ΓΙΑΤΙ Η ΤΕΧΝΗ ΜΑΣ ΚΑΝΕΙ ΝΑ ΝΙΩΘΟΥΜΕ ΤΟΣΟ ΚΑΛΑ

Όταν η τέχνη έχει τη δύναμη να μας προκαλεί δέος, ένας ολόκληρος μηχανισμός ενεργοποιείται που συμβάλλει στη βελτίωση της ψυχικής και σωματικής μας υγείας, αλλά και στο να γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι.

Για εσένα μπορεί να είναι ένα τραγούδι, για κάποιον άλλον ένας πίνακας ή μια φωτογραφία. Μπορεί ένα ηλιοβασίλεμα να σου φέρνει δάκρυα συγκίνησης. Μπορεί μια ερμηνεία στο θέατρο να σε κάνει να ανατριχιάσεις. Σίγουρα έχεις νιώσει κάτι από όλα αυτά. Και σίγουρα εκείνη τη στιγμή ένιωσες καλά. Αυτός είναι ο λόγος που θέλεις να ξανανιώσεις έτσι, αυτός είναι ο λόγος που επιστρέφεις ξανά και ξανά στην τέχνη. Στο ζητάει η ψυχή σου – και έχει δίκιο.

Οι επιστήμονες πλέον πιστεύουν ότι βιώνοντας τέτοιες εμπειρίες που προκαλούν δέος έχει κανείς μια πιο ευτυχισμένη ζωή και καλύτερη υγεία. Και η τέχνη ξέρει καλά πώς να το κάνει αυτό.

Γιατί έχουμε ανάγκη το συναίσθημα του δέους που προκαλεί η τέχνη

«Νιώθουμε δέος όταν κοιτάζουμε πράγματα που είναι “μεγάλα” ή πέρα από το σύνηθες πλαίσιο αναφοράς μας, ανεξήγητα και μυστηριώδη. Στη συνέχεια οι εμπειρίες αυτές υποκινούν τη σκέψη, τον στοχασμό και τη φαντασία», λέει στο CNN ο καθηγητής ψυχολογίας και ιδρυτής του UC Berkeley’s Greater Good Science Center, Dr. Dacher Keltner.

Ο ίδιος δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο συναίσθημα του δέους και στον τεράστιο ρόλο που παίζει στην ψυχική μας υγεία: «Η δύναμη που έχει το δέος είναι ότι μας παρακινεί να κοιτάζουμε πέρα από τις δικές μας επιθυμίες. Ησυχάζει τη φωνή του εαυτού μας, μας κάνει να μοιραζόμαστε πράγματα και να συνεργαζόμαστε με τους άλλους και αυτό, το επιβεβαιώνουν μελέτες του Harvard, ενισχύει τη συνολική υγεία και ευεξία μας. Το δέος ενεργοποιεί το πνευμονογαστρικό νεύρο, ανακουφίζει τις φλεγμονές, βοηθά την καρδιά, απενεργοποιεί το στρες. Μας βγάζει έξω από τον εαυτό μας, σε κάτι πιο μεγάλο, πιο σπουδαίο. Όταν βιώνεις κατάθλιψη είναι αυτό ακριβώς που χρειάζεσαι – να βγεις έξω από τον εαυτό σου. Το δέος μοιάζει να είναι το ιδανικό αντίδοτο σε όσες δυσκολίες αντιμετωπίζουμε σήμερα».

Φυσικά, δεν σε κάνει κάθε μορφή ή έκφανση τέχνης να νιώθεις έτσι. Μπορεί να κοιτάξεις έναν πίνακα και να νιώσεις θαυμασμό ή εκτίμηση, μπορεί όμως στον αντίποδα να νιώσεις θλίψη, θυμό ή αηδία. Κανένα από αυτά τα συναισθήματα δεν έχει την επίδραση του δέους που είναι ένα συναίσθημα «μεγάλο και μυστηριώδες», ένα συναίσθημα «που μας καλεί να μάθουμε και να εξελιχθούμε», όπως λέει ο Keltner.

«ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗΣ, ΜΙΛΙΤΑΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ, ΜΟΝΟ Η ΤΕΧΝΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΑΣ ΣΩΣΕΙ», SANTIAGO ZABALA

Έχει σημασία, λοιπόν, να δίνουμε σημασία στα ερεθίσματα (σε έναν πίνακα, σε ένα τραγούδι ή σε ένα φυσικό φαινόμενο) και να αναλύουμε το πώς μας κάνουν να νιώθουμε. «Νιώθεις να γαληνεύεις; Νιώθεις ταπεινός; Όλες οι μελέτες μας δείχνουν ότι η αίσθηση του εαυτού σου υποχωρεί στο υπόβαθρο της συνείδησης καθώς απορροφάς αυτήν την αντιληπτική εμπειρία. Αυτή η υποχώρηση του εαυτού είναι ίσως η πιο σαφής επίδραση του δέους», καταλήγει ο ίδιος.

Και, όπως προσθέτει μιλώντας επίσης στο CNN η καλλιτέχνης Seffa Klein, «Όταν ο άνθρωπος βγαίνει από το Εγώ του και συνειδητοποιεί τα όρια του εαυτού του και της σκέψης του, τότε μόνο μπορεί να νιώσει ότι ανήκει σε μια ευρύτερη έννοια της τάξης στον κόσμο». Με λίγα λόγια, τότε μόνο νιώθεις ότι ανήκεις σε κάτι μεγαλύτερο από εσένα.

Αυτό έχει περαιτέρω επίδραση στην κοινωνική ζωή: Μελέτη που εξέτασε τη συμπεριφορά ανθρώπων που περνούν χρόνο μέσα στα δάση, έδειξε ότι τα άτομα αυτά έχουν αυξημένη τάση να βοηθούν τους άλλους. Άλλη μελέτη βρήκε πως όταν «καταναλώνουμε» και όταν δημιουργούμε τέχνη (μουσική, φωτογραφία, λογοτεχνία) αυτό μπορεί να αυξήσει την ενσυναίσθησή μας και την κοινωνική δράση μας.

Πόσο ανάγκη το έχει αυτό ο κόσμος σήμερα... Όπως λέει και ο σύγχρονος φιλόσοφος Santiago Zabala, «σε μια εποχή καταπίεσης, μιλιταρισμού και παγκόσμιου καπιταλισμού, μόνο η τέχνη μπορεί να μας σώσει».

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Τέχνη με… συνταγή γιατρού

Οι τέχνες, ο πολιτισμός και η φύση, λοιπόν, μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στην ψυχική, αλλά και σωματική υγεία μας, ωστόσο ελάχιστα κράτη έχουν φροντίσει να ενσωματώσουν τα παραπάνω στα επίσημα εθνικά μοντέλα υγείας τους.

Η «κοινωνική συνταγογράφηση» (social prescribing) εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες στη Μ. Βρετανία επιτρέποντας στους παρόχους υγείας να παραπέμπουν ασθενείς όχι μόνο σε συμβατικές θεραπείες, αλλά και σε πληθώρα τοπικών πόρων που μπορούν να υποστηρίξουν την υγεία και την ευεξία τους. Αυτοί μπορεί να είναι τράπεζες τροφίμων, προγράμματα εκγύμνασης ή εκπαίδευσης, βοήθεια στο σπίτι, αλλά και οι τέχνες. Στόχος είναι να αξιοποιηθούν οι «κοινωνικοί οδηγοί υγείας», δηλαδή οι πολλοί παράγοντες, πέραν των ιατρικών, που μπορούν να επιφέρουν οφέλη στην υγεία.

Σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ γιατροί και ψυχολόγοι συνιστούν στους ασθενείς τις «τέχνες με συνταγή», παραπέμποντάς τους σε τοπικά κέντρα τεχνών, πολιτισμού και ενασχόλησης με τη φύση, π.χ. σε μαθήματα κηπουρικής. Αναδρομική έρευνα που πραγματοποιήθηκε μέσα στο 2023 σε άτομα που είχαν συμμετάσχει σε τέτοια προγράμματα, επιβεβαίωσε τα οφέλη τους. Την ίδια ώρα και οι γιατροί που τα συνέστησαν δήλωσαν πολύ ικανοποιημένοι από τα αποτελέσματα.

Παρά τις μελέτες που όλο και πιο συχνά επισημαίνουν ότι η ενασχόληση με δραστηριότητες όπως οι παραπάνω μπορεί να μειώσει το άγχος και την κατάθλιψη, να ενισχύσει την κοινωνική διασύνδεση και να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής μας, η ένταξη της τέχνης στο ελληνικό σύστημα υγείας είναι προς το παρόν άλλη μία ουτοπία, ένα ζήτημα ατομικής ευθύνης.

Βάζε με κάθε ευκαιρία τη μουσική σου, λοιπόν, επισκέψου τα μουσεία της πόλης και προγραμμάτισε τις παραστάσεις που θα δεις τον φετινό χειμώνα. Κυρίως, όμως, συμβουλεύει ο Keltner, «χαμήλωσε ταχύτητα και παρατήρησε πώς όλα αυτά τα ερεθίσματα σε κάνουν να νιώθεις. Θα ευγνωμονείς τον εαυτό σου μετά».

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.