ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΕΡΒΑΣ: «ΑΝΤΡΕΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ»

Ο ψυχίατρος Γιάννης Ζέρβας εξηγεί πώς διαφέρει ο γυναικείος ψυχισμός, πώς επηρεάζει την εκδήλωση σωματικών συμπτωμάτων και γιατί πρέπει να τον προσέξουμε ιδιαίτερα. Όλα αυτά ενόψει του 1ου Πανελληνίου Συνεδρίου για την Ψυχική Υγεία της Γυναίκας, που μας φέρνει ενώπιον πολλών όχι μόνο ιατρικών, αλλά και κοινωνικών θεμάτων.

Ίσως να έχετε ακούσει ότι οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες στο σύνδρομο Long Covid ή ότι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για έμφραγμα. Παρουσιάζουν ινομυαλγία σε μεγαλύτερη συχνότητα από τους άντρες και παχαίνουν με διαφορετικό τρόπο από εκείνους.

Οι άντρες πάλι, εκδηλώνουν διαφορετικά την κατάθλιψη και αντιμετωπίζουν τις ιογενείς ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος διαφορετικά από τις γυναίκες. Αυτές είναι μόνο μερικές διαφορές στην υγεία των δύο φύλων.

Όχι τυχαία λοιπόν, από το 2006, ο Π.Ο.Υ. έχει εξαγγείλει μια πολιτική με τίτλο Φύλο και Υγεία, αναγνωρίζοντας ότι υπάρχουν διαφορετικές ανάγκες σε θέματα υγείας ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες και ότι τα προβλήματα των γυναικών έχουν εξομοιωθεί με των αντρών, ενώ υπάρχουν πολύ ιδιαίτερες και ξεχωριστές ανάγκες.

Φαίνεται μάλιστα ότι το υπόβαθρο γι' αυτές τις διαφορές δεν είναι μόνο κοινωνικό –διότι, ναι, υπάρχει και στη διαχείριση της υγείας έμφυλη ανισότητα–, αλλά και οργανικό, καθώς άντρες και γυναίκες έχουν εντελώς διαφορετικό ενδοκρινικό σύστημα, γεγονός που επηρεάζει ποικιλοτρόπως όλα τα συστήματα του οργανισμού τους.

Εξίσου διαφορετικός είναι και ο ψυχισμός των δύο φύλων, γεγονός διόλου ευκαταφρόνητο, αφού όλο και περισσότερα επιστημονικά δεδομένα συνδέουν ψυχή και σώμα όσον αφορά την εκδήλωση προβλημάτων υγείας. Υπό το πρίσμα αυτό διεξάγεται στην Αθήνα, από τις 3 έως τις 5 Νοεμβρίου, στο Πολεμικό Μουσείο το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ψυχική Υγεία της Γυναίκας. Συνδιοργανώτρια είναι η Εταιρεία Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας, μια μη κερδοσκοπική επιστημονική εταιρεία που συστάθηκε το 2017, για να μπορεί να δικτυώνει καλύτερα τις όποιες δυνάμεις υπάρχουν στην Ελλάδα.

Ο πρόεδρός της, ο ψυχίατρος Γιάννης Ζέρβας, Καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοσωματικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέας –γνωστός στο ευρύ κοινό για το μεταφραστικό του έργο στα βιβλία του Irvin Yalom– και υπεύθυνος του Ειδικού Ιατρείου Ψυχικής Υγείας Γυναικών που λειτουργεί στο Αιγινήτειο από το 2003, μίλησε στο OW για όσα κάνουν τόσο διαφορετικό τον ψυχισμό των γυναικών, εξηγώντας γιατί πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση σε αυτόν.

– Γιατί χρειάζεται ένα συνέδριο για την ψυχική υγεία των γυναικών;

Ο γυναικείος και ο αντρικός ψυχισμός διαφέρουν. Εδώ και καμιά 20αριά χρόνια στην Ελλάδα –αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1970–υπάρχει ένας επιστημονικός κλάδος που ασχολείται μόνο με τη μελέτη και τη φροντίδα της γυναικείας ψυχικής υγείας, όχι ως ξεχωριστός κλάδος σπουδών, αλλά σε σχέση με τις ιδιαίτερες ανάγκες των γυναικών. Ο γυναικείος ψυχισμός έχει πολύ ιδιαίτερες ανάγκες εξαιτίας της αναπαραγωγικής φύσης του. Εγκυμοσύνη, λοχεία, τοκετός προκαλούν τεράστιες αλλαγές όχι μόνο στο σώμα, αλλά και στην ψυχή και στον εγκέφαλο και χρειάζονται ιδιαίτερη μελέτη και φροντίδα.

«ΣΥΖΗΤΑΜΕ ΓΙΑ ΑΡΡΩΣΤΙΕΣ, ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΣΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ, ΠΩΣ ΣΤΟΝ ΑΝΤΡΑ ΚΑΙ ΠΩΣ ΣΤΟ ΚΑΘΕ ΦΥΛΟ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ».

Επιπλέον, μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο, η γυναίκα είναι αυτή που κρατάει τις κοινωνικές σχέσεις, επηρεάζεται από τα γεγονότα του κοινωνικού δικτύου, δηλαδή τα προβλήματα των συγγενών και των φίλων, ενώ το θέμα της οικογένειας συνεχίζει να το φέρει εκείνη ως δικό της βάρος. Θα τολμούσα να πω ότι οι ευθύνες της έχουν πολλαπλασιαστεί.

Το συνέδριό μας λοιπόν έχει να κάνει με τη μελέτη της γυναικείας φύσης, αλλά και με θέματα ψυχικής υγείας και ψυχικών ή ψυχιατρικών προβλημάτων που εμφανίζονται στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της λοχείας –αναφέρομαι σε όλο τον πρώτο χρόνο μετά τη γέννα–, κατά την οποία γίνονται τεράστιες αλλαγές και ορμονικές και χημικές.

Να σας εξηγήσω ακριβώς τι εννοώ: έχει παρατηρηθεί ότι στις καινούργιες εγκυμοσύνες, μία στις 10 γυναίκες θα παρουσιάσει κάποιο ψυχικό πρόβλημα που ενδεχομένως θα χρειαστεί βοήθεια. Οι μισές από αυτές αντιμετωπίζουν ψυχιατρικό πρόβλημα, που σημαίνει ότι θα χρειαστούν θεραπεία –ακόμη και φαρμακευτική αγωγή– και φροντίδα. Για τα δεδομένα του ελληνικού πληθυσμού, 1 στις 10 γυναίκες σημαίνει 10 χιλιάδες γυναίκες τον χρόνο. Δεν νομίζετε ότι είναι ένας σημαντικός αριθμός για να τον αγνοούμε;

Είναι ένα νούμερο σε επίπεδο δημόσιας υγείας και δεν μπορούμε να μην του δώσουμε ξεχωριστή σημασία, διότι ένα από τα προβλήματα που υπάρχουν ως τώρα είναι ότι αντιμετωπίζεται η γυναίκα σα να έχει μία ευθύνη: να είναι τέλεια μητέρα και να ανταποκριθεί σε όλους της τους ρόλους. Αν έχει δυσκολίες, δυσθυμία, ψυχολογικά προβλήματα κ.λπ. πολλές φορές δεν το δέχεται ούτε η οικογένεια, ούτε η κοινωνία, το οποίο έχει να κάνει με μια πολύ μεγάλη παρανόηση. Χρειάζεται λοιπόν να το ξέρει και ο κόσμος γενικότερα, αλλά και οι γιατροί που ασχολούνται με τις γυναίκες και την υγεία τους.

Επίσης, οι γυναίκες που εμφανίζουν ψυχιατρικά προβλήματα στην εγκυμοσύνη και στη λοχεία, κατά 70% έχουν προηγούμενο ψυχιατρικό ιστορικό. Άρα αποτελούν μια ομάδα υψηλού κινδύνου και μπορεί να την παρακολουθήσει κανείς και να προβλέψει τυχόν προβλήματα. Οι γυναίκες που θα εμφανίσουν κάποιο ψυχιατρικό πρόβλημα στην εγκυμοσύνη-λοχεία έχουν την τάση, σε ποσοστό 25%, να εμφανίσουν προβλήματα και στη μετέπειτα ζωή τους που χρήζουν ψυχιατρικής παρακολούθησης. Σα να ξεκινάει δηλαδή η πάθηση πολλές φορές.

Αυτά είναι πράγματα που πρέπει να γνωρίζουν και οι ψυχίατροι και οι γυναικολόγοι φυσικά, οι οποίοι έχουν την τάση να αντιμετωπίζουν συχνά τα προβλήματα που προκύπτουν στην περίοδο της εγκυμοσύνης ως στρες γενικώς και αορίστως και συνήθως συμβουλεύουν: «μην αγχώνεσαι». Λίγοι είναι τόσο ενημερωμένοι ώστε να ξέρουν τι ακριβώς γίνεται και τι επιτρέπεται να γίνει φαρμακευτικά και θεραπευτικά σε μια γυναίκα σε αυτή τη φάση της ζωής της.

Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι το ψυχιατρικό ιστορικό δεν σου απαγορεύει να γίνεις μητέρα, με τον ίδιο τρόπο που και ένα αυτοάνοσο, ένα ρευματικό νόσημα δεν σου απαγορεύει να γίνεις μητέρα. Απλώς χρειάζεται μια ψυχιατρική παρακολούθηση. Για να μπορέσει να φροντίσει και το παιδί της στη συνέχεια και να να μπορέσει να καταλάβει η οικογένεια τη στήριξη που χρειάζεται να δώσει. Πόσο μάλλον στην Ελλάδα όπου δεν υπάρχει καμία στήριξη αφότου γεννήσει η γυναίκα.

– Βλέπω ότι δίνετε μεγάλη σημασία στην περίοδο εγκυμοσύνης-λοχείας.

Πολύ. Διότι, ξέρετε, οι μη αντιμετωπισμένες δυσκολίες της μητέρας αυτή την περίοδο, από το απλό στρες μέχρι και κάποιο πιο σοβαρό πρόβλημα, περνάνε και στο παιδί και επηρεάζουν την ψυχική υγεία του παιδιού και κατ' επέκταση της επόμενης γενιάς. Είναι μια αλυσίδα. Για να είμαι πιο ακριβής, τα ψυχολογικά προβλήματα την περίοδο της εγκυμοσύνης και της λοχείας επηρεάζουν τη μητρική δυνατότητα.

Είναι αυτό που λέει και ο καθηγητής Γεώργιος Χρούσος, ότι το καλύτερο που μπορείς να κάνεις για την επόμενη γενιά είναι μια χαρούμενη και ήσυχη ψυχολογικά εγκυμοσύνη της μητέρας. Γιατί κάτι τέτοιο τα βάζει όλα σε μια σειρά για να μπορέσουν να μεγαλώσουν και τα παιδιά πιο ήρεμα. Δεν εννοώ βέβαια ότι η εγκυμοσύνη δεν έχει μηχανισμούς να προστατέψει από το στρες. Φυσικά και έχει και πάρα πολλές φορές –ίσως τις περισσότερες– δεν επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό.

– Οι ορμόνες παίζουν τεράστιο ρόλο στην ψυχική υγεία της γυναίκας. Γιατί δεν υπάρχει συνεργασία, συνεννόηση μεταξύ των γιατρών διαφόρων ειδικοτήτων; Δεν έχουμε αρκετά επιστημονικά δεδομένα;

Έχουμε πολλά επιστημονικά δεδομένα. Η δυσκολία είναι να μπορέσει να υπάρξει συνεργασία ειδικοτήτων, για να μπορέσουμε να διαχειριστούμε αυτή τη γνώση και το πώς αυτά (τα δεδομένα) αφορούν διαφορετικά άντρες και γυναίκες στην προσέγγιση της ασθένειας γενικότερα. Είναι ένα πεδίο γνώσης τεράστιο, το οποίο συζητάμε εδώ και χρόνια με τους συναδέλφους και πάλι, οι ψυχίατροι νιώθουν μια αμηχανία όταν τους επισκεφτεί μία έγκυος γυναίκα κι αυτό διότι δεν μαθαίνουν να την κοιτάνε και με τη διαφοροποίηση του φύλου. Συζητάμε για αρρώστιες, αλλά όχι για το πώς είναι στη γυναίκα, πώς είναι στον άντρα και πώς είναι στο κάθε φύλο στη συγκεκριμένη φάση της ζωής του.

– Αυτή η διεπιστημονική συνεργασία δεν πρέπει κάπως να ενορχηστρωθεί; Από ποιον θα γίνει αυτό; Η πολιτεία δεν οφείλει να βοηθήσει;

Ναι, φυσικά, μα εμείς αυτό προσπαθούμε να κάνουμε, να την ενορχηστρώσουμε. Μιλάμε ήδη με κυβερνητικούς φορείς, πιο παλιά με την κ. Ράπτη, τώρα με την κ. Αγαπιδάκη, ενώ υπάρχει στήριξη και από το πανεπιστήμιο. Διότι ουσιαστικά χρηματοδοτήσεις χρειάζονται για να μπορέσουν να γίνουν επιμορφώσεις και σεμινάρια.

Ήδη έχουμε κάνει πολλά πράγματα, αλλά χρειάζονται περισσότερα. Θα έπρεπε να υπάρχει παρατηρητήριο γι' αυτά τα προβλήματα στην Ελλάδα, δομές παρακολούθησης, ενημερώσεις στα μαιευτήρια, δημόσια και ιδιωτικά, σύμβουλοι ψυχίατροι που να μπορούν να χειριστούν αυτά τα ζητήματα βάσει εξειδικευμένης ψυχιατρικής. Είναι εξειδίκευση ολόκληρη στην ψυχιατρική αυτό, γιατί σε μια γυναίκα, έγκυο ή θηλάζουσα, έχεις να θεραπεύσεις δύο και πρέπει να ξέρεις τι επιτρέπεται και τι όχι.

– Γιατί περισσότερες γυναίκες βασανίζονται από ψυχοσωματικά συμπτώματα;

Γενικά οι γυναίκες αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες από τους άντρες και σε σωματικό και σε ψυχολογικό επίπεδο. Να το πω αλλιώς: οι γυναίκες μιλάνε με το σώμα τους πολύ περισσότερο από τους άντρες. Και γενικά τα σωματικά συμπτώματα στις γυναίκες είναι περισσότερα, γιατί οι γυναίκες έχουν καλύτερη επαφή με το σώμα τους.

Ας πούμε, η κατάθλιψη στις γυναίκες θα εμφανιστεί με περισσότερα σωματικά συμπτώματα, πόνους, ενοχλήσεις, νευροφυτικά συμπτώματα κ.λπ., ενώ οι άντρες θα την εκδηλώσουν με συμπεριφορές, κάπνισμα, ξεσπάσματα θυμού, ακόμη και εξωσυζυγικές σχέσεις. Γι' αυτό λέμε ότι υπάρχουν ανδρικού και γυναικείου τύπου καταθλίψεις, με διαφορετικά είδη συμπτωμάτων. Αυτό όμως δεν αλλάζει τη βασική διάγνωση. Σκεφτείτε και τα κοινωνικά ταμπού: κατά πόσο επιτρέπεται στους άντρες να γκρινιάζουν; Έχουν μάθει να δείχνουν δυνατοί και να κρύβουν τα συναισθήματά τους.

Από την άλλη, υπάρχει μεγάλη συσχέτιση, όπως γνωρίζουμε πλέον, ανάμεσα σε συναίσθημα, στρες, φλεγμονές στον οργανισμό και αυτοάνοσες παθήσεις. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό το πράγμα είναι ένα πακέτο. Το ανοσοποιητικό σύστημα, το ενδοκρινικό σύστημα, οι φλεγμονές και η ψυχολογία αλληλεπιδρούν, γι' αυτό και βλέπετε τόσο πολλές ενδιάμεσες παθήσεις και καταστάσεις.

Οι ρευματικές παθήσεις, για παράδειγμα, πολύ συχνά έχουν συναισθηματικά επακόλουθα και επίσης πολύ συχνά εμφανίζονται συμπτώματα αυτοάνοσων καταστάσεων μετά από καταθλίψεις, μετά από άγχη και παρατεταμένες στρεσογόνους περιόδους.

– Θα λέγατε ότι το στρες επηρεάζει πιο πολύ τις γυναίκες από τους άντρες;

Το στρες επηρεάζει και τους δύο. Υπάρχουν δύο ειδών στρες. Υπάρχει το βραχύ και περιορισμένο στρες, το οποίο αν το ξεπεράσεις, μάλλον σε ωριμάζει και σε δυναμώνει. Υπάρχει και το παρατεταμένο και χρόνιο στρες, το οποίο κουράζει τον οργανισμό και εξανλτεί τις δυνατότητές του.

«ΤΟ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, ΤΟ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, ΟΙ ΦΛΕΓΜΟΝΕΣ ΚΑΙ Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΟΥΝ. ΓΙ' ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΤΟΣΟ ΠΟΛΛΕΣ ΕΝΔΙΑΜΕΣΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ».

Οι γυναίκες έχουν το εξής χαρακτηριστικό: ορισμένες, υπό την επίδραση των ορμονών ή των ορμονικών φάσεων στον κύκλο τους ή στη ζωή τους, γίνονται πιο ευάλωτες στο στρες κι αυτό έχει να κάνει και με γενετικούς παράγοντες. Δηλαδή ορισμένες γυναίκες στην εμμηνόπαυση ή στη λοχεία, για παράδειγμα, είναι πιο ευάλωτες στην επίδραση του στρες και εκεί μπορεί να εμφανιστούν ψυχολογικές παθήσεις.

– Ισχύει ότι ο γυναικείος πόνος υποβαθμίζεται συχνά με φράσεις όπως «δεν έχεις τίποτε, στο μυαλό σου είναι»;

Μερικές φορές ναι. Και αποτελεί μια κακή παράδοση. Διότι οι ασθενείς φορτώνονται και με ενοχές. Ο πόνος είναι ένα υποκειμενικό σύμπτωμα που μπορεί να είναι σύνθετο. Αλλά υπάρχει μια ψευδοψυχοαναλυτικίζουσα τάση ότι αν δώσεις μια ψυχολογική ερμηνεία, θα περάσει και το σύμπτωμα. Αυτό είναι εκτός τόπου και χρόνου. Στην Ελλάδα λέγονται πολλά τέτοια. Πράγματα όπως: «έχεις στρες», «μην αγχώνεσαι», «είναι στο μυαλό σου», «θες να ελέγχεις τα πάντα γι' αυτό πονάς»...

Στην Ελλάδα υπάρχει μια τάση να ψυχολογικοποιούνται τα πράγματα, ενώ στο εξωτερικό υπάρχει μια τάση να οργανικοποιούνται, πράγμα που είναι λάθος και στις δύο περιπτώσεις. Αλλά τουλάχιστον όταν το οργανικοποιείς δεν έχει τόση ενοχή όση κουβαλάει η δήθεν ψυχολογική ερμηνεία. Ωστόσο, νομίζω ότι τελευταία γίνεται όλο και λιγότερο.

– Μιλώντας για ενοχές, θυμήθηκα τις μητρικές ενοχές. Είναι κοινωνικά επιβεβλημένες;

Η δική μου γνώμη είναι ότι οι ενοχές είναι κοινωνικά επιβεβλημένες. Τόσο οι ενοχές όσο και η αμφιθυμία. Είναι πολλές γυναίκες που δεν είναι βέβαιες ότι θέλουν να γίνουν μητέρες και αυτό είναι ΟΚ. Υπάρχει όμως κάτι σαν πρότυπο Παναγίας σχετικά με τη μητρότητα.

Αντιμετωπίζουν συνήθως μια έγκυο σαν μια γυναίκα που έχει δυσκολίες και της δίνουν μια προτεραιότητα να στηριχτεί και να προσαρμοστεί. Από την άλλη όμως, ο περίγυρος το εκλαμβάνει αυτό σαν την ανεπάρκεια της γυναίκας να είναι η σούπερ μαμά. Δηλαδή απαιτεί, από τη στιγμή που θα μάθει ότι είναι έγκυος, να είναι τέλεια σε όλα.

Η περίοδος της εγκυμοσύνης πρέπει να αντιμετωπιστεί για τη δυσκολία που έχει. Μιλάμε για μια περίοδο που συντελούνται για τη γυναίκα οι πιο καταιγιστικές μεταβολές οι οποίες κινητοποιούν και ψυχολογικά ζητήματα.

– Και πάλι όμως μοιάζει σαν να είναι δουλειά της γυναίκας να τα φτιάξει όλα αυτά.

Ναι, αλλά τώρα πια δεν είναι. Γίνονται βήματα. Και οι πατεράδες είναι πιο ενημερωμένοι και υποστηρικτικοί από ποτέ. Και ευτυχώς που θίξατε το θέμα της κρατικής παρέμβασης, διότι χρειάζεται πράγματι κοινωνική ενημέρωση σε επίπεδο κρατικό. Γιατί η κοινωνία ζητάει πολλά από τη γυναίκα. Και αυτό πρέπει να το ξέρει ο κόσμος.

Χρειάζεται ενημέρωση και σε οικογενειακό επίπεδο. Φυσικά χρειάζονται και κοινωνικές αλλαγές. Το ότι στις ιδιωτικές επιχειρήσεις η γυναίκα πιέζεται να επιστρέψει στη δουλειά λίγους μήνες μετά τον τοκετό, ενώ στο δημόσιο υπάρχει 1 χρόνος άδεια, είναι μια ανισότητα κοινωνική.

Στο θέμα της ισότητας γίνεται μια παρανόηση. Σαφώς πρέπει να υπάρχει ισότιμη μεταχείριση ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες εργαζόμενες, αλλά με κάποια αναλογία, όχι με μια στενόμυαλη ισότητα. Για παράδειγμα, το να αντιμετωπίζουμε τα δύο φύλα ισότιμα μισθολογικά είναι ένα θέμα διαφορετικό από το να μην διευκολύνουμε το ένα φύλο σε περιόδους που υπάρχουν ιδιαίτερες ανάγκες. Βήματα σαφώς έχουν γίνει, αλλά χρειάζονται κι άλλα.

Το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ψυχική Υγεία της Γυναίκας απευθύνεται σε επαγγελματίες πολλών επιστημονικών κλάδων, αλλά και στις ίδιες τις γυναίκες που επιθυμούν να ενημερωθούν για τις τρέχουσες εξελίξεις και δυνατότητες στον χώρο της υγείας και της ψυχικής φροντίδας τους. Βρείτε περισσότερες πληροφορίες εδώ.