ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΟΙΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΗΡΩΕΣ (ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΟΧΙ)

Τι είναι αυτό που κάνει κάποιους ανθρώπους τη δύσκολη στιγμή να μπαίνουν μπροστά, να παίρνουν πρωτοβουλία, να υψώνουν τη φωνή τους; Τι είναι αυτό που τους κάνει ήρωες;

«Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν χαθεί, εγώ θα φταίω», γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης. Ποιοι είναι αυτοί που υιοθετούν την προτροπή του;

Τις περασμένες ημέρες εξαιτίας των καταστροφών που προκάλεσαν οι πλημμύρες στη χώρα μας είδαμε και διαβάσαμε πολλές ειδήσεις. Κατά κανόνα μάς προκάλεσαν θλίψη, θυμό, απελπισία, αγανάκτηση, στεναχώρια, συμπόνια. Ήταν όμως κι εκείνες οι εικόνες, κι εκείνες οι ειδήσεις, κι εκείνα τα πρόσωπα που μας γέμισαν ελπίδα, ανακούφιση, θάρρος, ακόμα και χαρά.

Από τι είναι φτιαγμένοι οι ήρωες;

Οι πρωταγωνιστές τους ήταν άνθρωποι διαφόρων ηλικιών και ιδιοτήτων, κάποια πρόσωπα που μέχρι πρότινος ήταν άγνωστα, τόσο σε εμάς, όσο και σε εκείνους τους ανθρώπους τους οποίους βοήθησαν, έσωσαν, στήριξαν στις δύσκολες ώρες. Οι «ήρωες της διπλανής πόρτας» όπως συχνά τους ονομάζουν τα Μ.Μ.Ε.

Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για ανθρώπους που μοιάζουν σαν όλους εμάς τους υπόλοιπους, που όμως τη δύσκολη στιγμή μπαίνουν μπροστά, παίρνουν πρωτοβουλία, υψώνουν τη φωνή τους. Γιατί; Τι κάνει αυτούς τους ανθρώπους να μην φοβούνται και να τολμούν, ενώ όλοι οι υπόλοιποι λουφάζουμε; Πώς κάποιοι γίνονται ήρωες;

Τι σημαίνει ήρωας και ηρωική πράξη;

Η κοινωνία μας αγαπάει τους ήρωες. Με κάθε ευκαιρία τούς προβάλλει στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τους βραβεύει, τους κάνει ταινίες… με σούπερ ήρωες. Ίσως η ύπαρξη των ηρώων να μας δίνει την εντύπωση ότι μπορεί κατά κάποιον τρόπο να αντισταθμιστεί η αυξανόμενη εγκληματικότητα που συναντάμε γύρω μας, η ηθική έκπτωση και η έλλειψη αλληλεγγύης που μας τρομάζουν.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Τι είναι όμως αυτό που σπρώχνει κάποιον να κάνει μία ηρωική πράξη, έξω από το συνηθισμένο; Συχνά μάλιστα για ανθρώπους που δεν γνωρίζει και που ίσως δεν συναντήσει ποτέ; Όπως πολύ ωραία το έχει περιγράψει ο Αμερικανός πρωταθλητής του τένις, Arthur Ashe: «Ο αληθινός ηρωισμός είναι αξιοσημείωτα νηφάλιος, καθόλου δραματικός. Δεν είναι η παρόρμηση να ξεπεράσεις όλους τους άλλους με οποιοδήποτε κόστος, αλλά η παρόρμηση να υπηρετήσεις τους άλλους με οποιοδήποτε κόστος».

Τι λένε οι ψυχολόγοι επ' αυτού; Εξηγούν ότι πολλές φορές οι ήρωες είναι άνθρωποι που διαθέτουν κάποια εξέχοντα χαρακτηριστικά. Στη συλλογική συνείδηση οι ήρωες είναι είτε πολύ ικανοί είτε πολύ ηθικοί, συχνά μάλιστα διαθέτουν και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά.

Έρευνες από τους καθηγητές Scott T. Allison και George R. Goethals από το Βρετανικό Πανεπιστήμιο του Richmond, βρήκαν ότι οι άνθρωποι τείνουμε να αποδίδουμε στους ήρωες τα εξής χαρακτηριστικά: Εξυπνάδα, σωματική δύναμη, ψυχική αντοχή και προσαρμοστικότητα, ανιδιοτέλεια, νοιάξιμο για τους άλλους, χαρισματική προσωπικότητα, αξιοπιστία και ικανότητα να εμπνέουν. Φυσικά δεν είναι απαραίτητο ότι οι ήρωές μας θα τα διαθέτουν όλα, αλλά συχνά θα βρούμε σε αυτούς έναν συνδυασμό των εν λόγω χαρακτηριστικών.

Γιατί οι άνθρωποι γίνονται ήρωες;

Έρευνες έχουν δείξει ότι τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ζώα είναι πιο πιθανό να προσπαθήσουν να βοηθήσουν αυτούς με τους οποίους έχουν συγγένεια, καθώς επίσης και ότι είναι πιθανό να «κάνουμε το καλό» σκεπτόμενοι ότι μία μέρα μπορεί να αναγνωριστεί αυτό ή και να ανταμειφθούμε (αυτό αποτελεί και μια συχνή παραίνεση των θρησκειών). Παρ’ όλα αυτά, τι συμβαίνει με τους ανθρώπους που κάνουν ηρωικές πράξεις μόνο και μόνο από αλτρουισμό;  Σε αυτές τις περιπτώσεις, έχει φανεί ότι η κουλτούρα και η προσωπικότητα μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο.

ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΟΜΑΣΤΕ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΑΥΤΕΣ ΜΠΟΡΕΙ Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΜΑΣ ΗΡΩΑΣ ΝΑ ΞΥΠΝΗΣΕΙ Ή ΟΧΙ.

Η σημασία της προσωπικότητας

Από ό,τι φαίνεται οι άνθρωποι που κάνουν ηρωικές πράξεις τείνουν να έχουν δύο βασικά χαρακτηριστικά που τους δίνουν ώθηση: τη γενναιοδωρία και την τάση να παίρνουν ρίσκα. Είναι αλτρουιστές, διαθέτουν συμπόνια και κατανόηση για τους άλλους και είναι ευγενείς. Επίσης, όταν πρόκειται για επείγουσες καταστάσεις ζωής και θανάτου, η αμεσότητα και η ένταση της κατάστασης μπορεί να τους εμπνεύσει να αναλάβουν δράση.

Βέβαια, οι ίδιες συνθήκες που κινητοποιούν ορισμένα άτομα σε ηρωικές πράξεις μπορεί στην πραγματικότητα να εμποδίσουν άλλους από το να βοηθήσουν. Σε μία επείγουσα κατάσταση πολλές φορές μπορεί κάποιος να σκεφτεί ότι δεν χρειάζεται να δράσει, υποθέτοντας ότι κάποιος άλλος θα προσφέρει βοήθεια, αναλαμβάνοντας τον ρόλο του ήρωα.

Φύση ή ανατροφή;

Σε όλα τα ζητήματα, οι ειδικοί διαφωνούν για το τι έχει μεγαλύτερη βαρύτητα όσον αφορά στον δρόμο που θα ακολουθήσει τελικά κάποιος. Παίζει μεγαλύτερο ρόλο η φύση μας; Γεννιόμαστε δηλαδή με τα προσόντα, την  προσωπικότητα και την τάση να κάνουμε ηρωικά πράγματα; Ή μήπως παίζει μεγαλύτερο ρόλο ο τρόπος που μεγαλώνουμε; Το παράδειγμα της οικογένειάς μας, του κοινωνικού μας περίγυρου, οι συνθήκες που συναντάμε στη ζωή μας;

Μία ενδιαφέρουσα άποψη λέει ότι ο καθένας μας μπορεί να έχει την ικανότητα να κάνει διάφορα πράγματα και δεν γεννιόμαστε ούτε καλοί ούτε κακοί. Διαμορφωνόμαστε από τις περιστάσεις και ανάλογα με αυτές μπορεί ο εσωτερικός μας ήρωας να ξυπνήσει και να αναλάβει δράση ή και όχι.

Τι θα μας πουν οι ίδιοι οι ήρωες

• Νιώθουν την ανάγκη να κάνουν το σωστό σύμφωνα με τα πιστεύω, τις αξίες, την ηθική τους.
• Θέλουν να βοηθήσουν όποιον έχει πιθανώς την ανάγκη τους.
• Επιθυμούν να υπηρετήσουν έναν ανώτερο σκοπό, το κοινό καλό, ένα ιδανικό, το κοινωνικό σύνολο, τους αδύναμους, χωρίς να περιμένουν ανταμοιβή και γνωρίζοντας ότι μπορεί να υπάρχει κόστος.
• Συμπεριφέρονται με αυτοπεποίθηση και ηθική σε δύσκολες καταστάσεις και τείνουν να ενεργούν άμεσα και ασυνείδητα όταν προκύπτει μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη Δρ. Ναταλία Κουτρούλη, ψυχολόγο με εκπαίδευση στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και τη Συμβουλευτική. 

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.