ΓΙΑΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΛΕΠΕΙΣ ΣΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΣΟΥ ΚΑΠΟΙΟΝ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΠΕΘΑΝΕΙ

Πέρα από οτιδήποτε μπορεί να λέει ένας ονειροκρίτης, οι επιστήμονες διερευνούν γιατί κάποιοι βλέπουν στα όνειρά τους δικούς τους που έχουν φύγει από τη ζωή, ενώ άλλοι όχι.

Η μητέρα μου πέθανε το 1998. Έκτοτε, ζήτημα είναι να την έχω δει τρεις φορές σε όνειρά μου. Περιττό να πω αν θέλω ή όχι. Περιττό επίσης να εξηγήσω πόσο ενοχλούμαι όταν ακούω πως την βλέπουν τακτικά οι εξαδέλφες ή φίλοι της.

Την τελευταία φορά που την είδα στον ύπνο μου, ήταν στην εξοχή. Στην πόρτα ενός τροχόσπιτου. Μπροστά της απλώνονταν στρέμματα γης, τα οποία «άλωνε» μέσα στην τρελή ευτυχία η σκύλα μου η Κάρμα. Παρένθεση: Η Κάρμα ήταν ανάπηρη στα πίσω πόδια. Η μητέρα μου, που λες, καθόταν στην εξώπορτα (που ήταν ανοιχτή) και παρακολουθούσε χαμογελαστή την Κάρμα. Εγώ δεν ήμουν στο πλάνο. Σαν να ήμουν στην άλλη πλευρά και τραβούσα το ενσταντανέ με μια κάμερα. Σε κανένα σημείο δεν κάλεσε την Κάρμα να πάει μέσα στο τροχόσπιτο.

Δεν χρειάζεται να περιγράψω την ευτυχία που ένιωσα το πρωί όταν άνοιξα τα μάτια μου, γιατί –υποθέτω όπως κι εσύ– μεγάλωσα με τον μύθο που λέει πως όταν βλέπεις νεκρό στον ύπνο σου να σε καλεί, θέλει να σε πάρει μαζί του. Παρεμπιπτόντως, ευχήθηκα όταν έρθει η ώρα να αποχωριστώ την Κάρμα να έρθει να την πάρει η μητέρα μου. Για να είμαι ειλικρινής, την απείλησα για συνέπειες σε περίπτωση που δεν εμφανιζόταν.

Δεν ξέρω αν πιστεύεις στα μεταφυσικά ή πόσο δυνατό μπορεί να αποδειχθεί το ένστικτο της επιβίωσης, αλλά λίγες ημέρες μετά το θάνατο της Κάρμας, όταν έκλεισα για δευτερόλεπτα τα μάτια μου –προλαβαίνοντας μια πτήση που ήμουν σίγουρη πως θα χάσω–, «είδα» ένα χέρι να χαϊδεύει τη γαληνεμένη φάτσα της πολυλατρεμένης μου σκύλας. Αυτή όμως, είναι συζήτηση για άλλη μέρα.

Σήμερα θα μιλήσουμε για τους λόγους που κάποιοι βλέπουν στον ύπνο τους αγαπημένους τους που έχουν χάσει και άλλοι όχι. Όνειρα που είναι γνωστά ως grief dreams. Aς δούμε τι έχει να καταθέσει η επιστήμη σχετικά. Θα αρχίσω από το ότι ορισμένοι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στο να ονειρευόμαστε αγαπημένα πρόσωπα τα οποία έχουν πεθάνει δεν είναι ακόμα πλήρως κατανοητοί. Ωστόσο, η έρευνα συνεχίζεται.

Πώς γεννιούνται τα όνειρα

Αυτό που αποκαλούμε όνειρο είναι μια πολύπλοκη διαδικασία, στην οποία μετέχουν πολλές διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου μας, νευροδιαβιβαστές και διαφορετικά στάδια του ύπνου. Όνειρα βλέπουμε στη φάση του ύπνου που λέγεται REM. Αυτή χαρακτηρίζεται από ταχεία κίνηση των ματιών, αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα και ζωντανά όνειρα.

Μεταξύ των τμημάτων του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται είναι το μεταιχμιακό σύστημα, το οποίο εμπλέκεται στα συναισθήματα και τη μνήμη. Ταυτόχρονα, μειώνεται η δράση του προμετωπιαίου φλοιού, που είναι υπεύθυνος για την ορθολογική σκέψη και τη λήψη αποφάσεων. Έτσι θα έλεγες πως είμαστε κάπως πιο φορτισμένοι συναισθηματικά.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Στα μοναδικά χαρακτηριστικά κάθε ονείρου συμβάλλουν οι νευροδιαβιβαστές, οι οποίοι ρυθμίζουν και τον ύπνο. Για παράδειγμα, πέφτει η σεροτονίνη (ουσία που ηρεμεί το σώμα) και αυξάνεται η ακετυλοχολίνη (διεγείρει την σύσπαση των μυών).

Όσοι έχουμε συχνότερο ύπνο φάσης REM ή ξυπνάμε σε εκείνη τη φάση, έχουμε και περισσότερες πιθανότητες να θυμηθούμε τι είδαμε στα όνειρα μας. Κάποιοι μπορεί να έχουν δει τους αγαπημένους που έχουν πεθάνει και να μην το θυμούνται.

Γιατί δεν ονειρεύομαι τη μάνα μου

Προς παρόν υπάρχουν πολλές θεωρίες ως προς τον λόγο που κάποιοι βλέπουμε ό,τι έχουμε ανάγκη στον ύπνο μας και άλλοι όχι. Όπως υπάρχουν και πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν ό,τι βλέπουμε (από τις αναμνήσεις και τα συναισθήματα έως τους ήχους και τις αισθήσεις).

Μια γνωστή θεωρία λέγεται «ενεργοποίησης-σύνθεσης». Προτείνει ότι το όνειρο προκύπτει από την τυχαία ενεργοποίηση νευρικών κυκλωμάτων στο εγκεφαλικό στέλεχος. Αυτή η ενεργοποίηση στη συνέχεια ερμηνεύεται και συντίθεται από ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία αφηγήσεων ονείρων. Η συγκεκριμένη θεωρία δίνει έμφαση στην προσπάθεια του εγκεφάλου να κατανοήσει την τυχαία νευρική δραστηριότητα.

Η εμφάνιση στον ύπνο μας αγαπημένων προσώπων που έχουν πεθάνει είναι ένα περίπλοκο φαινόμενο, που μπορεί να επηρεαστεί από διάφορους παράγοντες. Στη λίστα είναι η ψυχολογία, τα συναισθήματα, αλλά και οι νευρολογικές πτυχές.

Ο ισχυρός συναισθηματικός δεσμός με όποιον έχουμε χάσει ενδέχεται να έχει ως συνέπεια περισσότερες εμφανίσεις στα όνειρα. Βλέπεις, τα συναισθήματα και οι αναμνήσεις είναι αλληλένδετα στον εγκέφαλο και ως εκ τούτου οι έντονες συναισθηματικές εμπειρίες μπορούν να αφήσουν ένα μόνιμο αντίκτυπο στο μυαλό –οδηγώντας δυνητικά σε όνειρα που αφορούν τους νεκρούς.

Τα όνειρα μπορεί να είναι κι ένας τρόπος για να επεξεργαστεί το υποσυνείδητο άλυτα συναισθήματα, τύψεις ή ημιτελείς εργασίες που σχετίζονται με το άτομο που έχει πεθάνει. Λειτουργούν και ως μια μορφή συναισθηματικής επεξεργασίας, προκειμένου να καταφέρει το μυαλό να αντιμετωπίσει τη θλίψη και την απώλεια.

Την ίδια ώρα, βέβαια, το μυαλό του καθενός είναι μοναδικό και κάθε όνειρο επηρεάζεται από την ατομική χημεία του εγκεφάλου, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και τις εμπειρίες. Έτσι, μερικοί μπορεί να έχουμε πιο ζωντανά και συχνά όνειρα και άλλοι να μη θυμόμαστε ούτε δέκατο δευτερολέπτου από όσα έχουν δει.

Γίνεται κατανοητό πως το στρες, το άγχος και άλλοι παράγοντες ψυχικής υγείας μπορούν να επηρεάσουν το περιεχόμενο των ονείρων μας. Όταν περνάμε δύσκολα, αυξάνεται η πιθανότητα να βιώσουμε πιο έντονα ή πιο ζωντανά όνειρα. Όπως μια συνάντηση με αγαπημένο μας άτομο που δεν είναι πια στη ζωή. Μερικές φορές, τα όνειρα μπορούν να ευθυγραμμιστούν με γεγονότα της πραγματικής ζωής από σύμπτωση. Δηλαδή, μπορεί να ονειρευτούμε αγαπημένα πρόσωπα που έχουν πεθάνει λίγο μετά το θάνατο τους, λόγω της αυξημένης συναισθηματικής κατάστασης και των σκέψεων για αυτά.

Τι αποκάλυψε η τελευταία μελέτη

Νέα έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Dreaming, παρέχει νέες ενδείξεις για τον λόγο που κάποιοι όταν πενθούμε δεν βλέπουμε στο όνειρο μας αγαπημένους που έχουν πεθάνει. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι τα «όνειρα θλίψης» είναι πολύ κοινά. Όσοι δεν τα βιώνουν μπορεί απλώς να μην θυμούνται πολλά όνειρα, γενικότερα.

Για τη μελέτη τους, οι ερευνητές εξέτασαν 268 ενήλικες Αμερικανούς που είχαν χάσει σύντροφο ή σύζυγο την προηγούμενη διετία. Εξέτασαν άλλους 162 Αμερικανούς ενήλικες που έχασαν κατοικίδιο το προηγούμενο εξάμηνο.

«Το να ονειρεύονται τον νεκρό φάνηκε να είμαι μια πολύ συνηθισμένη εμπειρία μετά την απώλεια», είπε ο Dr. Joshua Black, συγγραφέας της μελέτης, κάτοχος διδακτορικού στη ψυχολογία από το Brock University.

Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες, δηλαδή το 86,2%, θυμήθηκαν ότι είχαν ονειρευτεί τον αποθανόντα σύντροφο ή σύζυγό τους, ενώ το 77,6% θυμήθηκαν ότι είχαν ένα όνειρο για το νεκρό κατοικίδιο τους.

«Είτε επρόκειτο για κατοικίδιο είτε για σύντροφο, τα αγαπημένα πρόσωπα που πέθαναν στα όνειρα έτειναν να φαίνονται υγιή και/ή χαρούμενα και ενεργούσαν με τρόπους που θεωρούνταν παρηγορητικοί».

Η έρευνα είχε κάποιους περιορισμούς. Χρησιμοποίησε αναδρομικά ερωτηματολόγια, τα οποία τείνουν να είναι λιγότερο ακριβή από άλλες μετρήσεις ονείρου, όπως τα ημερολόγια ονείρων.

«Δεδομένου ότι αυτές οι μελέτες έχουν συσχετιστικό χαρακτήρα, πρέπει να γίνει διαχρονική έρευνα για να αναπτυχθεί ένα αιτιολογικό μοντέλο σχετικά με τους παράγοντες που προβλέπουν ένα τέτοιο όνειρο», εξήγησε ο Black, πριν προσθέσει ότι «ακόμη και χωρίς να κατανοήσουμε τις αιτιώδεις βάσεις, αυτά τα ευρήματα έχουν άμεση εφαρμογή. Έχω ήδη διαπιστώσει σε συνομιλίες με πενθούντες οι οποίοι ρωτούν γιατί δεν βλέπουν όνειρα για τον αποθανόντα ότι συχνά καθησυχάζονται όταν τους λένε ότι μπορεί απλώς να μην θυμούνται πολλά όνειρα γενικά. Η έλλειψη έρευνας σχετικά με το θέμα τέτοιων ονείρων έχει προκαλέσει επιπλοκές στους πενθούντες και σε όσους εργάζονται μαζί τους. Ελπίζουμε ότι αυτό το άρθρο θα κάνει τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν καλύτερα τα όνειρα θλίψης και τη σημασία του να ρωτούν για αυτά».