Η ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΝΕΙ ΜΙΑ ΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΟΒΙΕΣ

Μπορείς να αντιμετωπίσεις μια φοβία με το να εκτεθείς σε αυτήν; Η εικονική πραγματικότητα δίνει νέες δυνατότητες στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία.    

Αν και ο πιο συχνός λόγος για να φορέσει κανείς γυαλιά εικονικής πραγματικότητας (VR) είναι τα video games, καμία από τις φορές που τα έχω χρησιμοποιήσει εγώ δεν ήταν για να παίξω. Αν με ρωτούσε κάποιος μέχρι πριν από λίγες ημέρες, θα έλεγα ότι έχω βάλει γυαλιά εικονικής πραγματικότητας μόνο δύο φορές στη ζωή μου. Την πρώτη ήμουν μέρος ενός focus group και το περιβάλλον στο οποίο μεταφέρθηκα ήταν μια προσομοίωση πολέμου. Η δεύτερη ήταν για να παρακολουθήσω το «I AM» των Susanne Kennedy & Markus Selg, που είχε φιλοξενηθεί στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση τα Χριστούγεννα.

Η τρίτη φορά που είχα την ευκαιρία να δοκιμάσω VR Headset ήταν για έναν εντελώς διαφορετικό λόγο. Συνέβη πρόσφατα στο ιατρείο της ψυχολόγου Εύης Νεοφώτιστου, όπου βρεθήκαμε με την ειδικό για να μιλήσουμε για τη χρήση της εικονικής πραγματικότητας στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία.

«Αυτή τη στιγμή η συγκεκριμένη μέθοδος χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση φοβιών», μου εξήγησε αρχικά η κα Νεοφώτιστου. Φόρεσα, λοιπόν, τα γυαλιά στο ιατρείο της και πέρασα εικονικά από περιβάλλοντα όπου «μεταφέρονται» άνθρωποι προκειμένου να θεραπευτούν από διαφόρων ειδών φοβίες.

Αρχικά, βρέθηκα σε ένα εξωτερικό ασανσέρ, ψηφιακός χώρος που χρησιμοποιείται στην περίπτωση της θεραπείας της υψοφοβίας. Έπειτα «μπήκα» σε ένα αεροπλάνο, μιας και η φοβία πτήσεων είναι συχνό φαινόμενο και αρκετοί άνθρωποι αναζητούν θεραπεία για αυτή, όπως με ενημέρωσε η ειδικός. Στη συνέχεια πέρασα από ένα διαγνωστικό εργαστήριο για να μπω σε μια αίθουσα αιμοληψιών και κατόπιν, σε έναν μαγνητικό τομογράφο. «Πάρα πολλοί άνθρωποι αποζητούν θεραπεία για την αντιμετώπιση φοβιών για ιατρικές διαδικασίες, όπως είναι η αιμοληψία, η μαγνητική τομογραφία και οι ενέσεις, ιδιαίτερα από την Covid-19 και μετά», πρόσθεσε.

Τι είναι όμως η θεραπεία εικονικής πραγματικότητας; Πότε ξεκίνησε να εφαρμόζεται στην Ελλάδα; Για ποιες καταστάσεις χρησιμοποιείται; Και εν τέλει, πόσο επιτυχημένη θεωρείται; Μιλήσαμε με την κα Νεοφώτιστου, η οποία εφαρμόζει τη VR θεραπεία στην Ελλάδα εδώ και 3 χρόνια, για να μας λύσει όλες τις απορίες.

iStock

– Αρχικά, μπορείτε να μας εισάγετε στην έννοια της «θεραπείας εικονικής πραγματικότητας»;

Καταρχάς να πούμε ότι η θεραπεία εικονικής πραγματικότητας μπορεί υπό περιπτώσεις να είναι μια αυτόνομη θεραπεία η οποία μπορεί να εφαρμοστεί από μόνη της για μια συγκεκριμένη φοβία, όπως είναι για παράδειγμα η φοβία πτήσεων. Συνήθως, όμως, είναι κομμάτι μιας ευρύτερης ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης -η οποία μπορεί να περιλαμβάνει και συνεδρίες χωρίς VR- αν θέλουμε να ασχοληθούμε με το πρόβλημα σε βάθος.

Η θεραπεία εικονικής πραγματικότητας εφαρμόζεται από θεραπευτές – ψυχολόγους εξειδικευμένους στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας κάποιου ανθρώπου, δηλαδή είναι ένα επιπλέον -και αναμφίβολα το πιο εξελιγμένο- εργαλείο που έχουμε στη διάθεση μας. Γι' αυτό και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται επιπόλαια, επειδή απλώς αφορά ψηφιακή τεχνολογία, συσκευές κλπ. Με παίρνουν, για παράδειγμα, κάποιοι τηλέφωνο και μου λένε «πετάω την Παρασκευή» ή «χρειάζεται μεθαύριο να βρεθώ σε μια κοινωνική εκδήλωση» ή «να μιλήσω μπροστά σε κόσμο... μπορούμε να κάνουμε μια γρήγορη VR συνεδρία για να μη χάσω την πτήση;».

– Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται αυτή η θεραπεία;

Αυτή τη στιγμή, η VR μέθοδος χρησιμοποιείται θεραπευτικά για την αντιμετώπιση όλων των γνωστών φοβιών. Αυτές μπορεί να είναι είτε ειδικές φοβίες καταστάσεων, όπως για παράδειγμα η κλειστοφοβία ή η φοβία πτήσεων, είτε ειδικές φοβίες ιατρικών διαδικασιών όπως είναι η αιμοληψία ή η μαγνητική τομογραφία. Γενικά, αυτό που αποζητά περισσότερο ο κόσμος είναι αυτό που θα τον δυσκολέψει στη ζωή του. Δηλαδή, ενώ μια πάρα πολύ συχνή φοβία είναι η αραχνοφοβία, ένας άνθρωπος δεν θα αποζητήσει θεραπεία για να την αντιμετωπίσει γιατί πόσο συχνά θα δει μια αράχνη ή ένα φίδι, ας πούμε;

Επίσης, μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε και για τεχνικές χαλάρωσης και διαλογισμού. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν περιβάλλοντα που ο άνθρωπος μπορεί να μπει και να χαλαρώσει. Βέβαια, επειδή μιλάμε για έναν τρόπο θεραπείας ο οποίος εξελίσσεται ακόμα και τη στιγμή που μιλάμε σαφέστατα υπάρχουν μελέτες που θα δώσουν στην εικονική πραγματικότητα χώρο για την αντιμετώπιση και άλλων διαταραχών, όπως είναι για παράδειγμα η κατάθλιψη ή το μετατραυματικό στρες.

Η ψυχολόγος Εύη Νεοφώτιστου.

– Πόσο καιρό εφαρμόζεται στην Ελλάδα;

Τα τελευταία 3 χρόνια.

– Ενώ στο εξωτερικό;

Στην Αμερική ξεκίνησε ερευνητικά από τη δεκαετία του ’90. Ουσιαστικά, έχουμε ερευνητικά δεδομένα από τότε και όσο εξελίσσεται η τεχνολογία τόσο πιο κοντά στο «πραγματικό» έρχονται όλα αυτά τα VR περιβάλλοντα.

– Τι ίσχυε πριν από αυτή την τεχνολογία;

Πριν από την ανάπτυξη αυτής της μεθόδου, οι ειδικοί χρησιμοποιούσαν τις τεχνικές οραματισμού. Δηλαδή αν υποθέσουμε ότι ένας θεραπευόμενος φοβόταν τις πτήσεις, τότε ο θεραπευτής μαζί με τον θεραπευόμενο οραματίζονταν το πώς είναι είναι να μπαίνεις σε ένα αεροπλάνο, πώς είναι το αεροπλάνο να απογειώνεται, να έχει αναταράξεις ή να πρέπει να κάνει αναγκαστική προσγείωση. Αυτό είχε κάποιους περιορισμούς γιατί εμείς ως θεραπευτές δεν μπορούσαμε να μπούμε στη φαντασία του κάθε ανθρώπου και να δούμε τι φαντάζεται εκείνη τη στιγμή και σε ποιο βαθμό.

Η επόμενη διαθέσιμη μέθοδος ήταν η πραγματική συνθήκη, να βρεθεί δηλαδή το άτομο είτε μόνο του είτε με τον θεραπευτή του σε μια πραγματική συνθήκη, το οποίο όπως καταλαβαίνουμε έχει πάρα πολλούς περιορισμούς και υψηλό κόστος.

iStock

– Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της θεραπείας εικονικής πραγματικότητας;

Η θεραπεία εικονικής πραγματικότητας, πέρα από το ότι είναι πιο οικονομική, έχει ακόμη ένα προνόμιο σε σχέση με τις δύο παραπάνω μεθόδους: ο θεραπευτής μπορεί να ελέγξει όλες τις συνθήκες αναλόγως με αυτό που χρειάζεται ο θεραπευόμενος σε ένα περιβάλλον που είναι ασφαλές, το οποίο είναι το γραφείο του θεραπευτή. Αυτό γίνεται με δύο τρόπους, με την υποκειμενική αίσθηση του ατόμου, δηλαδή αυτό που μας λέει ο θεραπευόμενος ότι αισθάνεται, αλλά και με αισθητήρες, οι οποίοι τοποθετούνται στα χέρια του ατόμου και δείχνουν αν υπάρχει εφίδρωση ή υψηλοί παλμοί.

Έτσι, μπορούμε να βοηθήσουμε το άτομο είτε αναπροσαρμόζοντας το περιβάλλον στο επίπεδο που είναι εκείνη τη στιγμή η φοβία του είτε αποχωρώντας από αυτό. Και την επόμενη φορά να εκτεθούμε ξανά. Άρα, λοιπόν, αυτό βασίζεται πάνω στη θεωρία της σταδιακής απευαισθητοποίησης, έτσι ονομάζεται η θεωρία στην ψυχολογία. Απευαισθητοποιούμε το μυαλό από κάτι που φοβάται.

– Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μέθοδος αυτή έχει περιορισμούς;

Ένας περιορισμός που έχει και νομίζω ότι είναι ο μοναδικός, γιατί δεν θεωρώ ότι πρόκειται για μια μέθοδο που έχει μειονεκτήματα, είναι ότι αυτή τη στιγμή είναι διαθέσιμη μόνο στα αγγλικά. Επειδή δηλαδή το λογισμικό δεν είναι ελληνικό, η πλατφόρμα προσφέρεται μόνο στα αγγλικά. Βέβαια, και κάποιος που δεν έχει έχει γνώση της αγγλικής γλώσσα, μπορεί να το εφαρμόσει με τη βοήθεια μετάφρασης.

Φαντάζομαι, ωστόσο, ότι μέσα στα επόμενα χρόνια θα έχουμε τη δυνατότητα να γίνεται και στα ελληνικά.

Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΙΚΟΝΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΧΕΙ ΕΝΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ 60% ΕΩΣ 90%.

– Υπάρχουν άνθρωποι που δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στο περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας;

Μέχρι στιγμής η μέθοδος αποζητάται κυρίως από ανθρώπους που είναι από 20 έως 40 ετών, και σε αυτές τις ηλικίες βλέπουμε ότι τα άτομα είναι πάρα πολύ εξοικειωμένα. Η αλήθεια είναι ότι για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας χρειάζεται να μπούμε σιγά σιγά, για παράδειγμα 10 λεπτά την πρώτη φορά, έτσι ώστε να εξοικειωθούν σταδιακά με το περιβάλλον.

Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι όταν το εφαρμόζουμε σε παιδιά και εφήβους παρατηρούμε ότι δεν δυσκολεύονται καθόλου, δηλαδή μπορούν να μπουν για πρώτη φορά στο περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας και να μείνουν 20 λεπτά.

– Στην τελική, πρόκειται για ένα αποτελεσματικό εργαλείο ψυχοθεραπείας;

Για να μιλάμε με δεδομένα, η θεραπεία εικονικής πραγματικότητας έχει ένα ποσοστό επιτυχίας 60% έως 90%. Δηλαδή σε περίπου 8-10 συνεδρίες ένας άνθρωπος θα μπορεί τελικά να εκτεθεί στο φοβικό του ερέθισμα.

Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι από εκεί που κάποιος φοβόταν τις πτήσεις τώρα θα γίνει πιλότος, έτσι; Απλά θα μπορεί να διαχειριστεί τη συνθήκη που τον φόβιζε και την οποία απέφευγε. Ωστόσο, ας μην ξεχνάμε ότι όλο αυτό εντάσσεται σε μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία, δηλαδή όπως είπαμε γίνεται με έναν θεραπευτή ο οποίος πρέπει να έχει εκπαιδευτεί κατάλληλα και στο κομμάτι της εικονικής πραγματικότητας.