ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΜΙΛΑΣ ΑΝΕΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΕΞ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΟΥ (ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΤΟ ΚΑΝΕΙΣ)

Το ερώτημα που προκύπτει όταν πρόκειται για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, δεν είναι αν τα παιδιά μας είναι αρκετά ώριμα για τέτοιες συζητήσεις, αλλά αν είμαστε εμείς, οι γονείς, αρκετά ώριμοι ως ενήλικες για να αναλάβουμε αυτόν τον ρόλο.

Αναμφίβολα ζούμε σε μια εποχή που πολλές από τις οδηγίες και τις πρακτικές, με τις οποίες ανατραφήκαμε εμείς σαν παιδιά, έχουν αλλάξει εντελώς. Από τα πιο απλά, πρακτικά ζητήματα όπως οι συστάσεις για τη διάρκεια του θηλασμού και τη συγκοίμηση, έως και τα πιο σύνθετα, όπως η έμφαση στην υγιεινή των παιδιών (κληρονομιά από τον Covid-19), η ευαισθητοποίηση γύρω από την παιδική σεξουαλική κακοποίηση, κ.ά. Ελάχιστα είναι τα σημεία που ταυτίζονται οι γονείς του παρελθόντος με τους σύγχρονους γονείς: κι ένα από αυτά, αυτό που μόνο και στη σκέψη κατακλύζει διαχρονικά τους γονείς με συναισθήματα αμηχανίας, ντροπής, ανεπάρκειας ακόμη και φόβου, είναι το θέμα της σεξουαλικότητας.

Τι συμβαίνει όμως κι αντιμετωπίζουμε ακόμη και σήμερα το θέμα της σεξουαλικότητας με τέτοιο δισταγμό και αμηχανία, ενώ ζούμε και μεγαλώνουμε τα παιδιά μας σε μια (υπερ-) σεξουαλικοποιημένη κοινωνία; Τι συμβαίνει στον, κατά τα άλλα ανοιχτόμυαλο, εγκέφαλό μας όταν γινόμαστε γονείς κι αυτή η διάσταση της ανθρώπινης υπόστασης, υγείας και ευημερίας γίνεται τόσο τρομακτική που και εμείς δυσκολευόμαστε να την ενσωματώσουμε στις κουβέντες με τα παιδιά μας; Η απάντηση φυσικά δεν είναι ούτε απλή ούτε μονοδιάστατη.

Για ποιους λόγους νιώθουμε αμήχανα απέναντι στη σεξουαλικότητα;

Η αμηχανία μας για συζητήσεις με τα παιδιά τους σχετικά με τη σεξουαλικότητα μπορεί να προκύψει για διάφορους λόγους.

Πολιτισμικές και κοινωνικές επιρροές

Πολλοί πολιτισμοί αντιμετωπίζουν τα θέματα σεξουαλικότητας (αναπαραγωγικά μέρη σώματος, σεξ και σεξουαλική απόλαυση, αυνανισμός, εμμηνόρροια, σεξουαλική ταυτότητα και προσανατολισμός) ως ταμπού, και αυτή η στάση μπορεί να μεταφέρεται από γενιά σε γενιά.

Προσωπικές εμπειρίες και ανατροφή

Εμείς, ως παιδιά, μπορεί να μεγαλώσαμε σε περιβάλλοντα όπου η σεξουαλικότητα ήταν θέμα ταμπού και οι συζητήσεις γύρω από αυτό ήταν ελάχιστες ή ανύπαρκτες. Έτσι, δεν νιώθουμε άνετα να μιλάμε ανοιχτά για το θέμα, ούτε έχουμε αναπτύξει τις απαραίτητες δεξιότητες. Δεν έχουμε ένα ικανοποιητικό μοντέλο-πρότυπο για το πώς να προσεγγίσουμε το θέμα.

Έλλειψη πληροφόρησης και πολλή παραπληροφόρηση

Μην έχοντας την εμπειρία μιας ανοιχτής επικοινωνίας με τους δικούς μας γονείς, ίσως να μην έχουμε και τις απαραίτητες γνώσεις για να απαντήσουμε σε ερωτήσεις σχετικά με το σεξ ή να παρέχουμε τις σωστές πληροφορίες.

Έτσι, φοβόμαστε μήπως πούμε κάτι λάθος, είτε με λάθος τρόπο, είτε σε λάθος στιγμή. Συχνά φοβόμαστε ότι μιλώντας για το σεξ με τα παιδιά τους, τα ενθαρρύνουμε να ασχοληθούν με αυτό νωρίτερα απ' ότι θα θέλαμε. Φοβόμαστε ότι «είναι πολύ νωρίς, θα σοκαριστεί, θα του δώσουμε ιδέες», και ότι «δεν είναι δική μας δουλειά, αλλά του πατέρα/ της μητέρας/ του σχολείου…».

Αντιφατική κοινωνία

Μεγαλώνοντας κι εμείς ως παιδιά σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που δεν ενθάρρυνε την ανοιχτή συζήτηση γύρω από τη σεξουαλικότητα και την αναπαραγωγική υγεία και σε μια ευρύτερη κοινωνία που εξέπεμπε διπλά μηνύματα γύρω από τα ζητήματα αυτά (είναι κακό/αμαρτία/ντροπή να νιώθεις τη σεξουαλικότητά σου από τη μία, δεν είσαι cool αν δεν το κάνεις από την άλλη), είναι απόλυτα λογικό να νιώθουμε μπερδεμένοι/ες, απροετοίμαστοι/ες κι ανεπαρκείς να μπούμε στη θέση να υποστηρίξουμε αυτή τη θεματική από τον ρόλο του γονέα.

Ποια λάθη κάνουμε ως γονείς;

Έτσι, συχνά καταφεύγουμε σε συμπεριφορές λεκτικές και μη, που μαρτυρούν την αμηχανία μας, όπως το να αποφεύγουμε το θέμα, να χρησιμοποιούμε γενικούς και ασαφείς όρους αντί να δίνουμε συγκεκριμένες πληροφορίες, ή ακριβείς όρους για τα μέρη του σώματος, ή ακόμα και να αντιδρούμε υπερβολικά ή επιθετικά, αποθαρρύνοντας τις ερωτήσεις.

Αποκρύπτοντας πληροφορίες ή αποφεύγοντας τελείως τη συζήτηση, το μόνο που κατορθώνουμε είναι να δείξουμε στα παιδιά μας ότι εμείς, οι πιο πολύτιμοι άνθρωποι στη ζωή τους, είμαστε ακατάλληλη πηγή πληροφόρησης γι' αυτά και άρα η διαδικασία ανακάλυψης της σεξουαλικότητας τους είναι κάτι που πρέπει να γίνεται μακριά από, και κρυφά, από εμάς.

Η μυστικότητα και η αποφυγή συζήτησης για το σεξ μπορεί να αυξήσει την περιέργεια των παιδιών, τα οποία έτσι αναζητούν απαντήσεις αλλού, συχνά από μη αξιόπιστες πηγές, όπως οι συνομήλικοι ή το διαδίκτυο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παρανοήσεις και μύθους γύρω από το σεξ.

Ποιοι είναι οι πιθανοί κίνδυνοι από τη δική μας συμπεριφορά;

Κι αν δεν σας φαίνεται τίποτα κακό στο να ανακαλύπτει ένα παιδί μόνο του το σώμα του και τη σεξουαλική του λειτουργία, εδώ χρειάζεται να σκεφτούμε πόσο καταιγιστικά έχουν αλλάξει οι καιροί και πόσο εύκολα προσβάσιμο από τη θαλπωρή του σπιτιού μας είναι το πορνογραφικό υλικό, καθώς και η προσέγγιση του παιδιού από κακόβουλους ενήλικες (grooming).

Επιπλέον, η ανεξήγητη αμηχανία μπορεί να ωθήσει τα παιδιά μας να αναπτύξουν και αυτά, σαν κι εμάς, αισθήματα ντροπής ή ενοχής σχετικά με τη σεξουαλικότητά τους, να επηρεάσουν την αντίληψη τους για το σεξ και να δημιουργήσουν εμπόδια στην ανάπτυξη μιας υγιούς και ισορροπημένης σεξουαλικής ταυτότητας. Αυτά τα συναισθήματα μπορεί να επηρεάσουν την ψυχική τους υγεία και την ικανότητά τους να δημιουργήσουν υγιείς σχέσεις.

Όταν τα παιδιά αισθάνονται ότι δεν μπορούν να συζητήσουν ανοιχτά με μας τα θέματα που τα απασχολούν, δεν θα έρθουν σε μας όταν θα χρειαστεί, ούτε για να λύσουν απορίες, ούτε για να πάρουν αποφάσεις αλλά ούτε και σε μια στιγμή ανάγκης. Επιπλέον, ως γονείς δεν θα τα έχουμε προετοιμάσει να αντιμετωπίσουν καταστάσεις όπως η σεξουαλική παρενόχληση, η πίεση από συνομηλίκους ή η σωστή χρήσης αντισύλληψης.

Επιλέγοντας να «μην βλέπουμε τον ελέφαντα μέσα στο δωμάτιο», παραγνωρίζοντας δηλαδή ότι το παιδί μας μεγαλώνει και φυσιολογικά εκφράζει ερωτήσεις, περιέργεια, ακόμη και συναισθήματα για τη δική του αναπτυσσόμενη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλικότητα των άλλων, τελικά κάνουμε το θέμα ακόμη πιο περίπλοκο.

Πώς να νιώσεις λιγότερο αμήχανα;

Υπάρχει όμως τρόπος να ανατρέψουμε αυτήν την αμηχανία και να μπορέσουμε να σταθούμε δίπλα στα παιδιά μας καθώς μεγαλώνουν κι ανακαλύπτουν τη σεξουαλική διάσταση του εαυτού τους και των άλλων;

Καταρχάς, το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε από πού προέρχεται αυτή η αμηχανία και η ντροπή μας. Είναι από τις θρησκευτικές μας πεποιθήσεις; Είναι αποτέλεσμα της ανατροφής μας;

Όποια κι αν είναι η πηγή της αμηχανίας μας, το κλειδί για την αποδυνάμωσή της είναι η δέσμευση για την προστασία και την ασφάλεια των παιδιών μας που μεγαλώνουν στην κοινωνία του σήμερα. Δεν έχουμε την πολυτέλεια ως γονείς/κηδεμόνες να αφήσουμε την ασφάλεια των παιδιών μας από τη σεξουαλική παρενόχληση/εκμετάλλευση/έκθεση σε τρίτους.

Βασικές οδηγίες σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης

Η σεξουαλική εκπαίδευση των παιδιών πρέπει να λαμβάνει χώρα και στο σπίτι, ως μια συνεχής και συνεχώς εξελισσόμενη και εμπλουτιζόμενη κουβέντα που απενοχοποιεί το ανθρώπινο σώμα και την αναπαραγωγική του λειτουργία και μαθαίνει τα παιδιά να το σέβονται και να το προστατεύουν. Εάν νιώθετε πολύ άβολα με το θέμα, διαβάστε βιβλία και συζητήστε για αυτά που σας απασχολούν με έναν έμπιστο φίλο, συγγενή, γιατρό, ή ψυχολόγο.

Ακολουθούν μερικές βασικές οδηγίες:

#1 Να είστε ανοιχτοί και ειλικρινείς στις απαντήσεις σας, χρησιμοποιώντας ακριβείς και κατάλληλες για την ηλικία πληροφορίες. Ακόμα κι αν δεν ξέρετε τι να απαντήσετε ή πώς να απαντήσετε ή αν αισθάνεστε ντροπή να το απαντήσετε, πείτε: «Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Θέλω λίγο χρόνο για να το σκεφτώ για να σου δώσω μια καλή απάντηση». Άλλες βοηθητικές απαντήσεις είναι:

• «Είναι απόλυτα φυσιολογικό ότι αισθανόμαστε άβολα, αλλά σ' αγαπώ και νοιάζομαι για σένα, και γι' αυτό θα πρέπει να μιλήσουμε για σημαντικά πράγματα όπως αυτό. Με τον καιρό θα γίνει πιο εύκολο».
• «Αυτή είναι μια καλή ερώτηση, ας μιλήσουμε γι' αυτό όταν πάμε σπίτι».

#2 Ξεκινήστε την εκπαίδευση από νωρίς, με απλές και κατανοητές εξηγήσεις για το σώμα και τις βασικές έννοιες της σεξουαλικότητας. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, μπορείτε να προσθέσετε πιο σύνθετες πληροφορίες. Εάν το παιδί σας δεν έχει αρχίσει τις ερωτήσεις σχετικά με το σεξ, βρείτε μια καλή ευκαιρία να το φέρετε εσείς: «Είδες πόσο μεγαλώνει η κοιλιά της μαμάς του Πέτρου; Αυτό συμβαίνει επειδή έχει ένα μωρό. Ξέρεις πώς μπήκε το μωρό μέσα της;»

 #3 Χρησιμοποιήστε τις σωστές λέξεις για τα μέρη του σώματος και τις σεξουαλικές πράξεις. Αυτό βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν καλύτερα το σώμα τους και να αισθάνονται άνετα να μιλούν γι' αυτό.

#4 Εκπαιδευτείτε, διαβάστε, παρακολουθήστε ειδικά σχεδιασμένα βίντεο σεξουαλικής αγωγής για παιδιά. Η ενημέρωση και η προετοιμασία μπορούν να μειώσουν την αμηχανία και να αυξήσουν την αυτοπεποίθησή σας.

#5 Αντιμετωπίστε το σεξ ως ένα φυσιολογικό μέρος της ζωής και της ανάπτυξης. Συμπεριλάβετε συζητήσεις για το σεξ και τη σεξουαλική υγεία στις καθημερινές συνομιλίες, όταν αυτό είναι σχετικό και κατάλληλο. Χρησιμοποιήστε καθημερινές καταστάσεις. Το σεξ είναι ένα κανονικό μέρος της οικογενειακής ζωής και όχι ένα ειδικό θέμα.

Ας μην ξεχνάμε ότι εκτεταμένες έρευνες σε χώρες που εφαρμόζουν προγράμματα σεξουαλικής εκπαίδευσης εδώ και πολλά χρόνια δείχνουν ξεκάθαρα ότι η σεξουαλική αγωγή στα σχολεία και στο σπίτι, όχι μόνο δεν οδηγεί σε πρόωρη έναρξη σεξουαλικών σχέσεων, αλλά αντιθέτως καθυστερεί την έναρξη σεξουαλικών δραστηριοτήτων και οδηγεί σε υπεύθυνη σεξουαλική συμπεριφορά, όπως τη μείωση ανεπιθύμητων εγκυμοσύνων και μετάδοσης σεξουαλικώς μεταδιδόμενων λοιμώξεων.

#6 Επιβραβεύστε τα παιδιά για τις ερωτήσεις τους και αντιμετωπίστε κάθε ερώτηση με σεβασμό. «Καλή ερώτηση!» Να είστε ευτυχείς που το παιδί σας νιώθει αρκετά άνετα για να σας μιλήσει για θέματα σεξουαλικότητας. Διδάξτε τα παιδιά να γνωρίζουν τα όριά τους, να κατανοούν τις έννοιες της συναίνεσης και του αμοιβαίου σεβασμού στις σχέσεις.

#7 Χρησιμοποιήστε βιβλία και άλλα εκπαιδευτικά υλικά που μπορούν να βοηθήσουν στη συζήτηση για το σεξ. Αυτά τα υλικά μπορούν να παρέχουν μια βάση για συζήτηση και να κάνουν το θέμα πιο προσιτό.

Με αυτές τις προσεγγίσεις, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον όπου τα παιδιά θα νιώθουν άνετα να ρωτήσουν και να συζητήσουν τέτοια θέματα. Η σεξουαλική εκπαίδευση, άλλωστε, εμπεριέχει μια πληθώρα ζητημάτων, όπως η σχέση του παιδιού με το σώμα και το φύλο του, η άμβλυνση των στερεοτύπων, η δημιουργία υγιών σχέσεων, η καλλιέργεια σεβασμού, η αξία της συναίνεσης, η αποδοχή της διαφορετικότητας, που συνιστούν σημαντικές πτυχές της ψυχικής και κοινωνικής ζωής και αναπόσπαστα συστατικά του να μεγαλώνει κανείς ένα παιδί σήμερα.

Και όπως συμβαίνει συχνά με τα παιδιά, τα ίδια είναι συχνά πιο έτοιμα από ό,τι εμείς φανταζόμαστε, ακόμη και για τις συζητήσεις που εμπεριέχουν αμηχανία. Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν τα παιδιά μας είναι αρκετά ώριμα για τέτοιες συζητήσεις, αλλά αν είμαστε εμείς οι γονείς αρκετά ώριμοι ως ενήλικες για να αναλάβουμε αυτόν τον ρόλο.

Οι Νιόβη Μχαλοπούλου και Δήμητρα Πετανίδου είναι ψυχολόγοι-ψυχοθεραπεύτριες, ιδρύτριες του οργανισμού Ως Αιδώ, που παρέχει επιστημονικά τεκμηριωμένες πληροφορίες και ενημερωτικά βίντεο σεξουαλικής αγωγής, με στόχο την ποιοτική συμπεριληπτική σεξουαλική εκπαίδευση.