ΓΙΑΤΙ ΕΠΗΡΕΑΖΟΜΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΑΡΕΣΟΥΝ;

Νέα έρευνα αποκαλύπτει γιατί οι γνωστικές προκαταλήψεις και ο τρόπος που είμαστε προγραμματισμένοι να μαθαίνουμε μπορεί να μας διχάσουν.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος κάνει διακρίσεις. Όπως δείχνουν μελέτες ψυχολόγων, οι γνωστικές προκαταλήψεις περιλαμβάνουν το λεγόμενο «φαινόμενο του φωτοστέφανου» (halo effect): εάν συμπαθήσουμε κάποιον με την πρώτη ματιά, είμαστε πιο δεκτικοί στα σχόλια και τις πληροφορίες που μας δίνει.

Ένας άλλος τύπος γνωστικής προκατάληψης είναι η «προκατάληψη της συγγένειας» (affinity bias), που προκύπτει όταν μας αρέσει κάποιος που έχει παρόμοια χαρακτηριστικά ή συνήθειες με εμάς.

Μια νέα μελέτη δείχνει πώς οι γνωστικές προκαταλήψεις επηρεάζουν τις πιο βασικές διαδικασίες μνήμης και μάθησης.

«Αυτό που δείξαμε δεν είναι ότι οι άνθρωποι έχουν προκαταλήψεις – αυτό το ξέραμε ήδη», λέει η Inês Bramão, ψυχολόγος στο σουηδικό πανεπιστήμιο Lund και μία από τους συγγραφείς της μελέτης, που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Communications Psychology.

iStock

«Δίνουμε μια εξήγηση στο γιατί οι άνθρωποι είναι προκατειλημμένοι. Ο βασικός μας μηχανισμός είναι ότι τείνουμε να διευρύνουμε τις γνώσεις μας όταν οι πληροφορίες προέρχονται από άτομα που συμπαθούμε». Αυτή η προδιάθεση μπορεί να εξηγήσει γιατί κάποια άτομα ενστερνίζονται πολωτικές απόψεις.

Ένα πείραμα για τις γνωστικές προκαταλήψεις

Οι συμμετέχοντες στην έρευνα αρχικά διάλεξαν «συμπαίκτες» και «αντιπάλους» από μια σειρά φωτογραφιών με τυχαία πρόσωπα, βάσει της φυσιογνωμίας τους. Έπειτα, δημιούργησαν φανταστικές προσωπικότητες για κάθε άτομο, προσδίδοντας στους «συμπαίκτες» χαρακτηριστικά που τους άρεσαν και στους «αντιπάλους» χαρακτηριστικά που δεν τους άρεσαν.

iStock

Μετά, οι συμμετέχοντες είδαν φωτογραφίες των προσώπων αυτών δίπλα σε καθημερινά αντικείμενα, και στη συνέχεια κλήθηκαν να ταιριάξουν τα αντικείμενα που είχαν το ίδιο φόντο χωρίς αυτή τη φορά να βλέπουν πρόσωπα. Η διαδικασία αυτή εξέτασε την ικανότητά τους να παίρνουν νέες πληροφορίες μέσω μιας λειτουργίας που ονομάζεται ενσωμάτωση μνήμης, το να συνδέει κανείς αναμνήσεις από διάφορα γεγονότα του παρελθόντος για να καταλήξει σε νέα συμπεράσματα.

Όσοι έλαβαν μέρος στην έρευνα τα πήγαν σαφώς καλύτερα όταν τα αντικείμενα παρουσιάζονταν από πρόσωπα που τους άρεσαν. Οι ερευνητές εξηγούν ότι αυτό επιβεβαιώνει μια βασική γνωστική προκατάληψη: οι άνθρωποι συσχετίζουμε μια προηγούμενη γνώση με ένα νέο γεγονός όταν αυτό προέρχεται από μια οικεία προς εμάς συμπεριφορά, όταν μας την επικοινωνεί κάποιος που μας αρέσει.

Οι υπεύθυνοι της έρευνας υποστηρίζουν ότι αυτό το αποτέλεσμα βοηθάει να κατανοήσουμε πώς οι απόψεις των ανθρώπων μπορούν εύκολα να γίνουν απόλυτες. Εάν έχουμε την τάση να κατανοούμε τα πράγματα με βάση τις πληροφορίες που παίρνουμε από τα λίγα άτομα που συμπαθούμε –εξαιτίας κυρίως του πόσο μας μοιάζουν–, αυτές οι απόψεις μας θα είναι ρηχές και αδιαπραγμάτευτες.

Ο Charles Stone, καθηγητής ψυχολογίας του City University of New York, υποστηρίζει ότι αυτή η μελέτη είναι μόνο η αρχή, ενώ σε δεύτερη φάση η έρευνα θα μπορούσε να προχωρήσει πέρα από φανταστικές εικόνες, σε πραγματικές καταστάσεις ζωής. Κι αυτό ίσως να φέρει στην επιφάνεια πολλές αλήθειες.