ΓΙΑΤΙ ΑΓΑΠΑΜΕ; 4 ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΠΑΝΤΟΥΝ

Το πώς σκέφτονται οι άλλοι άνθρωποι μπορεί συχνά να μοιάζει με μυστήριο, όπως και τα πράγματα που κάνουν μια σχέση να ανθίζει ενώ μια άλλη να αποτυγχάνει. Στην ανάγκη μας να αποκωδικοποιήσουμε αυτές τις συμπεριφορές στηρίζονται 4 συναρπαστικές θεωρίες για την αγάπη.

Νομίζω ότι το θέμα της αγάπης είναι ανεξάντλητο. Από τη στιγμή που το ανθρώπινο είδος ανέπτυξε πολιτισμό, άρχισε να αναρωτιέται τι είναι η αγάπη και πώς καλλιεργείται. Φυσικά, ο έρωτας ήταν το πρωταρχικό ζητούμενο. H ερωτική έλξη ξεκινά ως άλογο πάθος, έχει όμως τη δυνατότητα να μετασχηματιστεί σε ένα είδος θεϊκής μανίας, που ωθεί τον άνθρωπο προς την ένωση με τις Iδέες. Αυτή ήταν η σημασία του έρωτα κατά τον Πλάτωνα, έναν από τους πρώτους στοχαστές που ασχολήθηκαν με το θέμα.

Από τον πλατωνικό έρωτα μέχρι σήμερα, πολλές απόψεις έχουν διατυπωθεί, αλλά στις μέρες μας φαίνεται πως τον τελευταίο λόγο έχει η ψυχολογία, η επιστήμη που μελετά τα ανθρώπινα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη σύναψη σχέσεων. Αφού η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι πολύπλοκη, οι ψυχολόγοι προσπαθούν να την ερμηνεύσουν ή και να τη βάλουν σε καλούπια. Γίνεται;

Η ιδέα ότι θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε μια θεωρία η οποία να εξηγεί τέλεια τη συμπεριφορά κάποιου είναι ελκυστική, αλλά μέχρι στιγμής κάτι τέτοιο δεν έχει βρεθεί και πιθανότατα ούτε πρόκειται. Στην πραγματικότητα, οι θεωρίες είναι ακριβώς αυτό: θεωρίες. Μερικές μπορεί να μας ταιριάζουν, άλλες όχι. Ορισμένες μπορεί να ερμηνεύουν μέρος μιας κατάστασης, αλλά όχι τη συνολική εικόνα.

Τι πρέπει να ξέρεις για τις θεωρίες της αγάπης;

Οι παρακάτω θεωρίες προσπαθούν να ερμηνεύσουν από μια συγκεκριμένη οπτική ποιες εσωτερικές λειτουργίες μάς κάνουν να αγαπάμε. Πριν από αυτό, βέβαια, σημαντικό είναι να καταλήξει ο καθένας μέσα του στο τι είναι η αγάπη. Είναι ένα απλό συναίσθημα; Ένα πιο σύνθετο συναίσθημα στο οποίο υπεισέρχεται η λογική; Ή μήπως είναι κάτι άλλο; Στη συνέχεια, ας εξετάσει ποια από τις παρακάτω θεωρίες τού ταιριάζει.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

1. Η θεωρία της κοινωνικής ανταλλαγής

Υπάρχουν τουλάχιστον δύο άνθρωποι σε μια κοινωνική σχέση και, όπως υποδηλώνει το όνομά της, η συγκεκριμένη θεωρία ασχολείται με το πώς αυτοί οι άνθρωποι ανταλλάσσουν «πάρε-δώσε». Ο κοινωνιολόγος George Homans (1961) κατέληξε στο εξής: ο βαθμός στον οποίο συμπαθούμε κάποιον άλλο καθορίζεται από την αναλογία κόστους-ανταμοιβής: Τι θα μου κοστίσει να πάρω μια θετική ανταμοιβή από αυτό το άτομο;

Αυτή η θεωρία έχει να κάνει με τις εκτιμήσεις που κάνουμε για μια σχέση πριν τη συνάψουμε, και μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιαδήποτε σχέση, από εργασιακή μέχρι ρομαντική. Η ιδέα είναι ότι οι άνθρωποι θα σταθμίσουν τα οφέλη και τους κινδύνους μιας σχέσης και όταν οι κίνδυνοι υπερτερούν των οφελών, θα την τερματίσουν. Θα μπορούσατε να παρομοιάσετε αυτή τη θεωρία με τη σύνταξη μιας λίστας «πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων» όταν εισέρχεστε σε μια νέα σχέση.

Πάρτε ως παράδειγμα ένα ραντεβού. Ο κίνδυνος μπορεί να είναι ότι θα ξοδέψετε χρήματα για τη δραστηριότητα χωρίς να την απολαύσετε, αλλά το όφελος θα μπορούσε να είναι ο ευχάριστος χρόνος με ένα διασκεδαστικό και ενδιαφέρον άτομο. Σε αυτό το βασικό σενάριο, οι ανταμοιβές υπερτερούν των κινδύνων, οπότε η απόφαση είναι «ναι».

Όλα ακούγονται αρκετά απλά, αλλά η θεωρία της κοινωνικής ανταλλαγής περιπλέκεται. Η ποικιλομορφία των ανθρώπινων σχέσεων και συμπεριφορών σηματοδοτεί ότι περνάμε από φάσεις κατά τις οποίες χρειαζόμαστε περισσότερα ή λιγότερα από τους άλλους. Με αυτό το σκεπτικό, είναι εύκολο να δούμε πώς κάποιος μπορεί να αρχίσει να αισθάνεται πικρία αν «δίνει» περισσότερα από όσα λαμβάνει, ή να αισθάνεται ένοχος αν βρίσκεται στην άλλη πλευρά.

2. Η θεωρία των φίλτρων

Προτάθηκε από τους ψυχολόγους A. C. Kerckhoff και K. E. Davis τη δεκαετία του 1960, και είναι η ιδέα ότι υπάρχουν τρία «φίλτρα» που εφαρμόζουμε στους ανθρώπους όταν επιλέγουμε ρομαντικούς συντρόφους. Τα φίλτρα αυτά είναι:

• Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά (για παράδειγμα ηλικία, φύλο, εκπαίδευση, εισόδημα ή εθνικότητα).
• Ομοιότητα στις στάσεις ζωής (μοιραζόμαστε τις ίδιες αξίες, αρχές και φιλοσοφία).
• Συμπληρωματικότητα (βελτιώνουμε ο ένας τον άλλο ή τονίζουμε ο ένας τα καλύτερα χαρακτηριστικά του άλλου).

Το βασικό συμπέρασμα στη θεωρία φίλτρων είναι ότι ψάχνουμε για ανθρώπους που είναι παρόμοιοι με εμάς, είτε αναφορικά με τον τρόπο που σκεφτόμαστε, είτε αναφορικά με το κοινωνικό μας υπόβαθρο. Ο βαθμός στον οποίο μπορεί να δείτε αυτή τη θεωρία να εξελίσσεται ποικίλλει μεταξύ των πολιτισμών. Για ορισμένους, οι ομοιότητες μεταξύ δύο εταίρων είναι υψίστης σημασίας, ιδίως όσον αφορά το υπόβαθρο, τον πολιτισμό ακόμη και τη θρησκεία. Για άλλους, αυτά τα στοιχεία είναι μικρότερης σημασίας, αλλά η ομοιότητα στις στάσεις ζωής είναι η πιο σημαντική.

3. Η θεωρία του συναισθηματικού δεσμού

Το 1987 οι Cindy Hazan και Philip Shaver, δύο ερευνητές ψυχολογίας από το Πανεπιστήμιο του Denver, διατύπωσαν τη θεωρία πως η ρομαντική αγάπη είναι μια βιοκοινωνική διαδικασία παρόμοια με το πώς τα παιδιά σχηματίζουν δεσμούς με τους γονείς τους. Tη θεωρία ανέπτυξαν περαιτέρω οι John Bowlby και Mary Ainsworth, και τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει μεγάλη δημοτικότητα. Επικεντρώνεται στην ιδέα ότι οι πρώιμες σχέσεις με τους φροντιστές μας διαμορφώνουν τις συναισθηματικές μας ανάγκες στην ενήλικη ζωή.

Τα είδη της προσκόλλησης (attachment) είναι ένα βασικό στοιχείο αυτής της θεωρίας. Η διατύπωση γύρω από καθένα από αυτά μπορεί να διαφέρει από πηγή σε πηγή, αλλά ο πιο συνηθισμένος τρόπος έκφρασής τους είναι:

• Ασφαλής προσκόλληση. Χαρακτηρίζει τις ιδανικές σχέσεις. Οι άνθρωποι με ασφαλή στυλ προσκόλλησης αισθάνονται ασφαλείς στις σχέσεις και είναι σε θέση να εκφράσουν τα συναισθήματά τους ανοιχτά.
• Αγχώδης προσκόλληση. Αυτοί οι άνθρωποι ανησυχούν συχνά ότι θα εγκαταλειφθούν και μπορεί να γίνουν πολύ ευαίσθητοι στα συναισθήματα και τις πράξεις του συντρόφου τους.
• Αποφευκτική προσκόλληση. Εκείνοι με αποφευκτική προσκόλληση τείνουν να είναι συναισθηματικά απόμακροι προκειμένου να προστατευθούν από πιθανά τραύματα.
• Αποδιοργανωμένη προσκόλληση. Περιγράφει ένα μείγμα συμπεριφορών. Ένα άτομο με αποδιοργανωμένη προσκόλληση μπορεί μερικές φορές να επιδιώξει να είναι κοντά στους άλλους και άλλες φορές να απομακρυνθεί.

Η θεωρία των στυλ προσκόλλησης αποτελεί ένα ενδιαφέρον σημείο εκκίνησης για την κατανόηση των τρόπων με τους οποίους συμπεριφερόμαστε στις σχέσεις, καθώς δίνει ένα σαφές περίγραμμα κοινών συμπεριφορών και εξηγεί γιατί αυτές μπορεί να προϋπάρχουν της οποιασδήποτε σχέσης.

4. Η θεωρία του χρωματικού κύκλου

Στο βιβλίο του The Colors of Love (1973), ο ψυχολόγος John Lee παραλλήλισε τις μορφές αγάπης με τον χρωματικό κύκλο. Όπως υπάρχουν 3 βασικά χρώματα (μπλε, κόκκινο και κίτρινο), ο Lee θεωρούσε πως υπάρχουν και 3 βασικές μορφές αγάπης:

• Ο έρωτας (Eros): Αυτός ο τύπος αγάπης ενσωματώνει τόσο το σωματικό όσο και το συναισθηματικό πάθος. Αντιπροσωπεύει την αγάπη μας για κάποιον που εκπροσωπεί το ιδανικό για εμάς.
• Η ερωτοτροπία (Ludus): Η λέξη ludus είναι λατινική και σημαίνει «παιχνίδι». Αυτή η μορφή αγάπης είναι παιχνιδιάρικη και διασκεδαστική. Όσοι «ερωτοτροπούν» δεν είναι έτοιμοι για δέσμευση και είναι επιφυλακτικοί με την υπερβολική οικειότητα. Αντιπροσωπεύει τον έρωτα ως παιχνίδι.
• Η στοργή (Storge): Αυτή η μορφή αγάπης περιλαμβάνει την αγάπη μεταξύ γονέων και παιδιών, αδελφών και συγγενών. Μπορεί να αναπτυχθεί και στo πλαίσιο μιας φιλίας, όταν τα μέλη της σχέσης σταδιακά αναπτύσσουν τρυφερά αισθήματα ο ένας για τον άλλο. Η μορφή αυτή αντιπροσωπεύει την οικογενειακή αγάπη και την αγάπη ως φιλία, και ταυτίζεται με τα συναισθήματα στοργής και ενδιαφέροντος.

Ακριβώς όπως τα βασικά χρώματα, ο Lee πίστευε ότι τα βασικά στυλ αγάπης θα μπορούσαν να συνδυαστούν για να δημιουργήσουν νέα, δευτερεύοντα είδη αγάπης. Έτσι, το 1977 διεύρυνε τη θεωρία του ως εξής:

• Όταν έρωτας και ερωτοτροπία συνδυάζονται, οδηγούν σε «μανία», μια εμμονική, σχεδόν ψυχαναγκαστική αγάπη.
• Ερωτοτροπία και ο στοργή συνθέτουν την πραγματιστική αγάπη («pragma»), μια ρεαλιστική, πρακτική αγάπη.
• Έρωτας και η στοργή οδηγούν στην ανιδιοτελή αγάπη, αυτή που οι περισσότεροι αναζητάμε στις συντροφικές μας σχέσεις. Η ανιδιοτελής αγάπη έχει περιγραφεί και ως το τρίτο στάδιο μιας ρομαντικής σχέσης, στο οποίο λίγοι άνθρωποι καταφέρνουν να φτάσουν.