ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΟΙΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΡΝΟΥΝΤΑΙ ΝΑ ΔΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

Ο φίλος, ο συνάδελφος ή ο γνωστός που επιμένει σε μία άποψη μπορεί να μην είναι εγωιστής, αλλά να έχει «προκατάληψη επιβεβαίωσης». Τι σημαίνει αυτό;

Ας δούμε τι είναι η «προκατάληψη επιβεβαίωσης». Συζητάς με έναν άνθρωπο που επιμένει πως δεν υπάρχει κλιματική αλλαγή. Ότι δεν είναι πραγματική. Αναφέρει και κάποια ευρήματα μελετών που υποστηρίζουν την πεποίθησή του. Ή συναντάς κάποιον που θέλει να αγοράσει έναν συγκεκριμένο τύπο αυτοκινήτου και, όπως μιλάτε, καταλαβαίνεις πως έχει επικεντρωθεί στις θετικές κριτικές, αγνοώντας τις αρνητικές.

Προσπαθείς να του δώσεις τα στοιχεία που λείπουν και όχι μόνο δεν ακούει τίποτα, αλλά προσθέτει κι άλλα στοιχεία που έχει αποθηκεύσει στο μυαλό του και επιβεβαιώνουν τη θέση του.

Πολύ γρήγορα αντιλαμβάνεσαι πως δεν θα επικοινωνήσετε ποτέ. Όχι όμως, γιατί αυτό το άτομο είναι ο θρίαμβος του εγωισμού. Το πιθανότερο είναι να έχει «προκατάληψη επιβεβαίωσης» (confirmation bias).

Τι είναι η «προκατάληψη επιβεβαίωσης» που μας κάνει να αρνούμαστε να δούμε την πραγματικότητα;

Έχει χαρακτηριστεί ως «συναρπαστική, αλλά και μερικές φορές προβληματική πτυχή της ανθρώπινης σκέψης». Έχει αναφερθεί και ως «παγκόσμια παγίδα της ανθρώπινης γνώσης», ενώ έχει γίνει γνωστή και ως myside bias.

iStock

Τι αφορά; Την τάση που έχουμε να αναζητούμε, να ερμηνεύουμε και να ανακαλούμε πληροφορίες με τρόπο που να συνάδουν με τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις ή προσδοκίες μας. Έτσι, αγνοούμε ή υποβαθμίζουμε πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση με τα πιστεύω μας.

Η «προκατάληψη επιβεβαίωσης» μπορεί να επηρεάσει την κρίση και τη λήψη αποφάσεων των ανθρώπων, χωρίς τη συνειδητή επίγνωσή τους, αφού τους οδηγεί σε μεροληψία. Θα έλεγες πως είναι κάτι που βλέπεις να γίνεται πολύ τακτικά και δη σε κάθε δημόσιο debate επί νομοσχεδίου που πολώνει.

Ιστορικά έχει καταγραφεί πως οι πιθανότητες για προκατάληψη επιβεβαίωσης εκτοξεύονται όταν υπάρχει συναισθηματική φόρτιση ή βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις.

Δεν ξέρω αν πρέπει να ανησυχήσεις, αλλά πρόκειται για παραλλαγή της τάσης της αποφένιας ή apophenia (αποτελεί ένα είδος γνωστικής προκατάληψης που κάποιες φορές θα μπορούσε να αποτελέσει και σύμπτωμα ψυχικής νόσου). Πρόκειται για την ικανότητα του ανθρώπου να συνδέει φαινομενικά ασύνδετες πληροφορίες, ώστε να καταλήγει σε κάτι που βγάζει νόημα. Υπάρχει και τιμάται, γιατί συνδέει την ψύχωση με τη δημιουργικότητα.

Να μείνουμε όμως, στην «προκατάληψη επιβεβαίωσης», αφού όπως διάβασες ήδη είναι κάτι που πολλοί κάνουν ασυνείδητα.

Πώς θα καταλάβεις αν έχεις «προκατάληψη επιβεβαίωσης»

Για να διαχειριστείς το οτιδήποτε σ' αυτήν τη ζωή, αρχικά πρέπει να το κατανοήσεις. Και για να το κατανοήσεις, οφείλεις να μάθεις πώς λειτουργεί. Τι του κάνει trigger, αλλά και πώς εξελίσσεται.

Στην περίπτωση της «προκατάληψη επιβεβαίωσης»

• Αναζητάμε επιβεβαιωτικές πληροφορίες: Είναι πιο πιθανό να αναζητούμε ενεργά ειδήσεις, άρθρα και απόψεις που ευθυγραμμίζονται με τις απόψεις μας και να παραμελούμε αυτές που τις αμφισβητούν.
• Κάνουμε επιλεκτική ερμηνεία πληροφοριών: Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με διφορούμενες πληροφορίες, τείνουμε να τις ερμηνεύουμε με τρόπο που να υποστηρίζει τις υπάρχουσες πεποιθήσεις μας, ακόμα κι αν άλλες ερμηνείες είναι εξίσου εύλογες.
• Απομνημονεύουμε τις επιβεβαιωτικές πληροφορίες: Είναι πιο πιθανό να θυμόμαστε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις μας και να ξεχνάμε αυτές που δεν βολεύουν.

Γιατί υπάρχει;

Επειδή πρόκειται για γνωστική συντόμευση, βοηθά να απλοποιήσουμε τον κόσμο και να πάρουμε γρήγορα αποφάσεις. Η αξιολόγηση όλων των διαθέσιμων πληροφοριών μπορεί να είναι χρονοβόρα και διανοητικά κουραστική. Άρα ο εγκέφαλος κάνει το next best thing για να εξοικονομήσει ενέργεια. Προφανώς, όμως, όπως κερδίζεις κάτι, χάνεις και κάτι με τις... παρακάμψεις. Αυτό που χάνεις εδώ είναι το αμερόληπτο και η πλήρης κατανόηση.

Όταν μεροληπτούμε, είναι πιο πιθανό να οδηγηθούμε σε επιλογές που αγνοούν τους πιθανούς κινδύνους. Ταυτόχρονα, παραβλέπεις τις εναλλακτικές. Σε δεύτερο χρόνο, η έφεση που έχεις να χρησιμοποιείς μόνο ό,τι βολεύει μπορεί να εμποδίσει την ουσιαστική επικοινωνία σου με άλλους ανθρώπους, αυτούς που δεν συμφωνούν απαραίτητα μαζί σου.

Αν αρνείσαι να δεις όλη την αλήθεια σε ένα, δυο, τρία, τέσσερα πράγματα, στο τέλος δεν θα τη βλέπεις πουθενά. Ούτε σε αδιάσειστα αποδεικτικά στοιχεία.

Μπορείς να αποφύγεις τη συγκίνηση, εάν προσέχεις ώστε να πιάνεις τον εαυτό σου να μεροληπτεί. Έτσι, θα μπορείς να μετριάσεις την τάση σου, πριν πάρεις μια απόφαση, κάνεις μια συζήτηση ή προσπαθήσεις να κατανοήσεις λίγο καλύτερα αυτά που γίνονται γύρω σου και τελικά τον κόσμο.

Οι ειδικοί προτείνουν να διαβάζουμε πώς μεταφέρουν την ίδια είδηση διαφορετικές πηγές και να συζητάμε με ανθρώπους που έχουν διαφορετική οπτική από εμάς για τη ζωή. Όταν νιώσουμε αρκετά δυνατοί, μπορούμε να επιστρατεύσουμε και την κριτική μας σκέψη: αντί να κρατάμε ό,τι βολεύει, αμφισβητούμε τα πάντα και αξιολογούμε αντικειμενικά κάθε στοιχείο. Έτσι, δεν κάνουμε λανθασμένες εκτιμήσεις που ενδέχεται να στοιχήσουν σε σχέσεις και χρήματα.