ΔΡ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ: «Η ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΔΕΝ ΟΡΙΖΕΙ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ»

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Διπολικής Διαταραχής, στις 30 Μαρτίου, ο Δρ. Ιωάννης Γ. Μάλλιαρης, Κλινικός Ψυχολόγος, Ιδρυτής και Επιστημονικός Υπεύθυνος του BipolarLab.com και της Ελληνικής Διπολικής Οργάνωσης, ρίχνει φως στα σκοτάδια αυτής της σοβαρής ψυχικής νόσου, τονίζοντας ότι είναι μια κατάσταση που μπορεί να αντιμετωπιστεί και να θεραπευτεί.

«Στηρίζουμε, ενημερώνουμε, και προστατεύουμε την ελληνική διπολικότητα (μανιοκατάθλιψη) και τους φορείς της: τα διπολικά άτομα, τις οικογένειες, φίλους και παράγοντες υγείας της». Σε αυτά τα λόγια συνοψίζεται η αποστολή της Ελληνικής Διπολικής Οργάνωσης (ΕΔΟ), της πρώτης οργάνωσης για διπολικούς ασθενείς στη χώρα μας. Την ίδρυσε το 2008 ο Δρ. Ιωάννης Γ. Μάλλιαρης, Κλινικός Ψυχολόγος, Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας, Institute of Psychiatry, King’s College London. Το κίνητρό του θα μπορούσε να είναι αμιγώς επαγγελματικό, αφού εξειδικεύεται στη διάγνωση και θεραπεία της διπολικής διαταραχής και της κατάθλιψης. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα: Η ΕΔΟ ιδρύθηκε στη μνήμη του πατέρα του Γεωργίου Μάλλιαρη (1942 - 2003), καθηγητή και διπολικού ασθενή.

Η διπολική συναισθηματική διαταραχή αναφερόταν παλιά με τον όρο «μανιοκατάθλιψη», καθώς κύριο χαρακτηριστικό της είναι η εμφάνιση εναλλαγής φάσεων μανίας και φάσεων κατάθλιψης, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονται διαστήματα με φυσιολογική διάθεση («νορμοθυμία»). Βασική εκδήλωση της νόσου είναι οι ακραίες διακυμάνσεις στη διάθεση, που συμπαρασύρουν την ικανότητα καθαρής σκέψης και μπορεί να επηρεάσουν τον ύπνο, την ενέργεια, τη δραστηριότητα, την κρίση και τη γενικότερη συμπεριφορά του ατόμου.

Η συνέντευξη με τον Δρ. Ιωάννη Μάλλιαρη έγινε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Διπολικής Διαταραχής (World Bipolar Day), στις 30 Μαρτίου, η οποία θεσμοθετήθηκε με δύο βασικούς στόχους: αφενός να τιμήσει τους ασθενείς και τις οικογένειές τους, που βιώνουν τις επιπτώσεις της νόσου, αφετέρου να ευαισθητοποιήσει το ευρύ κοινό και να συμβάλει στην εξάλειψη του κοινωνικού στίγματος που φέρουν οι πάσχοντες και οι οικείοι τους.

Ο Δρ. Ιωάννης Γ. Μάλλιαρης, Κλινικός Ψυχολόγος, Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας, Institute of Psychiatry, King’s College London – Ιδρυτής και Επιστημονικός Υπεύθυνος του BipolarLab.com και της ΕΔΟ. Πιστοποιημένος Ψυχοθεραπευτής & Εκπαιδευτής στη Γνωσιακή – Συμπεριφορική Θεραπεία από το Beck Institute της Αμερικής. (Beck Institute CBT Certified Clinician, BICBT-CC).

Είναι η διπολική διαταραχή μια «διά βίου» πάθηση; Ποιες δυνατότητες διάγνωσης και θεραπείας υπάρχουν σήμερα; Ποιες ενδείξεις πρέπει να μας υποψιάσουν και πώς μπορούμε να βοηθήσουμε κάποιον δικό μας που νοσεί; Ο Δρ. Μάλλιαρης δίνει τις απαντήσεις, τονίζοντας ότι με έγκαιρη παρέμβαση, φροντίδα και αποδοχή, η ζωή συνεχίζεται.

– Από ποια ηλικία μπορεί να εκδηλωθεί η διπολική διαταραχή και ποια είναι τα πρώτα συμπτώματα;

Η διπολική διαταραχή μπορεί να ξεκινήσει από πολύ νωρίς, ακόμη και στην εφηβεία. Οι πρώτες εκδηλώσεις, όμως, συχνά περνούν απαρατήρητες ή παρερμηνεύονται ως «φυσιολογικές» μεταπτώσεις της ηλικίας. Το πιο συνηθισμένο είναι η εμφάνιση ενός καταθλιπτικού επεισοδίου, που ίσως είναι το πρώτο προειδοποιητικό σημάδι. Άλλες φορές, παρατηρούμε περιόδους έντονης ενέργειας, μειωμένου ύπνου, αυξημένης αυτοπεποίθησης ή και παρορμητικών συμπεριφορών, που συνθέτουν την εικόνα της υπομανίας ή μανίας (όταν πια αρχίσουν να δημιουργούν πολύ σοβαρά προβλήματα).

Στα πρώτα στάδια, η εικόνα μπορεί να είναι θολή και να μην πληροί πλήρως τα διαγνωστικά κριτήρια, γεγονός που συχνά καθυστερεί τη διάγνωση. Συνήθως η διάγνωση θα έρθει μεταξύ 18 με 25 ετών, όπου είναι και η πρώτη επικίνδυνη περίοδος για μανιακό επεισόδιο το οποίο θα φέρει τη διάγνωση.

– Υπάρχει κάποιος ρυθμός κατά τον οποίο εξελίσσεται συνήθως η νόσος; Υπάρχουν στάδια στην εξέλιξή της που εντοπίζονται διαγνωστικά;

Η διπολική διαταραχή έχει συνήθως μια εξελικτική πορεία. Στην αρχή, τα επεισόδια μπορεί να είναι σποραδικά και σχετικά ήπια. Με τον καιρό όμως, και ιδιαίτερα χωρίς έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση, η διαταραχή τείνει να γίνεται πιο έντονη και πιο συχνή. Η κλινική προσέγγιση που ακολουθούμε στην ΕΔΟ και στο BipolarLab βασίζεται στην έννοια των «σταδίων». Αναγνωρίζουμε πρώιμα, υποκλινικά στάδια με ασαφή συμπτώματα, που με την πάροδο του χρόνου μπορεί να εξελιχθούν σε πλήρη επεισόδια. Η αναγνώριση αυτών των σταδίων επιτρέπει μια πιο στοχευμένη και προληπτική παρέμβαση, προτού επιβαρυνθεί σημαντικά η λειτουργικότητα του ατόμου.

Μία μη έγκαιρη αναγνώριση και πρόληψη επιδεινώνει την διαταραχή, ενισχύοντας τη χρονιότητά της, την πιο συχνή και σοβαρότερη εμφάνιση των επεισοδίων, τη μεγαλύτερη δυσλειτουργικότητα και τη χειρότερη ανταπόκριση σε θεραπείες. Αλλά, να μην ξεχνάμε ότι όσο περισσότερα και βαρύτερα είναι τα επεισόδια, τόσο επιβαρύνεται και η γνωσιακή-νευρολογική λειτουργία των ασθενών, όπως και η σωματική τους κατάσταση.

– Υπάρχουν επιδημιολογικά δεδομένα για την Ελλάδα; Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε σε σχέση και με τα παγκόσμια στατιστικά;

Αν και δεν έχουμε ακόμη επαρκή επιδημιολογικά δεδομένα αποκλειστικά για την Ελλάδα, τα παγκόσμια στοιχεία δείχνουν ότι περίπου 1 με 2% του πληθυσμού πάσχει από Διπολική διαταραχή Τύπου Ι και ΙΙ, ενώ το ποσοστό ανεβαίνει στο 4 έως 6% αν συμπεριλάβουμε και το ευρύτερο φάσμα, όπως τις άτυπες διπολικές διαταραχές και την κυκλοθυμία.

Στην Ελλάδα, παρατηρούμε συχνά καθυστερημένη διάγνωση και περιορισμένη πρόσβαση σε εξειδικευμένες υπηρεσίες, κάτι που ενδέχεται να σημαίνει πως αρκετοί άνθρωποι ζουν με τη διαταραχή χωρίς να έχουν επίσημη διάγνωση ή κατάλληλη θεραπεία. Βλέπουμε ότι μπορεί 1 στους 2 ασθενείς να μην έχει λάβει σωστή διάγνωση και κατάλληλη ψυχοεκπαίδευση, ενώ πολλοί έχουν λανθασμένα μάθει ότι η φαρμακευτική αγωγή είναι η μόνη θεραπεία. Η σωστή θεραπεία βασίζεται στον συνδυασμό ειδικής φαρμακευτικής αγωγή και ειδικής ψυχοθεραπείας για τη διπολική διαταραχή του κάθε ασθενή.

– Ποια είναι τα αναγκαία θεραπευτικά βήματα για να αντιμετωπιστεί η διπολική διαταραχή και τι μπορεί να περιμένει κάποιος από τη θεραπεία;

Η αντιμετώπιση της διπολικής διαταραχής απαιτεί συνδυασμό θεραπευτικών στρατηγικών. Η φαρμακευτική αγωγή παραμένει θεμέλιος λίθος – με φάρμακα όπως τα σταθεροποιητικά της διάθεσης, το λίθιο ή κάποια αντιψυχωσικά νέας γενιάς. Ωστόσο, η φαρμακευτική αγωγή από μόνη της δεν επαρκεί. Είναι εξίσου σημαντικό να προσφερθεί ψυχοεκπαίδευση, τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στους οικείους του, ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τη διαταραχή και να μάθουν να αναγνωρίζουν τα πρώιμα σημάδια υποτροπής.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Η ψυχοθεραπεία, και ειδικά η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία προσαρμοσμένη για τη διπολική διαταραχή, μπορεί να προσφέρει πολύτιμα εργαλεία για τη διαχείριση της καθημερινότητας και την αναγνώριση και πρόληψη επεισοδίων.

– Είναι κάτι με το οποίο ζεις μια ζωή;

Αν και πρόκειται για μια χρόνια κατάσταση, με σωστή και σταθερή φροντίδα πολλά άτομα καταφέρνουν να έχουν μια ποιοτική, δημιουργική και γεμάτη ζωή. Μια διπολική διαταραχή που δεν υποτροπιάζει μπορεί να θεωρείται μια διπολική διαταραχή που έχει θεραπευτεί. Παρ’ όλα αυτά, η θεραπεία πρέπει να είναι συνεχόμενη, γιατί προς το παρόν δεν έχουμε σύντομες θεραπείες που μπορούν να φέρουν πλήρη ίαση.

– Τι δείχνουν μέχρι στιγμής τα επιστημονικά δεδομένα για τις πιθανές αιτίες της νόσου;

Οι αιτίες της διπολικής διαταραχής είναι πολυπαραγοντικές. Η κληρονομικότητα παίζει σημαντικό ρόλο – δεν είναι ασυνήθιστο να υπάρχει ιστορικό στο οικογενειακό περιβάλλον. Ωστόσο, η γενετική προδιάθεση από μόνη της δεν αρκεί. Περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως τραυματικές εμπειρίες, στρεσογόνα γεγονότα, σοβαρό άγχος ή διαταραχές στον ύπνο, κατάχρηση ουσιών, φαίνεται ότι συμβάλλουν στην εκδήλωση της διαταραχής.

Στο βιολογικό επίπεδο, οι ερευνητές έχουν εντοπίσει δυσλειτουργίες σε νευροδιαβιβαστές και στο σύστημα ρύθμισης του κιρκάδιου ρυθμού, ενώ παρατηρούνται και αλλαγές σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου που συσχετίζονται με τα συναισθήματα και τη ρύθμιση του ύπνου.

Επίσης, οι πιο σύγχρονες βιολογικές θεωρήσεις καταλαβαίνουν τη διπολική διαταραχή και ως μεταβολικό νόσημα που θα φέρει πρώιμη γήρανση και μεταβολικά νοσήματα όπως η παχυσαρκία, η υπέρταση, ο διαβήτης και καρδιακές παθήσεις. Επειδή αρκετές θεραπείες που χρησιμοποιούνται επιβαρύνουν επιπρόσθετα τη μεταβολική υγεία, είναι πολύ σημαντικό να προσέχουμε από πολύ νωρίς τις μεταβολικές επιπτώσεις της κάθε θεραπείας που χρησιμοποιούμε και οι θεραπείες να γίνονται κυρίως εκτός κρίσεων – σε προφυλακτικό στάδιο.

– Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με διπολική διαταραχή στην καθημερινή τους ζωή;

Οι καθημερινές προκλήσεις για ένα άτομο με διπολική διαταραχή ποικίλουν. Σε προσωπικό επίπεδο, η αβεβαιότητα σχετικά με τη διάθεση και την ενέργεια δυσκολεύει τον προγραμματισμό. Ο ύπνος, η εργασία, οι σχέσεις και η κοινωνική ζωή επηρεάζονται σημαντικά, ειδικά σε περιόδους υποτροπής. Επίσης, ένα από τα δυσκολότερα σημεία είναι το κοινωνικό στίγμα και η έλλειψη κατανόησης από το περιβάλλον, γεγονός που εντείνει την απομόνωση και τον φόβο αποκάλυψης της διάγνωσης. Είναι σημαντικό να ρωτάμε πάντα τους ίδιους. Μάλιστα, το προσωπικό βίωμα και πρόβλημα είναι η θεματική της Παγκόσμιας Ημέρας Διπολικής διαταραχής του 2025.

– Πέρα από τη φαρμακευτική αγωγή, ποιες εναλλακτικές ή συμπληρωματικές θεραπείες φαίνεται να βοηθούν;

Όπως αναφέρθηκε ήδη, εκτός από τη φαρμακευτική αγωγή, υπάρχουν συμπληρωματικές παρεμβάσεις που έχουν αποδειχθεί μεμονωμένα ή συνδυαστικά αποτελεσματικές. Η ψυχοθεραπεία, ιδιαίτερα όταν είναι εξειδικευμένη, βοηθά το άτομο να χτίσει ανθεκτικότητα, να αποκτήσει δεξιότητες και να βελτιώσει τη σταθερότητα στη ζωή του. Η παρακολούθηση του ύπνου, η τακτική σωματική άσκηση, η σωστή διατροφή και η οργάνωση της καθημερινότητας αποτελούν αναπόσπαστα κομμάτια της θεραπευτικής προσέγγισης στο BipolarLab. Αυτά όμως θα πρέπει να υπάρχουν συμπληρωματικά με τη φαρμακευτική αγωγή και όχι σαν εναλλακτική λύση, ιδίως σε βαριές και συχνά υποτροπιάζουσες διπολικές διαταραχές. Η συνδυαστική θεραπεία (φαρμακοθεραπεία και ψυχοθεραπεία) θεωρείται η βασική θεραπεία της διπολικής διαταραχής με τα μεγαλύτερα ποσοστά αποτελεσματικότητας. Οι θεραπείες της μεταβολικής υγείας επίσης έχουν αρχίσει να καθιερώνονται ως εξίσου σημαντικές συμπληρωματικές θεραπείες (από ειδικές διατροφές, γυμναστική και προληπτικές φαρμακευτικές αγωγές παχυσαρκίας, υπέρτασης, προδιαβήτη κ.λπ.).

– Ποια είναι από την εμπειρία σας η μεγαλύτερη παρανόηση στη συνείδηση του κόσμου σχετικά με τη διπολική διαταραχή;

Ίσως η πιο συχνή παρεξήγηση που συναντάμε είναι ότι τα άτομα με διπολική διαταραχή είναι ασταθή, απρόβλεπτα ή ακόμα και επικίνδυνα. Αυτό απέχει πολύ από την αλήθεια. Οι περισσότεροι άνθρωποι με διπολική διαταραχή είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι, δημιουργικοί και ικανοί, και με την κατάλληλη στήριξη μπορούν να ζήσουν φυσιολογικά και με επιτυχία.

– Αν κάποιος έχει την αίσθηση ότι ένα κοντινό του πρόσωπο πιθανόν πάσχει αλλά δεν έχει ζητήσει βοήθεια, τι μπορεί να κάνει;

Αν κάποιος ανησυχεί ότι ένα κοντινό του πρόσωπο ίσως πάσχει από διπολική διαταραχή, το σημαντικότερο είναι να προσεγγίσει το θέμα με σεβασμό και αγάπη. Η επιβολή ή η πίεση συχνά έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Είναι προτιμότερο να μιλήσει ανοιχτά για την ανησυχία του, να προσφέρει πληροφορίες και να προτείνει διακριτικά την αναζήτηση βοήθειας. Σε κάθε περίπτωση, η υποστήριξη πρέπει να συνοδεύεται από υπομονή και ενσυναίσθηση.

– Βοηθάει τον πάσχοντα που βρίσκεται σε θεραπεία να γνωρίζει ο περίγυρός του ότι πάσχει;

Η ειλικρινής επικοινωνία με το περιβάλλον μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την πορεία της θεραπείας. Όταν οι άνθρωποι που είναι κοντά στο άτομο γνωρίζουν τι περνάει, μπορούν να προσφέρουν βοήθεια, να παρατηρούν ενδείξεις υποτροπής και να συμβάλλουν στη διατήρηση της σταθερότητας. Παρ’ όλα αυτά, η απόφαση για το ποιος και πότε θα μάθει για τη διάγνωση είναι πάντα προσωπική και πρέπει να γίνεται με προσοχή.

– Πού βρισκόμαστε όσον αφορά το στίγμα της συγκεκριμένης ψυχικής νόσου;

Όσον αφορά το στίγμα, η αλήθεια είναι ότι έχουμε ακόμη δρόμο μπροστά μας. Παρόλο που η κοινωνία μας έχει κάνει βήματα προόδου, πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να φοβούνται την αποκάλυψη της ψυχικής τους δυσκολίας. Η παραπληροφόρηση, η έλλειψη ενημέρωσης και τα κοινωνικά στερεότυπα συνεχίζουν να περιορίζουν την πρόσβαση σε βοήθεια και την ενσωμάτωση.

– Πώς επηρεάζουν τα μέσα ενημέρωσης και η ποπ κουλτούρα την αντίληψη του κόσμου για τη διπολική διαταραχή; Βλέπουμε συχνά σωστές ή παραπλανητικές απεικονίσεις;

Η εικόνα που μεταδίδεται από τα μέσα ενημέρωσης και την ποπ κουλτούρα είναι συχνά υπερβολική, μονόπλευρη ή ρομαντικοποιημένη. Οι χαρακτήρες παρουσιάζονται είτε ως ιδιοφυΐες με «τρέλα», είτε ως ασταθείς και επικίνδυνοι. Αυτές οι απεικονίσεις δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα και δυστυχώς συμβάλλουν στη διαιώνιση του στίγματος. Είναι καιρός να βλέπουμε πιο ρεαλιστικές, ανθρώπινες και πολυδιάστατες απεικονίσεις.

– Πόσα μέλη έχει η Ελληνική Διπολική Οργάνωση και ποιες ανάγκες καλύπτει;

Η Ελληνική Διπολική Οργάνωση συγκεντρώνει σήμερα χιλιάδες μέλη σε όλη τη χώρα και αποτελεί σημείο αναφοράς για άτομα με διπολική διαταραχή, τους συγγενείς τους και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Προσφέρει ενημέρωση, υποστήριξη, ομάδες αυτοβοήθειας, δράσεις ευαισθητοποίησης και υποστηρίζεται από το κλινικό και εκπαιδευτικό κέντρο του BipolarLab. Είναι ένας χώρος που καλλιεργεί την κατανόηση, τη σύνδεση και την ελπίδα.

– Ποιο μήνυμα θα θέλατε να απευθύνετε ως οργάνωση για την Παγκόσμια Ημέρα Διπολικής Διαταραχής;

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Διπολικής Διαταραχής, το μήνυμα που θέλουμε να μεταφέρουμε είναι ξεκάθαρο: η διπολική διαταραχή δεν ορίζει τον άνθρωπο. Είναι μια κατάσταση που μπορεί να αντιμετωπιστεί και να θεραπευτεί. Με έγκαιρη παρέμβαση, φροντίδα και αποδοχή, η ζωή συνεχίζεται – με δύναμη, με νόημα και με αξιοπρέπεια.