ΕΙΝΑΙ ΤΟ GROUP THERAPY ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΕΣΑΙ; ΕΝΑΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ ΑΠΑΝΤΑ

Ένας ειδικός ψυχοθεραπευτής ομάδας απαντά σε όλες τις απορίες μας σχετικά με την ομαδική ψυχοθεραπεία ή group therapy.

Η σχέση μου με την ψυχοθεραπεία έχει περάσει από πολλά στάδια. Ένα από τα αγαπημένα μου ήταν όταν, στα είκοσί μου, μπήκα σε ομάδα ψυχοθεραπείας. Μέσα σε έξι μήνες, οι επτά ξένοι που βρίσκονταν μαζί με μένα σε αυτό το μικρό δωμάτιο με τους ώχρα τοίχους στην Πατησίων, είχαν γίνει αδέλφια, μάνες, σύντροφοί μου, και κυρίως συνοδοιπόροι. Άνθρωποι ετερόκλητοι, που δεν θα πλησίαζα καν εάν βρισκόμασταν σε ένα κοινωνικό πλαίσιο, έγιναν οι πιο οικείοι μου, μέσα από την ομαδική ψυχοθεραπεία.

Μία γυναίκα που αντιπάθησα από το «καλησπέρα» σας μεταμορφώθηκε σε έναν από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή μου. Ένας σαραντάρης που με αντιμετώπιζε με χλευασμό, κατέληξε να μου ζητά συμβουλές και να κρέμεται από τα χείλη μου. Καταλαβαίνετε λοιπόν τον ενθουσιασμό μου όταν, πριν λίγους μήνες, η ψυχολόγος μού πρότεινε να μπω σε μία από τις ομάδες της και, όποτε νιώθω την ανάγκη, να βρισκόμαστε και ιδιωτικά.

Από τότε, δεν χάνω ποτέ την «ομάδα», βρέξει-χιονίσει είμαι στημένη μπροστά στον υπολογιστή, έτοιμη να πατήσω join μόλις δω την παραμικρή κινητικότητα (ναι, αυτή τη φορά κάνω ομαδική ψυχοθεραπεία online και, πιστέψτε με, καμία διαφορά δεν έχει από τις δια ζώσης συναντήσεις), και να μπω στον μικρόκοσμο με αυτή την καινούργια μου ψυχοθεραπευτική οικογένεια, με τις δικές της ισορροπίες, ρόλους και δυναμική. Τρεις και κάτι μήνες μετά, έχω βρει σχεδόν τη θέση μου και εκπαιδεύομαι σε έναν νέο τρόπο επικοινωνίας, σε έναν νέο τόπο ψυχοθεραπείας.

Όλα όσα θέλουμε να ξέρουμε για την ομαδική ψυχοθεραπεία

Οι κανόνες της ομάδας δεν μου επιτρέπουν να σας πω περισσότερα, το μόνο που μπορώ να μοιραστώ είναι το προσωπικό μου βίωμα. Το πώς, σε κάθε συνάντηση, μπαίνω έτοιμη να ακούσω περισσότερο, κάποιες φορές να ακουστώ. Το γιατί αισθάνομαι κάποιες φορές ότι με βαριούνται, ότι τους εκνευρίζω, ότι με κουράζουν, ότι ίσως να ήταν όλοι τους καλύτερα πριν μπω και αλλάξω τις ισορροπίες τους. Το πώς περιμένω κάποιες φορές να ακούσω την ψυχολόγο μας να απαντά σε αυτά που μοιράζεται ένα μέλος της ομάδας, για να επαληθεύσει ή να διαψεύσει τις δικές μου σκέψεις. Το γιατί κάποιες φορές γίνομαι ανυπόμονη και μιλάω ωσάν αυθεντία που δεν είμαι, μετανιώνοντάς το αμέσως μετά. Το πώς διαχειρίζομαι την κριτική, ειδικά όταν έρχεται από άτομα που «δεν μου ταιριάζουν». Το πώς δικαιολογώ και υποστηρίζω συμπεριφορές με βάση τη συμπάθεια που μου προκαλεί κάποιο μέλος.

Όλα αυτά που, ελάχιστα έχουν να κάνουν με τους υπόλοιπους της ομάδας, κι 100% με εμένα την ίδια. Γιατί, όπως τη βιώνω εγώ, η ομάδα έχει τη δύναμη να σε φέρει αντιμέτωπο με τον εαυτό σου και την εσωτερική σου δομή περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Εάν η ατομική συνεδρία σού χαρίζει ένα καθρέφτισμα, σκεφτείτε τι γίνεται όταν αποκτάς άλλους πέντε καθρέφτες!

Η ΟΜΑΔΑ ΕΧΕΙ ΤΗ ΔΥΝΑΜΗ ΝΑ ΣΕ ΦΕΡΕΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΣΟΥ ΔΟΜΗ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΟΤΙΔΗΠΟΤΕ ΑΛΛΟ.

Μιλώντας με τον Κώστα Σπηλιώτη, PhD, ψυχοθεραπευτή ομάδας, ζεύγους και οικογένειας, του ζήτησα να μας απαντήσει σε κάποιες βασικές ερωτήσεις που θα σας βοηθήσουν να αποφασίσετε αν η ομαδική ψυχοθεραπεία ταιριάζει και σε σας.

Σου ταιριάζει η ομαδική ψυχοθεραπεία; Ο ψυχοθεραπευτής Κώστας Σπηλιώτης απαντά

– Τι είναι η ομαδική ψυχοθεραπεία;

Η ομαδική ψυχοθεραπεία είναι μια μορφή θεραπείας βασισμένη στη δυναμική αλληλεπίδραση των μελών της ομάδας, στον τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των συμμετεχόντων, μεταξύ του κάθε μέλους και του θεραπευτή, καθώς και μεταξύ της ομάδας εν το συνόλω και του θεραπευτή. Η ομαδική ψυχοθεραπεία έχει ως στόχο την ενδυνάμωση του Εαυτού του ατόμου εντός της ομάδας, ώστε το κάθε μέλος να αντιμετωπίσει συστηματικά και αποτελεσματικά συναισθηματικά ελλείματα ή διαταραχές του.

– Πότε ξεκίνησε και πότε έγινε «μόδα»;

Τη δεκαετία 1930, ο Αυστροαμερικανός ψυχίατρος και κοινωνικός ψυχολόγος, Jacob Moreno, εισήγαγε το ψυχόδραμα και την ομαδική ψυχοθεραπεία, κατά τον οποίο, η ομάδα περιγράφεται ως μια δομή με ασυνείδητο υπόβαθρο. Η θεραπευτική ιδιότητα της ομάδας συνίσταται στην ανάληψη ρόλων που στηρίζονται στη δράση και στην αυθορμησία των συμμετεχόντων, στον αυτοσχεδιασμό που καλύπτει την περιοχή μεταξύ του πραγματικού και του φαντασιακού.

Την περίοδο 1940-1960, ψυχαναλυτές θέτουν τις βάσεις δημιουργίας της ομαδικής ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας (ο Slavson στις Η.Π.Α., ο Foulkes και ο Bion στην Αγγλία). Το ατομικό και το κοινωνικό ενυπάρχουν στην ομάδα, μέσα από νοοτροπίες και τρόπους σκέψης, διαμορφώνοντας τη δυναμική της. Ασυνείδητες διαδικασίες διαμορφώνουν τις συναισθηματικές και ψυχικές σχέσεις των μελών της ομάδας. Έκτοτε, η ομαδική ψυχοθεραπεία αναπτύχθηκε σε άλλες χώρες της Αμερικής (στην Αργεντινή με τον Enrique Pichon-Rivière) ή της Ευρώπης (στη Γαλλία με τον Didier Anzieu και τον René Käes).

– Τα τελευταία χρόνια θα λέγατε ότι έχει γίνει επιστροφή στην ομαδική ψυχοθεραπεία;

Δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ η ομαδική ψυχοθεραπεία. Τουναντίον, αναπτύσσεται όλο και περισσότερο, καθώς αποτελεί ένα νέο επιστημολογικό παράδειγμα βασισμένο στη δυναμική της ομάδας, η οποία διακρίνεται από τη δυναμική της δυαδικής θεραπείας (θεραπευτής και αναλυόμενος ή ασθενής). Σε αυτό το νέο επιστημολογικό παράδειγμα βασίζονται η θεραπείας ζεύγους και η θεραπεία οικογένειας.

– Μπορεί κάποιος να ξεκινήσει μπαίνοντας σε ομάδα ή πρέπει πρώτα να έχει κάνει ατομικές συνεδρίες;

Δεν είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εισαγωγή σε θεραπευτική ομάδα μια προγενέστερη εργασία σε ατομικό επίπεδο. Κάτι τέτοιο ή μια παράλληλη ατομική θεραπευτική διαδικασία, θα βοηθούσε το άτομο στο επίπεδο των εσωτερικών συγκρούσεων ή κάποιον επώδυνων μπλοκαρισμάτων στον τρόπο σκέψης του. Όμως, μονάχα εντός της ομάδας θα μπορέσει το άτομο να αντιμετωπίσει βασικά αρχέγονα άγχη του, όπως το άγχος καταβροχθισμού από τους άλλους.

ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΘΑ ΜΠΟΡΕΣΕΙ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ ΒΑΣΙΚΑ ΑΡΧΕΓΟΝΑ ΑΓΧΗ ΤΟΥ, ΟΠΩΣ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΚΑΤΑΒΡΟΧΘΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ.

– Σε ποια φάση της θεραπείας μας λειτουργεί αποτελεσματικά;

Κατά την πρώτη φάση της, η ομάδα λειτουργεί μέσα στην αυταπάτη ότι τα μέλη της είναι καλά και μονιασμένα, ενώ ο θεραπευτής εξιδανικεύεται ως το πρόσωπο που καθοδηγεί και προστατεύει. Είναι η βρεφική ηλικία της ομάδας, η οποία μπορεί να διαρκέσει, ανάλογα με την ομάδα, από 12 μέχρι 24 εβδομάδες.

Όταν τα μέλη της ομάδας αρχίσουν να συνειδητοποιούν πως μεταξύ τους διακινούνται άρρητες αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις, τότε η ομάδα ξεκινάει να εγκαταλείπει σταδιακά την ομαδική ψευδαίσθησή της, να συνειδητοποιεί τα άγχη της, να εκδηλώνει τις εσωτερικές συγκρούσεις της, και να αντιμετωπίζει τον θεραπευτή στην πραγματική, ανθρώπινη διάστασή του.

– Πώς επιλέγει και συνδυάζει ο ειδικός τα άτομα που θα μπουν στην ίδια ομάδα;

Μεγαλύτερη εμπειρία έχω σε ετερογενείς ομάδες, στις οποίες άτομα φαινομενικά διαφορετικά μεταξύ τους αντιμετωπίζουν το άγχος τους απέναντι στον άλλο (τι θα πει, τι θα σκεφτεί, πώς θα αντιδράσει), είναι περισσότερο ή λιγότερο επιρρεπή στην επικοινωνία, δείχνουν αντοχή απέναντι στις φαντασιωτικές ματαιώσεις εντός ομάδας (δεν με θέλουν, δεν μ’ αγαπούν, με απορρίπτουν), αντιμετωπίζουν τα συμπτώματα και προβλήματα μέσα από ταυτίσεις.

Το κάθε μέλος φέρνει μαζί του μια βαλίτσα γεμάτη με τις σχέσεις και τους δεσμούς που είχε αναπτύξει στην οικογένεια που γεννήθηκε και ανατράφηκε. Αυτές οι προγενέστερες σχέσεις γίνονται εντός ομάδας το αντικείμενο ανταλλαγής και επικοινωνίας μεταξύ των μελών. Οι έντονα διαταραγμένες σχέσεις θα εμπόδιζαν ένα άτομο να ενταχθεί σε ομάδα, δηλαδή να αλληλεπιδράσει με τους άλλους επιδεικνύοντας αντοχή στο αρχέγονο άγχος καταβροχθισμού και καταστροφής του.

– Ο θεραπευτής αναλαμβάνει στην ομάδα έναν γονεϊκό ρόλο;

Ο θεραπευτής ομάδας αλληλεπιδρά με τα μέλη της ομάδας και την ομάδα εν το συνόλω. Σε αυτή τη δυναμική, βιώνεται σαν γονεϊκή φιγούρα άλλοτε από μέλη άλλοτε από την ομάδα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποδέχεται να αναλάβει έναν γονεϊκό ρόλο, τουλάχιστον τον γονεϊκό ρόλο που του αποδίδουν.

Στην ατομική θεραπεία, επίσης, ο θεραπευτής αφήνει ελεύθερο τον ασθενή να του αποδώσει οποιοδήποτε ρόλο, χωρίς ο θεραπευτής να τον αναλάβει, διότι έτσι επιτρέπει στον ασθενή να προβάλλει απρόσκοπτα στο πρόσωπό του στοιχεία της δικής του προσωπικότητας και των σχέσεών του με τους άλλους. Η απόδοση ρόλου δεν συμβαδίζει ούτε ταυτίζεται με την αποδοχή ρόλου.

Τόσο στην ατομική όσο και στην ομαδική θεραπεία, ο θεραπευτής αλληλεπιδρά συναισθηματικά: κατανοεί, νιώθει, αναγνωρίζει δικά του στοιχεία στον ψυχισμό του άλλου, διασαφηνίζει τον τρόπο που σχετίζεται το άτομο με τους άλλους, επισημαίνει συναισθηματικά μπλοκαρίσματα ή αδυναμία στην έκφραση συναισθημάτων, ώστε να βοηθήσει το άτομο να οργανώσει τον συναισθηματικό κόσμο του στη βάση των δικών επιθυμιών.

– Σαν ειδικός, βλέπετε από πριν τους ρόλους που «αναλαμβάνουν» στην ομάδα τα μέλη της, ανάλογα με τον ρόλο που είχαν στην αρχική τους οικογένεια;

Δεν συμβαίνει αναγκαστικά να αναλαμβάνουν τα μέλη της ομάδας ρόλους που είχαν στην πρώτη τους οικογένεια. Μέσα στην ομάδα, αποδίδονται ρόλοι, και ρόλοι γίνονται ή δεν γίνονται αποδεκτοί. Έτσι διαμορφώνεται η δυναμική της ομάδας.

– Ποιο θεωρείται το ιδανικό «σχήμα» ψυχοθεραπείας; Συνδυασμός ατομικής-ομαδικής, εναλλαγή ανάλογα με τη φάση της θεραπείας;

Η ατομική θεραπεία βοηθάει το άτομο να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές συγκρούσεις του και να βελτιώσει στοιχεία της προσωπικότητάς του που θα το απελευθέρωναν από επαναλαμβανομένους τρόπους σκέψεις και συναισθηματική δυσφορία. Η ομαδική θεραπεία ενδυναμώνει συναισθηματικά και ψυχικά το άτομο. Η μία θεραπεία δεν αποκλείει την άλλη. Το άτομο θα επιλέξει το σχήμα που του ταιριάζει: είτε ξεκινάει από ατομική θεραπεία, την ολοκληρώνει και περνάει σε ομαδική θεραπεία (ενδεχομένως με τον ίδιο θεραπευτή), είτε συνδυάζει συγχρόνως τις δύο μορφές θεραπείας (με διαφορετικό ωστόσο θεραπευτή).

– Από την προσωπική σας πείρα, ποια έχετε δει σε θεραπευόμενους να είναι τα οφέλη της ομαδικής ψυχοθεραπείας;

Η ενδυνάμωση του Εαυτού απέναντι σε ματαιώσεις και η ενίσχυση της προσωπικότητας για τη λήψη αποφάσεων, είναι τα βασικότερα οφέλη της ομαδικής ψυχοθεραπείας.

– Υπάρχουν κανόνες που τη διέπουν;

Είναι απαραίτητη η προϋπόθεση της παρουσίας στις συνεδρίες. Όμως, ο βασικότερος κανόνας είναι να μην υπάρχουν κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των μελών εκτός ομάδας, ώστε να αναπτύσσονται ελεύθερα και απρόσκοπτα στην ομάδα οι συναισθηματικές εμπλοκές και αλληλεπιδράσεις των μελών της. Στην περίπτωση που δύο μέλη μιας ομάδας συναντηθούν και αλληλεπιδράσουν εκτός ομάδας, θα ωφελούσε την ομάδα να μιλήσουν εντός ομάδας για το πώς αισθάνθηκαν από τη μεταξύ τους συνάντηση και αλληλεπίδραση.

Ο ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΕΚΤΟΣ ΟΜΑΔΑΣ.

– Τι έχει να κερδίσει ο θεραπευόμενος, σε σχέση με την ατομική ψυχοθεραπεία;

Μέσα στην ομάδα, το άτομο έρχεται γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα αντιμέτωπο με τα άγχη του, διότι βρίσκεται σε ένα περιβάλλον όπου (σε αντίθεση με την ατομική θεραπεία) νιώθει απροστάτευτο και, έτσι, μαθαίνει να αντιμετωπίζει με σθένος συναισθηματικές ματαιώσεις, επιθετικότητα, απογοητεύσεις.

– Για ποιους είναι κατάλληλη;

Όπως λέει ο Foulkes, σχεδόν όλοι μπορούν να ωφεληθούν από τη συμμετοχή τους σε μια θεραπευτική ομάδα, αρκεί να μην έχουν έντονα διαταραγμένες συναισθηματικές σχέσεις με το πρωταρχικό οικογενειακό περιβάλλον τους.

Ευχαριστούμε πολύ τον Κώστα Σπηλιώτη, PhD, ψυχοθεραπευτή ομάδας, ζεύγους και οικογένειας.