ΠΩΣ ΜΑΣ ΚΑΘΟΡΙΖΕΙ ΩΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ Η ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΜΑΣ

Η σχέση με τη μητέρα μας είναι μια σχέση που έχει μπει στο μικροσκόπιο ειδικών και επιστημόνων όσο καμία άλλη. Είναι η πρώτη της ζωής μας και ίσως γι' αυτό πάντα παρούσα στην ψυχή μας. Πόσο μας καθορίζει ως προσωπικότητες και ως γονείς; Η ψυχολόγος και συγγραφέας Μαρία Καμπάνταη απαντάει.

Πόσες φορές δεν έχει τύχει, στα δύσκολα και στα εύκολα της ζωής σου, να γυρίσεις να κοιτάξεις νοητά τη (σχέση με τη) μητέρα σου; Να την κατηγορήσεις, να την ευχαριστήσεις, να θυμηθείς την αγκαλιά της, το ζεστό της φαγητό και τα λόγια ενθάρρυνσης και συμπαράστασης –ή και όχι– τα οποία νιώθεις ότι θα κουβαλάς μέσα σου για πάντα;

Η σχέση μας με τη μητέρα μας είναι καταλυτική. Είναι σημείο αναφοράς και παραμένει χαραγμένη στο σώμα μας όσα χρόνια κι αν περάσουν. Αυτή τη σχέση, τη θεμελιώδη, αλλά και τόσο διαφορετική για τον καθένα, θέλησε να διερευνήσει στο καινούργιο της βιβλίο Μαμά. 20 αληθινές ιστορίες (εκδ. Αρμός) η ψυχολόγος Μαρία Καμπάνταη.

Αν και ενεργή ψυχοθεραπεύτρια στο Γενικό Νοσοκομείο Δράμας, η κ. Καμπάνταη αγαπά να συνδυάζει την ψυχολογία με τη λογοτεχνία. Έχοντας πολλές επιστημονικές δημοσιεύσεις στο ενεργητικό της, αλλά και δύο ακόμη λογοτεχνικά βιβλία, αυτή τη φορά αποφάσισε να αναδείξει στο βιβλίο της όλα τα στραβά των μαμάδων, αλλά και τις πιο συχνές απορίες μας για τη σχέση μας μαζί τους. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, απαντάει σε μερικές από αυτές και ξετυλίγει το κουβάρι των μύθων και της πραγματικότητας για το πρόσωπο της μητέρας.

iStock

– Ως μητέρες αναρωτιόμαστε συνεχώς για το αν είμαστε καλές και έχουμε ενοχές. Γιατί;

Αυτό ακριβώς ήταν το κίνητρο να γράψω το βιβλίο. Καθημερινά στέκονται απέναντί μου γυναίκες ενοχικές, κουρασμένες, φορτωμένες με τόσους ρόλους, στους οποίους πρέπει να είναι καλές και αποδοτικές. Κι όταν δεν το καταφέρνουν, σωματοποιούν, θλίβονται, κρύβουν τον θυμό όπως μπορούν, πρόχειρα και... ξεχνούν να βάλουν την κρέμα νύχτας, αναβάλλοντας τη νεότητα για αύριο. Μα, αναβάλλεται η νεότητα;

Όσο κι αν η κοινωνική θέση της γυναίκας έχει αλλάξει, οι γυναίκες είμαστε εμποτισμένες με το στερεότυπο της επάρκειας, μαθημένο και από το παράδειγμα της μητέρας μας, και το επεκτείνουμε σε όποιο ρόλο ενέχει επίσης μητρικότητα: τέλεια σύζυγος, καταδεκτική φίλη, καλή ερωμένη, καλή θεραπεύτρια. Στερεότυπο που συμβαδίζει με τη δεκτική φύση και θέση μας – με όρους ανατομίας και κοινωνικής μάθησης.

Η χειραφέτηση της γυναίκας και η ανέλιξή της, εργασιακά και μορφωτικά, δυστυχώς παρερμηνεύτηκε ως διαρκής αγώνας επίδοσης και απόδοσης. Πρώτα πρέπει να απενοχοποιήσουμε την πιθανότητα της μη ανταπόκρισής μας, αλλά και να σεβαστούμε ως άνθρωποι τα προσωπικά μας όρια, σωματικά και ψυχικά, ανεξαρτήτως φύλου.

iStock

– Με κάνετε να αναρωτηθώ, τελικά, για πόσα είναι πια υπεύθυνη αυτή η μάνα;

Η ερώτησή σας συμπυκνώνει όλο το φορτίο που ενέχει ο ρόλος της μητέρας. Άλλοτε την ανεβάζουμε σε χρυσό θρόνο, άλλοτε σε ηλεκτρική καρέκλα και τότε χρειάζεται χάρη για να αθωωθεί. Και οι δύο θέσεις άβολες και μη ρεαλιστικές. Η λέξη «ευθύνη» είναι δύσκολη, γεννά ενοχές που ανακυκλώνονται και μας κάνουν μη λειτουργικές στους ρόλους μας ως μητέρες.

Η μητέρα δεν είναι ούτε υπεράνθρωπος, για να μπορεί να φέρει εις πέρας τα ακατόρθωτα, ούτε Άτλαντας για να φορτωθεί όλα τα βάρη της ανατροφής. Ιδιαίτερα στη σύγχρονη ζωή, ο ρόλος της είναι συνώνυμο του multitasking, των πολλαπλών καθηκόντων, είναι πνιγμένη στο στερεότυπο της δυνατότητας και της αποδοτικότητας.

Ο σύγχρονος πατέρας, πιο βοηθητικός μεν, αλλά αρκετά θολός στον διαμοιρασμό της ευθύνης. Στην ουσία εκείνος είναι που θα περιφρουρήσει την ταυτότητα του ζευγαριού και θα βοηθήσει το παιδί στην ψυχική του ενηλικίωση. Η φροντίδα είναι χαρακτηριστικό ανθρώπινο, δεν έχει φύλο.

– Διέπει όμως τον γονεϊκό ρόλο. Τι καθορίζει τι είδους γονείς θα γίνουμε;

Ο άνθρωπος έχει την τάση να γυρνά στο μαθημένο, κυρίως το βιωματικά μαθημένο. Κάνοντας το δικό μας παιδί, έρχονται στην επιφάνεια μνήμες από τα συναισθήματα που βιώσαμε όταν ήμασταν εμείς παιδιά. Οι πρακτικές που ακολουθούσαν οι γονείς μας είναι οι πρώτες που έρχονται στο μυαλό ή το… χέρι μας, ειδικά όταν είμαστε υπό στρες.

iStock

Το «ανά» στη λέξη ανατροφή σημαίνει «ξανά», σαν άτυπη συνταγή που επαναλαμβάνεται. Στην πραγματικότητα, όμως το είδος του γονιού που θα είμαι στη σύγχρονη εποχή, όπου η πληροφορία διαχέεται και η επιστήμη δίνει συνεχώς νέα στοιχεία, βρίσκεται κάπου ανάμεσα στη μαθημένη τέχνη και την επιστήμη, κάπου ανάμεσα στο συναίσθημα και τη σκέψη ή το ένστικτο και την πληροφορία.

– Μιλήσατε για συνταγή. Υπάρχει συνταγή για την καλή μητέρα;

Συνταγή: «όταν ήμουν μικρή, έκανα σαρδάμ και μεταμόρφωνα τη λέξη σε σαντιγί». Το προτιμώ, αν συνταγή σημαίνει κάτι δοσμένο, που επιβάλλεται και πρέπει να το ακολουθήσεις πιστά, χωρίς να λάβεις υπόψη για ποιον... μαγειρεύεις! Ειδικά αν πρόκειται για τη σχέση με το παιδί σου. Η συνταγή είναι σχέση, εξελίσσεται. Το «συν» στη λέξη σημαίνει από κοινού.

Η «καλή μητέρα» είναι ένας δύσκολος όρος, βαρύς και επενδυμένος με εξιδανικεύσεις. Και όσο εξιδανικεύουμε, κάνουμε τις πραγματικές μητέρες να φαίνονται κακές. Θα προτιμούσα το «επαρκής» ή «αρκετά καλή» μητέρα, είναι πιο ανθρώπινο, πιο αληθινό.  Άλλωστε κι εγώ αληθινές ιστορίες γράφω. Προτιμώ την πραγματική μητέρα με την ανθρώπινη φύση της, που δεν μπορεί να  είναι πάντα διαθέσιμη, ματαιώνει κάποιες ανάγκες του παιδιού της όταν συγκρούεται με δικά της όρια (κούρασης, αξιών, στιγμών).

Βάζει όρια, αλλά αγαπά χωρίς όρους, ανταλλάγματα και προϋποθέσεις, γιατί το παιδί της είναι μοναδικό, δεν είναι προέκταση του εαυτού της. Και από την άλλη, θυμάται να εκφράσει την αγάπη της με λόγια, ακόμη και μ’ ένα σημείωμα στην πόρτα του ψυγείου.

Εξάλλου, μια πραγματική μητέρα είναι ο καλύτερος προπονητής για τις μετέπειτα σχέσεις του παιδιού της με τους πραγματικούς ανθρώπους που θα συναντήσει και θα έχουν κι εκείνοι ελαττώματα και ανάγκες αλληλοσυγκρουόμενες με τις δικές του. Γιατί «μητέρα είναι ένας χρόνος ολόκληρος, με όλες τις εποχές του», όπως τελειώνει το βιβλίο.

iStock

– Είναι λοιπόν η σχέση μας με τη μητέρα μας η πιο καθοριστική της ζωής μας; Κατά πόσο η αόρατη κλωστή που μας συνδέει μαζί της, ορίζει τη ζωή και τους ρόλους μας;

Στην αρχή δεν είναι καθόλου αόρατη. Η μητέρα μας θρέφει και μας φροντίζει και η συμβιωτική σχέση συνεχίζεται και μετά την ενδομήτριο ζωή, έχοντας και συναισθηματικά θρεπτικό ρόλο. Το είδος της θρεπτικότητας της σχέσης καθορίζει και την εικόνα του εαυτού μας. Όσο η ανταπόκρισή της και το καθρέφτισμα στο βλέμμα της, μας δίνει την αίσθηση ότι αξίζουμε την αγάπη, εμπνέει σταθερότητα και αποδοχή, γινόμαστε αισιόδοξοι, πιστεύουμε στον εαυτό μας.

Αν εκφράζει φόβο, απογοήτευση, αποδοκιμασία ή άγχος –άρα κίνδυνο–, αισθανόμαστε αμφιβολία για τις ικανότητές μας, πολλές φορές αναπτύσσουμε προσαρμοστικά τον λεγόμενο ψευδή εαυτό, αναζητώντας την αποδοχή και την ασφάλεια σε μη λειτουργικές σχέσεις. Η κλωστή γίνεται εφόδιο ή θηλιά. Όσο υπάρχει έλλειψη ή υπερβολή, τόσο ανθεκτική και επιδραστική η κλωστή.

Πολλές φορές όμως το αίσθημα της θηλιάς σε κάνει να αναπτυχθείς και να δημιουργήσεις. «Λες τη μέρα να ‘ναι πιο ευδιάκριτη η κλωστή για να την κόψεις;», λέω στην ομώνυμη ιστορία μου στο βιβλίο, εννοώντας την επιδραστική της δύναμη, αλλά και τη δυνατότητα της «ενηλικίωσής μας», μέσα από την ανάληψη ευθύνης, φροντίδας εαυτού και προσωπικής ανάπτυξης, πράγματα που θέλουν δουλειά, αλλά δεν είναι τόσο αδύνατο να συμβούν. Η κλωστή είναι καθοριστική, αλλά όχι και οριστική για την επίσης σημαντική σχέση, τη σχέση με τον εαυτό μας.

ΜΑΜΑ

Εκδόσεις Αρμός

Αγόρασέ το

Ianos.gr

– Ο πυρήνας του βιβλίου σας είναι τα κοινά της μαγειρικής με τη σχέση μητέρας-παιδιού. Γιατί;

Και οι δύο έχουν υλικά, δοσολογίες, πειραματισμό, αγωνία, κατορθώματα αλλά και απογοητεύσεις. Οι διαφορετικές… υφές μετασχηματίζονται σε μια μοναδική σύνθεση. Μακάρι έτσι μοναδικό να βλέπαμε και το παιδί μας! Η πετυχημένη συνταγή στη σχέση μητέρας-παιδιού έχει στοιχεία εξατομίκευσης και αναστοχασμού. Ανάλογα με τον αποδέκτη προσθέτω και αφαιρώ, όσο κι αν κρυφοκοιτάζω στη δοσμένη συνταγή.

iStock

Βασικό συστατικό η αγάπη και η αποδοχή του άλλου, αλλιώς ό,τι... ενισχυτικό γεύσης και να βάλω, δεν θα σώσω το αποτέλεσμα. Αν πέσει αλάτι στο φαγητό, το σώζω με λίγο άμυλο. Όταν περισσέψει θυμός, επίκριση, σύγκριση, απόρριψη, η σχέση μητέρας-παιδιού σώζεται; Οι ιστορίες στο βιβλίο επιμένουν ότι όλα συν-εξηγούνται, συν-διαμορφώνονται και συν-εξελίσσονται στη σχέση μητέρας-παιδιού, όπως και στη μαγειρική. Είναι ακριβώς αυτό το «συν» που κάνει τη διαφορά, λειαίνει ακόμη και την πιο αιχμηρή γωνία.

– Μιλώντας για αιχμηρές γωνίες, ο νους μου πάει στα τραύματα. Είναι «νόμος» ότι θα νιώσουμε παραμέληση από τη μητέρα μας όσα κι αν έχει κάνει για εμάς;

Η μητέρα είναι ο ασφαλής τόπος, η ασφαλής πατρίδα. Κυριολεκτικά –επειδή ήταν επαρκής– ή φαντασιωσικά, γιατί έχουμε ανάγκη να τη δούμε έτσι. Ο «νόμος» που περιγράφετε στην ερώτηση μοιάζει πάλι με το καθρέφτισμα που κάνουμε στα πρώτα βήματά μας, να δούμε αν μας κοιτά η μάνα όταν ξεμακραίνουμε, κοίταγμα απαραίτητο για να συνεχίσουμε.

Στην ουσία, κατηγορώντας την για πολλά αρνητικά είναι σαν να δοκιμάζω τη δική μου δύναμη και αντοχή, όπως όταν ήμουν παιδί. «Από τη μητέρα ποιος μπορεί να σε σώσει;», λέει η Elsa Morante. Σ’ αυτήν θα επιστρέφεις για να συνεχίσεις, είτε ήταν «θρεπτική» η σχέση σου μαζί της είτε όχι. Και πάντα θα της βρίσκεις λάθη και ατέλειες, προβάλλοντας συχνά το δικό σου είδωλο – ειδικά εμείς οι κόρες.

Τον δημιουργό και τροφό σου δεν είναι φυσικό να κατηγορείς για ό,τι στραβό σου συμβαίνει; Λες και περιμένεις να σου πει: Συνέχισε, εγώ εδώ είμαι! Είτε το έλεγε είτε όχι, όταν ήσουν παιδί.