειας. Αν συμβαίνει σε άλλον κάτι τρομερό, μπορεί να συμβεί και σε εμάς. Για να προστατευτούμε, προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι το θύμα πρέπει να έκανε κάτι λάθος. Άρα εμείς δεν έχουμε λόγο ανησυχίας.

Αυτός ο τρόπος σκέψης αποκαλείται από τους ερευνητές «πίστη σε έναν δίκαιο κόσμο». Όπως θα κατάλαβες, πρόκειται για αμυντικό μηχανισμό, που προέρχεται από την ανάγκη μας να αισθανθούμε πως έχουμε τον έλεγχο όσων μας συμβαίνουν, σε έναν κόσμο που συχνά είναι άδικος.

iStock

2. Θέλουμε να αποστασιοποιηθούμε ηθικά από το θύμα

Ένας άλλος λόγος που «παραποιούμε» την αλήθεια είναι επειδή νιώθουμε πως η όποια συσχέτιση με το θύμα ενός εγκλήματος ή ενός αδικήματος οδηγεί σε στίγμα και ενοχή. Προσπαθούμε να αποστασιοποιηθούμε από το τρομακτικό γεγονός συνολικά άρα και από το άτομο.

Οι ερευνητές έχουν βρει ότι αυτή η αποστασιοποίηση είναι ιδιαίτερα πιθανό να συμβεί σε άτομα που δίνουν μεγαλύτερη σημασία στις αξίες της πίστης, της υπακοής και της αγνότητας: σειρά μελετών διαπίστωσε ότι οι οπαδοί αυτών των αξιών είναι πιο πιθανό να πιστεύουν ότι τα θύματα «μολύνθηκαν» από εγκλήματα ληστείας ή σεξουαλικής επίθεσης.

3. Κάνουμε victim blaming γιατί συμπαθούμε περισσότερο τον δράστη

Το να βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση του θύματος και να προσπαθούμε να δούμε ό,τι συνέβη υπό τη δική του οπτική θα μπορούσε να μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα γιατί δεν αντέδρασε ή δεν ανέφερε αμέσως το όποιο περιστατικό. Την ίδια ώρα, όμως, η ενσυναίσθηση αυτή δεν είναι πάντα η by default (προεπιλεγμένη) θέση των ανθρώπων. Ειδικά εάν έχουν περισσότερα κοινά στοιχεία με τον δράστη ή νιώθουν πως σχετίζονται με αυτόν με κάποιο τρόπο.

Σε μια μελέτη, οι συμμετέχοντες που είχαν το ίδιο φύλο με τον δράστη σε ένα υποθετικό σενάριο έτειναν να νιώθουν ελαφρώς μεγαλύτερη ενσυναίσθηση και συμπόνια για αυτούς. Κάτι που οδήγησε σε μεγαλύτερη απόδοση ευθύνης στο θύμα. Το ίδιο συμβαίνει και όταν υπάρχει ίδιο πολιτιστικό υπόβαθρο.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι άνθρωποι παρακινούμαστε να δούμε «ομαδικά» –και κατ' επέκταση τον εαυτό μας– υπό θετικό πρίσμα.

4. Απανθρωποποιούμε το θύμα

Τα θύματα μερικές φορές απεικονίζονται με εικόνες και περιγραφές που εστιάζουν στην εμφάνιση  και στο ντύσιμό τους, σαν να εξηγούν ή να δικαιολογούν την επίθεση τα φυσικά τους χαρακτηριστικά. Ερευνητές έχουν βρει ότι οι απεικονίσεις που «βγάζουν από τη μέση» το ανθρώπινο στοιχείο μπορούν να οδηγήσουν στο να θεωρηθούν τα θύματα λιγότερο ικανά να υποφέρουν και λιγότερο άξια ανησυχίας. Γεγονός που μπορεί να κάνει πιο πιθανό να φταίνε για ό,τι συνέβη.

Σε μελέτη όπου όλοι οι συμμετέχοντες διάβασαν την ίδια περιγραφή μιας σεξουαλικής επίθεσης, όσοι είδαν για πρώτη φορά μια αντικειμενική εικόνα της γυναίκας που ήταν θύμα με μαγιό ήταν πιο πιθανό να πουν ότι συμπεριφέρθηκε απρόσεκτα –και άρα οδήγησε τον δράστη–, σε σύγκριση με εκείνους που είδαν μια λιγότερο αντικειμενική εικόνα της ίδιας γυναίκας.

5. Κάνουμε victim blaming γιατί έχουμε «σκοτεινά» χαρακτηριστικά προσωπικότητας

Νέα μελέτη υποδηλώνει ότι ίσως ένα υποσύνολο ανθρώπων όχι μόνο είναι πιο πιθανό να εμπλακεί στην ενοχοποίηση των θυμάτων, αλλά και να αντλεί –φαινομενικά– απόλαυση από αυτό.

Οι συμμετέχοντες που σημείωσαν υψηλότερη βαθμολογία σε αξιολόγηση «καθημερινού σαδισμού» είχαν περισσότερες πιθανότητες να αναφέρουν ότι αισθάνονταν θετικά συναισθήματα (όπως χαρά, ενθουσιασμό και διασκέδαση) ως απάντηση σε μια σειρά από υποθετικές και πραγματικές δυσκολίες, όπως ασθένεια και τραυματισμοί, στοχοποίηση από trolls του Internet, διακρίσεις ή σεξουαλικές επιθέσεις. Είχαν επίσης, το μικρότερο κίνητρο για να βοηθήσουν και ήταν πιο πιθανό να κατηγορήσουν τα θύματα για την ατυχία τους.

Άλλες έρευνες διαπίστωσαν ότι ακόμη και άτομα που δεν έχουν υψηλή αξιολόγηση στον «καθημερινό σαδισμό» μερικές φορές απολαμβάνουν τα βάσανα ενός άλλου ατόμου. Ειδικά αν ζηλεύουν ή θεωρούν αντίπαλο αυτόν τον άνθρωπο.

Τώρα που ξέρεις πέντε πράγματα παραπάνω, μπορείς να διαχειριστείς τον εαυτό σου κατά τρόπο που να τον βοηθήσεις να διατηρήσει την ανθρωπιά του. Για το δικό σου το καλό, αλλά και των άλλων.