ΓΙΑΤΙ ΦΟΒΑΜΑΙ ΤΟΥΣ ΓΙΑΤΡΟΥΣ;

Το ήπιο άγχος που μπορεί να νιώθουμε πριν από μια ιατρική επίσκεψη ή εξέταση είναι μεν φυσιολογικό, αλλά μπορεί να εξελιχθεί και σε αυτό που ονομάζουμε «ιατροφοβία». Με τη βοήθεια ενός ψυχολόγου-ψυχοθεραπευτή, ρίχνουμε μια προσεκτική ματιά στο φαινόμενο.

Κλείνεις ραντεβού σε γιατρό αλλά το ακυρώνεις τελευταία στιγμή. Καμιά φορά περιμένεις πάνω από το τηλέφωνο μήπως το αναβάλει εκείνος. Αναρωτιέσαι αν τελικά χρειάζεται να πας, συνήθως επειδή φοβάσαι. Δεν θέλεις να αντιμετωπίσεις την κατάσταση και νιώθεις ότι το να σταθείς στο περιβάλλον του ιατρείου ή –στη χειρότερη– του νοσοκομείου σου δημιουργεί έντονο άγχος.

Φταίει η σοβαρότητα των γιατρών που με το ψαρωτικό τους ύφος κάνουν τους παλμούς σου να χτυπούν με αυξανόμενη ταχύτητα; Φοβάσαι μην πονέσεις; Έχεις στο μυαλό σου το χειρότερο πιθανό σενάριο για τη διάγνωση που θα σου κάνουν; Στην τελική, μήπως απλά δεν εμπιστεύεσαι τον γιατρό σου;

Το κεφάλαιο γιατροί είναι μεγάλο και συνήθως «πονάει». ΟΚ, η ιατρική επίσκεψη και οι ιατρικές εξετάσεις δεν είναι η πιο ευχάριστη εμπειρία, και όσο κι αν φωνάζουμε ότι η «πρόληψη σώζει ζωές», τείνουμε να το ξεχνάμε όταν η πρόληψη αφορά εμάς τους ίδιους.

Συνομιλώντας με ανθρώπους που αποφεύγουν τους γιατρούς

Πρόσφατα, συζήτησα με καλή φίλη σχετικά με το θέμα. Η ίδια, κάτω των 30 χρονών, μου είπε ότι παρόλο που έχει μια ελιά που την «απασχολεί», φοβάται να πάει στον δερματολόγο για να κάνει χαρτογράφηση σπίλων ή ό,τι άλλο χρειαστεί, γιατί σκέφτεται ότι αυτός μπορεί να της βρει κάτι σοβαρό. «Ακριβώς επειδή φοβάσαι θα πρέπει να πας», σχολιάζει «ως φωνή της λογικής» ένας τρίτος φίλος, μοιάζοντας να μην κατάλαβε ότι ο φόβος της ήταν αυτός που την αδρανοποιούσε.

Μιλώντας με διάφορα άτομα, διαπίστωσα ότι οι λόγοι δεν είναι μόνο ψυχολογικής φύσεως. Οι περισσότεροι ανέφεραν ότι ο οικονομικός παράγοντας λειτουργεί ανασταλτικά, και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό. Ορισμένοι σκέφτονται ότι μπορεί να μην χρειάζονται πραγματικά να επισκεφτούν ένα γιατρό, και να πληρώσουν την επίσκεψη ουσιαστικά «χωρίς λόγο». Άλλοι περιμένουν ένα διάστημα ελπίζοντας ότι τα συμπτώματα θα υποχωρήσουν και δεν θα χρειαστεί να κάνουν την ανεπιθύμητη βόλτα στο ιατρείο, ενώ κάποιο συμβουλεύονται πρώτα τον φαρμακοποιό της γειτονιάς, ελπίζοντας ότι θα γλιτώσουν τον γιατρό.

iStock

Τι έχει δείξει σχετική έρευνα

Παλαιότερη έρευνα εξέτασε το ζήτημα, διαπιστώνοντας τους λόγους για τους οποίους πολλοί άνθρωποι αποφεύγουν την ιατρική φροντίδα. Η μελέτη έδειξε ότι ένα σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων (33%), ανέφερε δυσμενείς αξιολογήσεις που αφορούσαν την αναζήτηση ιατρικής περίθαλψης, όπως παράγοντες που σχετίζονται με τους γιατρούς, τους οργανισμούς υγειονομικής περίθαλψης και τις συναισθηματικές ανησυχίες.

Ένα μικρότερο ποσοστό, συγκεκριμένα το 12,2%, ανέφερε ότι δεν αντιλαμβανόταν ότι είχε ανάγκη από ιατρική περίθαλψη, ορισμένοι από αυτούς επειδή πίστευαν ότι τα συμπτώματα θα υποχωρούσαν με την πάροδο του χρόνου.

Τέλος, πολλοί συμμετέχοντες (58,4%) ανέφεραν παραδοσιακά εμπόδια στην ιατρική περίθαλψη, όπως είναι το υψηλό κόστος (24,1%), η έλλειψη ασφάλισης υγείας (8,3%) και οι χρονικοί περιορισμοί (15,6%).

Περίπου 1 στους 10 πάσχει από ιατροφοβία

Εξετάζοντας τη συχνότητα του παραπάνω φαινομένου, συνάντησα τον όρο «ιατροφοβία», μια «ειδική φοβία που αφορά την επαφή με το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, ιατρικές πράξεις και διαγνωστικές εξετάσεις, ως μια δυσάρεστη, επίπονη ή ενδεχομένως καταλυτική εμπειρία», όπως εξήγησε στο OW ο ψυχολόγος - ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Σεφεριάδης. «O επιπολασμός στον πληθυσμό είναι περίπου στο 12%», πρόσθεσε, σπεύδοντας παράλληλα να μας εξηγήσει τις διαφορές που υπάρχουν στις έννοιες «φοβία», «στρες» και «άγχος».

Όπως εξήγησε, στρες είναι ένας φόβος για ένα πραγματικό γεγονός, για παράδειγμα μια χειρουργική επέμβαση. Η φοβία είναι η ψυχική αίσθηση ότι κάποια –σχετικά απλή– συγκεκριμένη κατάσταση είναι εξαιρετικά απειλητική. Άγχος είναι μια έντονη, δυσάρεστη ψυχική κατάσταση για την οποία δεν γνωρίζουμε τον λόγο, και αφορά ασυνείδητες ψυχικές συγκρούσεις, όπως το να αισθάνεται κανείς αφενός θυμό και ενοχές και αφετέρου φόβο αποχωρισμού ή τιμωρίας.

Γιατί κάποιος φοβάται τις ιατρικές πράξεις;

Ο κ. Σεφεριάδης μάς εξήγησε αναλυτικά τον τρόπο «γέννησης» μιας φοβίας. «Οι αιτίες των φοβιών ξεκινούν από τη βρεφική ηλικία. Οι αρνητικές εμπειρίες προκαλούνται όταν σημαντικά πρόσωπα για τη ζωή του βρέφους δεν κατάφεραν με τη συμπεριφορά τους να το καθησυχάσουν σχετικά με έναν επικείμενο κίνδυνο. Ο λόγος είναι ή η υπερβολική αγωνία ή –αντίθετα– η παραμέληση σε μια περίοδο που το βρέφος ήταν αδύνατο να επεξεργαστεί νοητικά την κατάσταση αλλά ήταν ικανότατο να αισθανθεί τις λεπτές συναισθηματικές αποχρώσεις των άλλων, όπως ο φόβος, η αγωνία ή η αδιαφορία.

Στους πρώτους μήνες της ζωής οι ικανότητες των βρεφών εξυπηρετούν τα συναισθήματα ευχαρίστησης ή δυσαρέσκειας. Ανάλογα με τη στάση των γονιών και του άμεσου περιβάλλοντος, θα αρχίσουν να νιώθουν σταδιακά ασφάλεια ή κίνδυνο. Με αυτό τον τρόπο γίνεται η πρώτη "σύνδεση", ότι μια μη απειλητική ιατρική πράξη μπορεί να είναι απειλητική. Στην πορεία, αυτή η σύνδεση ενισχύεται με επαναλαμβανόμενες, ίδιες αρνητικές εμπειρίες και δημιουργούν ένα ψυχικό τραύμα. Δημιουργούν, δηλαδή, μια ομάδα νευρώνων οι οποίοι με τη συμμετοχή των νευροδιαβιβαστών επαναλαμβάνουν κάθε φορά την ίδια αρνητική συναισθηματική εμπειρία, όπως την πρώτη φορά.

Στην ψυχανάλυση αυτό το φαινόμενο ονομάζεται ψυχική παλινδρόμηση και είναι καθοριστικό για την εκδήλωση συμπτωμάτων στις αγχώδεις, φοβικές και καταθλιπτικές καταστάσεις στην ενήλικη ζωή. Μια πλευρά του ψυχισμού, όταν βρίσκεται κάτω από πίεση, συμπεριφέρεται όπως την εποχή της πρώτης τραυματικής εμπειρίας. Η ανησυχία και ο τρόμος είναι τεράστιος και ανεπεξέργαστος, και οδηγεί στην αποφυγή της ιατρικής πράξης για να μειωθούν αυτά τα έντονα συναισθήματα».

iStock

Όταν η φοβία παγιώνεται...

«Σε ένα δεύτερο στάδιο, στην ηλικία των 1-3 ετών, όπου το νήπιο έχει αρχίσει να κατανοεί την εξάρτησή του από τους άλλους, δημιουργούνται έντονες ψυχικές συγκρούσεις», ανέφερε ο ειδικός. «Από τη μία θέλει να μείνει σε μια κατάσταση διαρκούς ευχαρίστησης και από την άλλη το περιβάλλον το ωθεί στην πραγματικότητα, η οποία συνεπάγεται στερήσεις, συμβιβασμούς και πρωτοβουλίες. Στην αρχή, το νήπιο νιώθει έντονο θυμό αλλά φοβάται ότι θα τιμωρηθεί από τα άτομα από τα οποία εξαρτάται η ζωή του. Αυτός ο φόβος αφορά την εγκατάλειψη, τιμωρία ή εκδίκηση από τη μεριά των γονιών. Έτσι καταπνίγει το μεγαλύτερο μέρος του και αισθάνεται ενοχή για τον θυμό του».

Κατά συνέπεια, το άτομο μεταθέτει τη φοβία για την τιμωρία η την εγκατάλειψη από τους γονείς (που θα ήταν μια συνεχόμενη και αβάσταχτη απειλή) σε μια εξωτερική κατάσταση, όπως είναι η υψοφοβία ή η ιατροφοβία, την οποία θα μπορεί να αποφεύγει, έτσι ώστε να μην ζει διαρκώς με έντονο άγχος.

«ΟΤΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΙΑΤΡΟΦΟΒΙΑ ΧΡΕΙΑΣΤΕΙ ΙΑΤΡΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΛΕΣΕΙ ΕΝΑ ΕΜΠΙΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΘΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΩΣ “ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΕΓΩ”».

Πώς αντιμετωπίζουμε την κατάσταση

Ζητήσαμε από τον κ. Σεφεριάδη να μας προτείνει ορισμένους τρόπους που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τα άτομα να αντιμετωπίσουν την ιατροφοβία. «Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης είναι βέβαια η ψυχοθεραπεία, η ατομική ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία για τους ενήλικες και η συμβουλευτική γονέων».

Ο ειδικός εξειδικεύει τις περιπτώσεις αναφερόμενος σε παιδιά και ενήλικες:

• Όταν το παιδί βρίσκεται στη βρεφική ή νηπιακή ηλικία, είναι σημαντικό πριν από την επίσκεψη στον γιατρό ο γονιός να του εξηγεί –με σταθερή και χωρίς υπερβολές φωνή– τι πρόκειται να συμβεί στο ιατρείο. Τα βρέφη αισθάνονται από τον τόνο της φωνής και τις κινήσεις του σώματος αν κάτι είναι ασφαλές ή απειλητικό, ενώ μεγαλώνοντας κατανοούν και τα λόγια. Μετά την επίσκεψη είναι καλό να υπάρχει μια ήπια επιβράβευση, ώστε το παιδί να νιώσει καλά αλλά ταυτόχρονα να καταλάβει ότι δεν συνέβη κάτι το οποίο είναι απειλητικό για το ίδιο.
• Όσον αφορά τους ενήλικες που έχουν ιατροφοβία, μια ιδέα προκειμένου να το ξεπεράσουν είναι να γίνονται συνοδοί άλλων ατόμων που πραγματοποιούν επίσκεψη σε ιατρείο. «Πέρα από την εξοικείωση, η συνοδεία δίνει μια εσωτερική δύναμη στον ρόλο του φροντιστή και αυτή η εμπειρία καταγράφεται θετικά στο ψυχικό όργανο», μάς λέει ο κ. Σεφεριάδης. Επίσης, όταν κάποιος που έχει ιατροφοβία χρειαστεί ιατρική βοήθεια, μπορεί να καλέσει ένα έμπιστο άτομο το οποίο θα λειτουργεί ως «βοηθητικό εγώ».