ΕΙΣΑΙ ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΩΦΕΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΕΣ;

Δεν αντιδρούμε όλοι το ίδιο όταν αγχωνόμαστε. Τι ακριβώς συμβαίνει στο μυαλό και το σώμα μας, ώστε άλλοι να διαλύονται και άλλοι να ωφελούνται;

Για κάποιους ανθρώπους η πίεση είναι αναγκαία για να αποδώσουν στο μέγιστο δυνατό. Για άλλους είναι κατάρα. Όταν τελούν υπό μεγάλη πίεση, «πνίγονται», μπλοκάρουν όλα τα συστήματά τους, ξεχνούν όσα είχαν κατακτήσει έως τότε –ως γνώσεις ή/και δεξιότητες– και αποτυγχάνουν παταγωδώς.

Δεν φταις εσύ αν ανήκεις στη δεύτερη κατηγορία. Φταίει η παιδική σου ηλικία και το συμπαθητικό νευρικό σου σύστημα.

Ψυχοθεραπευτές έχουν ενημερώσει πως η τάση για χαμηλή απόδοση υπό την πίεση του άγχους έχει συνδεθεί με εμπειρίες έντονης συναισθηματικής, ψυχολογικής ή φυσικής απειλή στα παιδιά μας χρόνια, όταν αναπτύσσεται ο εγκέφαλός μας.

Αυτές οι αναμνήσεις έρχονται στην επιφάνεια σε συνθήκες μεγάλου άγχους (όταν κρίνονται σοβαρά πράγματα) και τα άτομα χάνουν την αυτοπεποίθηση τους. Ενδέχεται, βέβαια, το ίδιο το άτομο να βιώνει πολύ άγχος σε εκείνη τη δεδομένη χρονική στιγμή και έτσι να «διαγράφει» κάθε προϋπόθεση για καλή απόδοση.

Τι συμβαίνει οργανικά όταν αγχωνόμαστε

Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα είναι υπεύθυνο για το πώς αντιδρούμε στο στρες και τον κίνδυνο, σε όποια δυνητικά απειλητική συνθήκη. Είναι ο λόγος που ο άνθρωπος έχει επιβιώσει τόσες χιλιάδες χρόνια. Όταν ενεργοποιείται, απελευθερώνει έναν νευροδιαβιβαστή που ονομάζεται νορεπινεφρίνη (γνωστή και ως νοραδρεναλίνη). Αυτή συνδέεται με υποδοχείς σε διάφορα όργανα και ιστούς σε όλο το σώμα και οδηγεί σε σειρά φυσιολογικών αποκρίσεων.

Για την ακρίβεια:

• Αυξάνεται ο καρδιακός ρυθμός. Η καρδιά χτυπά πιο γρήγορα και αυξάνει τη ροή του αίματος στους μυς και τον εγκέφαλο.
• Διαστέλλονται τα αιμοφόρα αγγεία. Έτσι αυξάνεται τη ροή του αίματος προς τους μυς και άλλα όργανα.
• Αυξάνεται η αναπνοή σε ρυθμό και βάθος. Αυτό επιτρέπει την παροχή περισσότερου οξυγόνου στο αίμα.
• Ιδρώνουμε. Διεγείρονται οι ιδρωτοποιοί αδένες, για να βοηθήσουν στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος που έχει αρχίσει να ανεβαίνει.
• Διαστέλλονται οι κόρες. Μπαίνει περισσότερο φως στα μάτια και βελτιώνεται η οπτική οξύτητα.

Όλα αυτά αυξάνουν τη δύναμη, την ταχύτητα και την εστίασή μας. Που θα έλεγες ότι είναι καλό. Και όντως είναι, αν δεν μας συμβαίνουν όλα αυτά για παρατεταμένη χρονική περίοδο. Τότε οι επιπτώσεις είναι αρνητικές. Για παράδειγμα, αυξάνεται η αρτηριακή πίεση, μειώνεται η πέψη και η λειτουργία του ανοσοποιητικού.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Αυτοί λοιπόν που κάνουν θραύση υπό πίεση, συνήθως παρουσιάζουν προσαρμοστική απόκριση, που σημαίνει ότι παίρνουν όλα τα καλά από την ενεργοποίηση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Το ωφέλιμο alert, που τους επιτρέπει να είναι συγκεντρωμένοι, σε εγρήγορση και γεμάτοι ενέργεια.

Υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ της δραστηριότητας του συμπαθητικού και του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος, που επιτρέπει στο άτομο να διατηρεί μια αίσθηση ελέγχου και ανθεκτικότητας απέναντι στο άγχος.

Όσοι «πνίγονται» όταν στρεσάρονται εμφανίζουν μια υπερδραστήρια απόκριση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, που μπορεί να είναι επιζήμια, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της κορτιζόλης και της αδρεναλίνης. Αυτές οι ορμόνες ενδέχεται να βλάψουν τη γνωστική λειτουργία και να προκαλέσουν σωματικά συμπτώματα όπως τρέμουλο, εφίδρωση και αυξημένο καρδιακό ρυθμό. Έτσι, χάνουν την προσοχή τους.

Mελέτη που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2023 στο Psychological Science αναφέρει πως οι συγκεκριμένοι καρδιακοί παράγοντες «μπορεί να αποτελούν προγνωστικό παράγοντα κακής απόδοσης σε αθλητικούς αγώνες». Όσο πιο υψηλοί είναι οι καρδιακοί παλμοί κατά την όποια πρόκληση στην οποία καλούμαστε να ανταποκριθούμε, τόσο χαμηλότερη είναι η απόδοση, με το ψυχικό στρες να θολώνει τη συγκέντρωση και την καθαρή σκέψη και να μας αναγκάζει να εστιάσουμε σε αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως απειλή.

Για να δούμε και τον χαρακτήρα

Πέραν των βιολογικών διαδικασιών, στο πώς αντιδρούμε όταν αγχωνόμαστε παίζουν ρόλο και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μας, όπως και το πόσο ενδιαφερόμαστε για το τι περιμένουν οι άλλοι από εμάς.

Έρευνα του 2015 είχε αποκαλύψει πως όταν υπάρχουν υψηλά κίνητρα και κοινωνική πίεση για επιτυχία, εστιάζουμε περισσότερο στη δημόσια εικόνα μας και όχι σε αυτό που έχουμε να κάνουμε. Αυτό οδηγεί σε υπερδιέγερση του εγκεφάλου και χαμηλότερη απόδοση.

Ήταν ήδη γνωστό από το 2007 πως όταν καλούμαστε να αποδώσουμε ενώπιον κόσμου, όσα περισσότερα είναι αυτά έχουμε να χάσουμε ή να κερδίσουμε, τόσο οδηγούμαστε σε ακραίο και μη βοηθητικό αυτοέλεγχο και σε υπερβολική επιφυλακτικότητα.

Αυτή η αυξημένη εστίαση στον εαυτό μας μπορεί να διαταράξει ολοκληρωτικά την ικανότητα στην εκτέλεση σύνθετων δεξιοτήτων που έχουμε «αυτοματοποιήσει», έχουμε δηλαδή εκπαιδευτεί τόσο σε αυτές, που τις έχουμε κάνει δεύτερη φύση και τις εκτελούμε χωρίς υπερβολική συνειδητή σκέψη.

Πώς να κατακτήσεις την απόδοση υπό ακραία πίεση

Η επιστήμη έχει ερευνήσει και έχει οδηγηθεί στο συμπέρασμα πως όσοι πνίγονται από το άγχος μπορούν να βοηθηθούν με τους εξής τρόπους:

– Ανάλυση προηγούμενων εμφανίσεων (εντός και εκτός εισαγωγικών).

Αν θυμηθούμε τι μας έχει συμβεί, όσες φορές έχουμε παραδοθεί στο στρες, θα εντοπίσουμε τις δεξιότητες που καταρρέουν πρώτες. Μετά μπορούμε να εκπονήσουμε πρακτικές που μας βοηθούν να μην αυτοκαταστρεφόμαστε.

– Όταν αγχωνόμαστε, ο εγκέφαλος έχει την τάση να επικεντρώνεται σε άσχετα πράγματα.

Μια λύση που έχει προταθεί είναι αυτή που χρησιμοποιεί το αεροπλάνο που καθοδηγείται από τις λωρίδες προσγείωσης στους αεροδιαδρόμους, όταν προσγειώνονται ή απογειώνονται στο σκοτάδι: μπορούμε έτσι, να δημιουργήσουμε πρωτόκολλο «λωρίδας προσγείωσης», ώστε να αναγνωρίζουμε αμέσως πότε «ξεφεύγουμε» και να επιστρέφουμε στη «διαδρομή» μας.

– Μια άλλη στρατηγική είναι η ανάπτυξη τεχνικών οπτικοποίησης.

Να κάνουμε εικόνα κάθε βήμα της σημαντικής διαδικασίας που μας περιμένει και φοβόμαστε πως δεν θα διαχειριστούμε εξαιτίας του άγχους. Οι πολλές επαναλήψεις μειώνουν τον κίνδυνο κατά την εκτέλεση της πρόκλησης.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.