ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΟΙΕΣ ΦΟΡΕΣ ΝΙΩΘΟΥΜΕ ΟΤΙ ΕΧΟΥΜΕ «ΦΥΛΑΚΑ ΑΓΓΕΛΟ»

Μπορεί να έχεις νιώσει σε μια κρίσιμη στιγμή πως είχες στο πλευρό σου έναν «φύλακα άγγελο». Να αισθάνθηκες μια παρουσία ή να άκουσες μια φωνή που σε βοήθησε να ανταπεξέλθεις, χωρίς να αποδεικνύεται ότι υπήρξε. Είναι το λεγόμενο «σύνδρομο του τρίτου ανθρώπου», που έχουν προσπαθήσει να εξηγήσουν και οι επιστήμονες.

Έχεις αισθανθεί ποτέ πως, ενώ είσαι σε έναν χώρο όπου δεν υπάρχει άλλος, δεν είσαι μόνος/μόνη; Πως μια ενέργεια σε «αγκαλιάζει» σαν να σε διαβεβαιώνει ότι όλα θα πάνε καλά, όταν όλα πηγαίνουν πολύ λάθος; Πως ένας «φύλακα άγγελος» είναι στο πλευρό σου;

Αν έχεις πενθήσει αγαπημένο σου πρόσωπο, κατά πάσα πιθανότητα το έχεις νιώσει δίπλα σου τις στιγμές του πιο αβάσταχτου πόνου και της έλλειψης που σου σκίζει τα σωθικά. Ένστικτο επιβίωσης λέγεται. Ενεργοποιείται όταν το επιτάσσουν οι συναισθηματικοί παράγοντες, όπως είναι η ισχυρή και επίμονη θλίψη.

Έχει διαπιστωθεί πως ασθενείς με τη νόσο του Πάρκινσον που λαμβάνουν υψηλές δόσεις φαρμάκων βλέπουν άτομα που δεν υπάρχουν στο χώρο. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας του νευροδιαβιβαστή που λέγεται ντοπαμίνη και μπορεί να εμπλακεί σε εμπειρίες αίσθησης παρουσίας.

Εμπειρίες αίσθησης παρουσίας αναφέρουν και άτομα με εγκεφαλικές κακώσεις που έχουν τραύμα σε περιοχή που ονομάζεται κροταφοβρεγματική σύνδεση. Η ηλεκτρική διέγερση αυτής της περιοχής μπορεί να προκαλέσει την αίσθηση μιας κοντινής παρουσίας.

Εντωμεταξύ, ένας στους δέκα από εμάς ακούει φωνές που οι άλλοι δεν ακούν. Οι ακουστικές παραισθήσεις μπορούν να «λένε» θετικά ή αρνητικά πράγματα. Όταν μας δίνουν κουράγιο να συνεχίσουμε, σε στιγμές εξαιρετικής πίεσης, αποδίδονται στον «τρίτο άνθρωπο».

«Φύλακας άγγελος» ή ο «τρίτος άνθρωπος»;

Στην αγγλική ορολογία ονομάζεται third man factor ή third man syndrome και είναι ένα φαινόμενο που περιγράφεται ως εξής: άτομο που βρίσκεται σε συνθήκη υψηλού κινδύνου και ακόμα πιο μεγάλου άγχους ακούει μια φωνή να τον ενθαρρύνει ή να του υποδεικνύει πώς μπορεί να σωθεί. Ενδέχεται ακόμη και να βλέπει δίπλα του μια παρουσία που το βοηθά να επιβιώσει και μετά –ως διά μαγείας– εξαφανίζεται.

Illustration: Ελένη Καστρινογιάννη

Δεν είναι οι σκέψεις του. Μηδέ είναι όλα στο μυαλό του. Είναι σαν να πρόκειται για κάτι υπερφυσικό. Γι’ αυτό κι έχει καταγραφεί ως «ένα από τα πιο περίεργα φαινόμενα που σχετίζονται με την ανθρώπινη επιβίωση».

Ας δούμε πώς προέκυψε. Τον Μάιο του 1916, οι Βρετανοί εξερευνητές Ernest Shackleton, Frank Worsley και Tom Crean έφτασαν στο Stromness, έναν σταθμό φαλαινοθηρικών στη βόρεια ακτή της νήσου Νότια Τζόρτζια. Περπατούσαν για 36 ώρες, σε απειλητικές για τη ζωή τους συνθήκες, σε μια προσπάθεια να βοηθήσουν τους συνεργάτες τους που είχαν κολλήσει στη νότια πλευρά του νησιού. Τα σύνεργά τους ήταν μόνο ένα σκοινί και ένα τσεκούρι. Τελικά, η αποστολή τους ήταν επιτυχημένη. Αργότερα, ο Shackleton είπε: «Συχνά στο ταξίδι είχα την αίσθηση πως δεν ήμασταν τρεις, αλλά τέσσερεις».

Το 1933, ο Βρετανός εξερευνητής Frank Smythe αποπειράθηκε να γίνει ο πρώτος που θα πατούσε στην κορυφή του Έβερεστ. Οι συνθήκες έγιναν πολύ δύσκολες και η ομάδα του γύρισε στη βάση της. Εκείνος συνέχισε, αποφασισμένος να ολοκληρώσει. Δεν τα κατάφερε για 34 μέτρα. Έγραψε στο ημερολόγιο του πως «όλες τις ώρες που ήμουν μόνος με το βουνό, είχα ένα πολύ δυνατό συναίσθημα ότι με συντρόφευε κάποιος, σε βαθμό που δεν ένιωθα μόνος». Σε ένα σημείο, επιχείρησε να μοιραστεί το φαγητό του μαζί με τον άνθρωπο που ήταν βέβαιος πως τον ακολουθούσε, γύρισε να τον δει και δεν υπήρχε κανείς.

Γνωστές καταγραφές του φαινομένου

• Η πρώτη αναφορά σε φωνή που έδινε σωτήριες συμβουλές την ώρα της κρίσης ανήκει στον T. E. Lawrence –ή Λόρενς της Αραβίας–, αξιωματικό του Βρετανικού Στρατού που ηγήθηκε των αραβικών δυνάμεων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Στις πιο επικίνδυνες στιγμές, είπε πως άκουγε μια φωνή να τον ενθαρρύνει και να του λέει τι να κάνει.
• Μια τέτοια βοηθητική φωνή είπε πως άκουγε και ο Αμερικανός στρατηγός George S. Patton, στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τον καθοδηγούσε και αποτελούσε πηγή έμπνευσής του.
• Ο Neil Armstrong, από την άλλη, άκουσε τη φωνή να τον καθοδηγεί καθώς γινόταν ο πρώτος άνθρωπος που περπάτησε στο φεγγάρι.
• Το ’80 προστέθηκε στη λίστα ο ορειβάτης Joe Simpson, ο οποίος άκουσε κάποιον να τον κατευθύνει στο στρατόπεδο βάσης αποστολής στις περουβιανές Άνδεις, έπειτα από πτώση σε γκρεμό και σοβαρό τραυματισμό στο πόδι.

Μήπως έχουμε τελικά φύλακα άγγελο;

Εξυπακούεται πως πολλοί έχουν δοκιμάσει να αναλύσουν τη διαδικασία που «εμφανίζει» μια φωνή ή την ψευδαίσθηση μιας παρουσίας στις πιο δύσκολες στιγμές μας. Έχει προταθεί ότι ενδέχεται να πρόκειται για απόκριση στο ακραίο στρες.

Το δεδομένο ότι το άτομο που τελεί υπό ακραία πίεση «ακούει» εύλογες πληροφορίες υποδηλώνει ότι το σύνδρομο μπορεί να είναι και κάποιου είδους πηγή επιβίωσης. Γι’ αυτό και έχει δοκιμαστεί επίσης ως μηχανισμός αντιμετώπισης ατόμων με βαθιά τραύματα.

Έχει αναφερθεί το ενδεχόμενο θεϊκής παρέμβασης (για την ακρίβεια, χαρακτηρίστηκε απόδειξη της ύπαρξης ανώτερης δύναμης), όπως και ότι ενδεχομένως να επιβεβαιώνει πως υπάρχουν «φύλακες άγγελοι».

Τι λέει η επιστήμη

Επιστήμονες διαφορετικών κατευθύνσεων που έχει προσπαθήσει να αναλύσουν το φαινόμενο, έχουν κάνει λόγο για:

• Ακουστικές ψευδαισθήσεις, «που προκαλούνται από την προσπάθεια του εγκεφάλου να αντιμετωπίσει το ακραίο στρες και το φόβο».
• Γνωστική επεξεργασία, «και για την ακρίβεια, εκδήλωση της τάσης του ανθρώπινου εγκεφάλου να αναζητά μοτίβα και νόημα, ακόμη και ενόψει ακραίου στρες ή αβεβαιότητας».
• Ψυχογενή εμπειρία, «που προκαλείται από το άγχος και το τραύμα της κατάστασης, που κάνουν τον εγκέφαλο να αντιληφθεί μια φωνή η οποία στην πραγματικότητα δεν υπάρχει».

Ό,τι κι αν ισχύει, θα συμφωνείς πως υπάρχει μια παρηγοριά στο ενδεχόμενο να εμφανίζεται ένας «φίλος» έτοιμος να μας βοηθήσει, όταν πραγματικά τον χρειαζόμαστε. Από όπου κι αν προέρχεται.