ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΨΥΧΕΔΕΛΙΚΑ Η ΛΥΣΗ ΓΙΑ ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ;

Η σύγχρονη έρευνα εξετάζει αν και κατά πόσο συγκεκριμένες ψυχεδελικές ουσίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο πλαίσιο της θεραπείας ψυχικών διαταραχών, με επιστημονικά ρυθμισμένο και απόλυτα νόμιμο τρόπο.

Στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, οι παραισθησιογόνες ή ψυχεδελικές ουσίες χρησιμοποιήθηκαν από τους επιστήμονες ως «βοηθήματα» στην ψυχανάλυση. Έπειτα, για πολλές δεκαετίες η χρήση τους για επιστημονικούς και ερευνητικούς λόγους σταμάτησε, λόγω της κατηγοριοποίησής τους ως εξαρτησιογόνες ουσίες. Στις μέρες μας πλέον, η έρευνα έχει στραφεί και πάλι στην πιθανή χρήση τους για την αντιμετώπιση ψυχικών διαταραχών.

Οι επιστήμονες διερευνούν την πιθανότητα να χρησιμεύουν ως θεραπείες για διάφορες καταστάσεις ψυχικής υγείας, όπως η ανθεκτική στη θεραπεία κατάθλιψη, το πολύ έντονο στρες, οι διαταραχές εθισμού, η μετατραυματική διαταραχή άγχους και το υπαρξιακό στρες στο τέλος της ζωής. Υπάρχουν όμως συζητήσεις και για άλλες πιθανές ενδείξεις για τη χρήση τους, όπως ο χρόνιος πόνος, το Αλτσχάιμερ, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή κ.ά.

Ψυχεδελικά: Η ταυτότητά τους

Οι παραισθησιογόνες ή αλλιώς «ψυχεδελικές» ουσίες είναι μία ομάδα ετερογενών ουσιών που προκαλούν στον χρήστη αλλαγή της αντίληψης του περιβάλλοντος (αντικειμένων και συνθηκών), της σκέψης και των συναισθημάτων. Προκαλούν ψευδαισθήσεις και αισθήσεις οι οποίες μοιάζουν αληθινές, χωρίς να είναι. Οι εμπειρίες με τη χρήση παραισθησιογόνων ουσιών συχνά καλούνται «ψυχεδελικά ταξίδια» και οι χρήστες αυτο-αποκαλούνται «ψυχοναύτες».

Τα παραισθησιογόνα προέρχονται συνήθως από φυτά ή μανιτάρια, αλλά μπορεί να είναι και συνθετικές ουσίες που παρασκευάζονται σε εργαστήρια (για παράδειγμα, το γνωστό σε όλους μας ecstasy ή MDMA όπως είναι η επιστημονική του ονομασία). Μάλιστα, τα φυσικά παράγωγα έχουν χρησιμοποιηθεί εδώ και αιώνες κυρίως σε «θρησκευτικές» τελετές.

Οι κλασικές παραισθησιογόνες ουσίες, όπως είναι το διαιθυλαμίδιο του λυσεργικού οξέος (LSD), η μεσκαλίνη και η ψιλοκυβίνη, δρουν κυρίως μέσω του συστήματος του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη σε περιοχές του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού που είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο της διάθεσης, της αντίληψης των αισθήσεων, του ύπνου, της όρεξης, της θερμοκρασίας του σώματος, της σεξουαλικής συμπεριφοράς και του μυϊκού ελέγχου.

Τα αποτελέσματα από τη λήψη μιας παραισθησιογόνου ουσίας από το στόμα εμφανίζονται μετά από 20-90 λεπτά και μπορεί να διαρκέσουν μέχρι και 12 ώρες, ανάλογα πάντα με την ουσία και την ποσότητα που έχει ληφθεί. Οι «ψυχεδελικές εμπειρίες» εξαρτώνται τόσο από την ουσία και την ποσότητά της, όσο και από το περιβάλλον, την προσωπικότητα, τη διάθεση και τις προσδοκίες του χρήστη. Συχνά οι εμπειρίες είναι ευχάριστες, με αισθητικές και νοητικές προκλήσεις, με αποτέλεσμα οι χρήστες να έχουν την αίσθηση της αυξημένης κατανόησης του κόσμου. Ωστόσο, άλλες φορές οι εμπειρίες είναι άσχημες ή αρνητικές, και περιέχουν τρομακτικές σκέψεις με εφιαλτικά συναισθήματα άγχους και απόγνωσης σχετικά με τον φόβο της απώλειας ελέγχου, της παράνοιας και του θανάτου. Οι εμπειρίες αυτές ονομάζονται από τους χρήστες ως «άσχημα ταξίδια» (bad trips).

Πότε να περιμένουμε ότι τα ψυχεδελικά θα χρησιμοποιηθούν ευρέως;

Λογικά, στα επόμενα 5 με 10 χρόνια αναμένουμε οι παρεμβάσεις με ψυχεδελικά να χρησιμοποιούνται από την επιστημονική κοινότητα τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στη χώρα μας, όπως ήδη γίνεται σε άλλες χώρες (π.χ. στην Αυστραλία).

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Πιο άμεσα οι ειδικοί «βλέπουν» να παίρνουν τη σχετική ένδειξη η ψιλοκυβίνη (η καθαρή ουσία από το «μαγικό μανιτάρι»), που έχει ήδη ένδειξη σε κάποιες χώρες. Για την ανθεκτική στη θεραπεία κατάθλιψη μελετάται και το MDMA, ενώ αναμένεται να εγκριθεί η χρήση του και για τη διαταραχή μετατραυματικού στρες. Μελετώνται επίσης άλλες γνωστές ψυχεδελικές ουσίες όπως το LSD, η μεσκαλίνη και το DMT (διμεθυλοτρυπταμίνη).

Μικροδόσεις vs μίας έντονης ψυχεδελικής εμπειρίας

Μέχρι πρότινος οι επιστήμονες πίστευαν και ερευνούσαν τη χρήση των μικροδόσεων των ψυχεδελικών, μέθοδο την οποία έχουν δοκιμάσει και συνεχίζουν να ακολουθούν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο. Όμως, νεότερες μελέτες φαίνεται να δείχνουν ότι οι μικροδόσεις δεν είναι αποτελεσματικές – πιθανώς όσα λένε ότι βιώνουν πολλοί σχετίζονται με το φαινόμενο placebo.

Οι επιστήμονες τείνουν να θεωρούν ότι χρειάζεται μία και μόνη δόση, δηλαδή να λάβει κάποιος τα ψυχεδελικά μία φορά, για να υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Θα πρέπει όμως η δόση αυτή να είναι αρκετή  ώστε να προκληθεί η ψυχεδελική εμπειρία, πάντα βέβαια σε ελεγχόμενες και πολύ συγκεκριμένες συνθήκες (για παράδειγμα, σε ένα συγκεκριμένο δωμάτιο, με ειδικό προσωπικό κ.λπ.). Μάλιστα, οι ειδικοί εξηγούν ότι συχνά η ψυχεδελική εμπειρία θα πρέπει να συνδυάζεται με ψυχοθεραπεία –από εξειδικευμένους επιστήμονες– ώστε να υπάρχει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Θα μπορούν όλοι να έχουν πρόσβαση σε ψυχεδελικά;

Καθώς η χρήση των ψυχεδελικών θα πρέπει μάλλον να γίνεται σε ελεγχόμενο περιβάλλον, με εξειδικευμένο προσωπικό και υπό ειδικές συνθήκες, το αν θα μπορούν να έχουν όλοι πρόσβαση θα εξαρτηθεί από το είδος της έγκρισης που θα λάβει (π.χ. από τον ΕΟΦ) και από το αν θα υπάρχει πρόσβαση στις ειδικές συνθήκες χορήγησης.

Τι προκαλούν τα ψυχεδελικά

Εκτός από παραισθήσεις και ψυχεδελικές εμπειρίες, τα ψυχεδελικά δημιουργούν μια κατάσταση ευεξίας και οι λήπτες περιγράφουν μετά μια αίσθηση σαν να έχει «καθαρίσει το μυαλό τους». Τα ψυχεδελικά δρουν σε κάποιους υποδοχείς της σεροτονίνης, αυξάνουν την πλαστικότητα του εγκεφάλου σε γρήγορο διάστημα, αλλά οι ειδικοί δεν ξέρουν πώς ακριβώς ο μηχανισμός δράσης τους σχετίζεται με όσα προκαλούν.

Έχουν παρενέργειες;

Τα ψυχεδελικά δεν προκαλούν εξάρτηση, αλλά δημιουργούν αντοχή, πράγμα που σημαίνει ότι αν κάποιος τα λάμβανε τακτικά θα έπρεπε να αυξάνει τη δόση ώστε να έχουν αποτέλεσμα.

Ένα μεγάλο πρόβλημα που σχετίζεται με τη χρήση τους είναι η κακή εμπειρία που μπορεί να προκαλέσουν στον χρήστη, ένα άσχημο «ταξίδι» όπως το ονομάζουν οι χρήστες.

Επίσης, αντενδείκνυνται σε ανθρώπους που έχουν ιστορικό ή πάσχουν από ψυχώσεις, σχιζοφρένεια κ.λπ., γιατί μπορεί να τα ξαναφέρουν στην επιφάνεια ή να τα εντείνουν, ενώ δεν φαίνεται να δημιουργούν κάποιο πρόβλημα σε ανθρώπους που δεν έχουν σχετικό ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό.

Ακόμη, οι ειδικοί φοβούνται και το ενδεχόμενο της πρόκλησης καρδιαγγειακών προβλημάτων, και σε αυτήν την περίπτωση κυρίως σε ανθρώπους με σχετικά προβλήματα.

Τι κάνει το MDMA ή Ecstasy;

Το MDMA πιστεύεται ότι λειτουργεί μειώνοντας τη συναισθηματική ένταση που συνδέεται με τις τραυματικές αναμνήσεις, επαναφέροντάς τες κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας έτσι, ώστε να αποθηκεύονται με λιγότερη διεγερτική ενεργοποίηση. Το MDMA έχει επίσης παρατηρηθεί ότι αυξάνει τα συναισθήματα εμπιστοσύνης, ασφάλειας και ενσυναίσθησης (πιθανώς με τη μεσολάβηση της απελευθέρωσης της ωκυτοκίνης και της σεροτονίνης), γεγονός που μπορεί να βελτιώσει τη θεραπευτική συμμαχία μεταξύ του θεραπευτή και του λήπτη.

Καθώς τουλάχιστον οι μισοί από τους ασθενείς που υποφέρουν από μετατραυματικό στρες δεν αντιδρούν στις υπάρχουσες θεραπείες, τώρα δοκιμάζεται ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και χρήσης MDMA, που φαίνεται ότι μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα του μετατραυματικού στρες ακόμα και σε ανθρώπους που παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στις υπάρχουσες θεραπείες, αυξάνοντας τη ντοπαμίνη, τη σεροτονίνη, τη νοραδρεναλίνη και την ωκυτοκίνη. Φαίνεται επίσης να διαμορφώνει τις δραστηριότητες στις περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στον φόβο και το άγχος.

Χρειάζεται βέβαια μελλοντική έρευνα για να αποδειχθεί κατά πόσο τα πλεονεκτήματα υπερτερούν των μειονεκτημάτων και αν η χρήση του μπορεί να ενσωματωθεί στις διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές για τη θεραπεία του μετατραυματικού στρες.

Τι κάνει η ψιλοκυβίνη;

Η ψιλοκυβίνη, που είναι το βασικό συστατικό των γνωστών σε όλους μας «μαγικών μανιταριών», είναι σήμερα το πιο ευρέως μελετημένο ψυχεδελικό για προβλήματα ψυχικής υγείας, ενώ έχει επίσης μελετηθεί σε συνδυασμό με ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία. Τα νέα αποτελέσματα, που προέρχονται από δύο συνδυασμένες μελέτες, αποκαλύπτουν ότι τα άτομα που ανταποκρίθηκαν στη θεραπεία με ψυλοκυβίνη παρουσίασαν αυξημένη συνδεσιμότητα περιοχών του εγκεφάλου όχι μόνο κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους, αλλά και έως τρεις εβδομάδες μετά. Αυτό το φαινόμενο του «ανοίγματος» συνδέθηκε με αυτοαναφερόμενες βελτιώσεις στην κατάθλιψή τους.

Θα αλλάξουν τα ψυχεδελικά τον τρόπο που πεθαίνουμε;

Τα ψυχεδελικά έχουν μελετηθεί και συνεχίζουν να ερευνώνται στο πλαίσιο της παρηγορητικής ιατρικής για την αντιμετώπιση της δυσφορίας σε ασθενείς με μία σοβαρή και απειλητική για τη ζωή ασθένεια, π.χ. καρκίνο. Για πολλούς ασθενείς με καρκίνο, το προχωρημένο στάδιο της ασθένειας είναι γεμάτο σε σημαντικό βαθμό με συναισθηματική ταλαιπωρία.

Καθώς η πορεία της ασθένειας εξελίσσεται, φτάνοντας από τη διάγνωση μέσω της ιατρικής θεραπείας τελικά στην προοπτική του θανάτου, ο ασθενής μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπος με σημαντική ψυχολογική δυσφορία και απόγνωση. Τα ψυχεδελικά φαίνεται ότι μπορεί να βοηθήσουν ουσιαστικά στην αντιμετώπιση της δυσφορίας, στο υπαρξιακό άγχος, στην κατάθλιψη, στον θυμό, στην αποξένωση, στην απώλεια νοήματος, στην απώλεια της αξιοπρέπειας, στην ευαλωτότητα, στον φόβο, στην απομόνωση, στο σοκ, στο στρες και στην απελπισία που σχετίζονται με τη διάγνωση μίας σοβαρής και ανίατης ασθένειας, αλλά και με την αποθάρρυνση που συχνά βιώνουν ασθενείς σε τελικό στάδιο ή με νόσους που τους ταλαιπωρούν πολύ και δεν παρουσιάζουν βελτίωση.

Βιβλιογραφία: Θωμάς Παπαρρηγόπουλος – Χριστίνα Δάλλα, ΟΙ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ. Αίτια, μηχανισμοί, εκδηλώσεις, αντιμετώπιση. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2018.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη Χριστίνα Δάλλα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φαρμακολογίας, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ, Πρόεδρο του Ελληνικού Συμβουλίου για τον Εγκέφαλο και Πρόεδρο της Μεσογειακής Εταιρείας Νευροεπιστημών.