ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΡΟΛΑΒΟΥΜΕ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΟΠΩΣ ΑΥΤΟ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ;

Υπάρχει τρόπος να διαγνώσουμε έγκαιρα την ψυχοπαθολογία ενός επικίνδυνου ανθρώπου και να προλάβουμε τυχόν τραγικές καταστάσεις με θύματα παιδιά, όπως αυτές που παρακολουθούμε στην πολύκροτη υπόθεση της Πάτρας;

Καθώς παρακολουθούμε τα τεκταινόμενα στην υπόθεση της Πάτρας, η κοινωνία μας βιώνει στο πετσί της την απόλυτη τραγωδία. Σαν χορός στεκόμαστε θυμωμένοι, αγανακτισμένοι, τρομαγμένοι, σαστισμένοι απέναντι στα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στην αγριότητα αυτή. Πολλές φορές, μάλιστα, γινόμαστε κι εμείς άγριοι.

Η τηλεόραση και τα κοινωνικά δίκτυα μας φέρνουν ευκολότερα πλέον αντιμέτωπους με μια πραγματικότητα που μας δείχνει ξεκάθαρα ότι ο κόσμος ούτε ηθικός είναι ούτε πολιτισμένος.

Ένα ερώτημα, ωστόσο, παραμένει και δεν έχει να κάνει με το κομμάτι της δικαιοσύνης που θα πάρει τον δρόμο της. Έχει να κάνει με εμάς, τη δύναμη ή την αδυναμία που έχουμε ως κοινωνία και ως πολιτεία να προστατέψουμε τα παιδιά και να στηρίξουμε τις μητέρες και τις οικογένειες που έχουν ανάγκη.

Συνομιλήσαμε με τη Δρ. Μερόπη Μιχαλέλη, ψυχαναλύτρια και δημιουργό της Κοιτίδας, ενός ινστιτούτου που στόχο έχει την προαγωγή της ψυχικής υγείας στην εγκυμοσύνη και στα πρώτα χρόνια της ζωής, προκειμένου να λάβουμε απαντήσεις.

– Μπορούμε να προλάβουμε συμβάντα όπως αυτά που παρακολουθούμε τον τελευταίο καιρό;

Όσα τραγικά γεγονότα έχουμε δει τον τελευταίο καιρό δεν είναι κεραυνοί εν αιθρία. Είναι το αποτέλεσμα διαδικασιών που το περιβάλλον της μητέρας, οικογενειακό, φιλικό, κοινωνικό, δεν κατάφερε να αντιληφθεί. Είναι ο τελικός προορισμός μιας διαδρομής που έχει σημαδευτεί από επώδυνους σταθμούς. Κάποιοι από το περιβάλλον των ανθρώπων αυτών δεν είχαν την εγρήγορση, την ευαισθητοποίηση και τις γνώσεις που χρειάζονται για να υποψιαστούν –έστω– ότι κάτι συνέβαινε.

iStock

Ο ρόλος της πολιτείας στην πρόληψη της κακοποίησης

– Πέρα από την ευθύνη που φέρει ο καθένας μας, αλλά και όλοι μαζί ως κοινωνία, υπάρχει και η ευθύνη της πολιτείας. Ποια θα έπρεπε να είναι η στάση της στον τομέα αυτό; Πόσο βάρος δίνει στην πρόληψη και πόσο στην εκ των υστέρων διαχείριση μιας κρίσης;

Στη χώρα μας, οι δημόσιες δομές υγείας που προσφέρουν υπηρεσίες ψυχικής συνοδείας και πρόληψης της ψυχοπαθολογίας στην περιγεννητική περίοδο είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Όσες υπάρχουν είναι υποστελεχωμένες και δύσκολα ανταπεξέρχονται στις αυξημένες ανάγκες για παροχή υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας. Όλα τα παραπάνω έγιναν ακόμη πιο έντονα τα τελευταία δύο χρόνια της πανδημίας.

Η ανάγκη για τη δημιουργία και τη σωστή λειτουργία Κέντρων Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, με βάση το μοντέλο της πρώιμης παρέμβασης, κρίνεται πλέον επιτακτική. Η λειτουργία τους θα ισχυροποιήσει τον ρόλο της πρόληψης και προαγωγής της δημόσιας υγείας εγκύων, βρεφών και νηπίων, αλλά και του γενικού πληθυσμού.

Ο θεσμός των Κέντρων Μητέρας-Παιδιού, στελεχωμένων από επισκέπτρια υγείας, κοινωνικό λειτουργό, παιδίατρο, μαία και ψυχολόγο, πρέπει να επανέλθει επειγόντως.

Επίσης, όταν μιλάμε για ψηφιακή διακυβέρνηση, θα όφειλε αυτή να περιλαμβάνει τον ενιαίο ηλεκτρονικό ιατρικό φάκελο παρακολούθησης από τη γέννηση μέχρι τον 18ο χρόνο ζωής. Σε αυτόν θα πρέπει να καταγράφεται κάθε ιατρική πράξη, επίσκεψη, παρέμβαση που πραγματοποιείται σε ένα παιδί από την ημέρα της γέννησης του, ακόμη και αν αυτές οι πράξεις γίνονται ιδιωτικά. Έτσι, υπάρχει μία συνοχή και συνέχεια στην παρακολούθηση της εξέλιξής του.

Όταν, επομένως, μία μητέρα επισκέπτεται κατ’ επανάληψη ένα νοσοκομείο για φαινομενικά ασύνδετες μεταξύ τους αιτίες νόσησης του παιδιού, οι επαγγελματίες υγείας θα μπορούν να συνδέσουν ιατρικά συμβάντα που έμοιαζαν ασύνδετα».

ΟΣΑ ΤΡΑΓΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΕΧΟΥΜΕ ΔΕΙ ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΚΑΙΡΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΕΡΑΥΝΟΙ ΕΝ ΑΙΘΡΙΑ.

Εντοπίζοντας τα πρώιμα σημεία κακοποίησης και παραμέλησης ενός παιδιού

– Ποιος οφείλει να είναι ο ρόλος των ειδικών και των εκπαιδευτικών; Δάσκαλοι και παιδίατροι πώς μπορούν να σπάσουν την αλυσίδα του κακού;

Βασική προϋπόθεση για την πρόληψη είναι η σε βάθος εκπαίδευση τόσο των επαγγελματιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας όσο και των παιδαγωγών στον εντοπισμό πρώιμων σημείων κακοποίησης και παραμέλησης ενός παιδιού.

Η κακοποίηση δεν αποτελεί, στις περισσότερες περιπτώσεις, κεραυνό εν αιθρία. Υπάρχουν σημεία επικινδυνότητας και ψυχικής νοσηρότητας στην οικογένεια, τα οποία είναι κατεπείγον να εκπαιδευτούν οι λειτουργοί υγείας και προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας, ώστε να τα αναγνωρίζουν και να παρεμβαίνουν πρώιμα.

Ήδη από το τελευταίο τρίμηνο της εγκυμοσύνης ο/η μαιευτήρας και η μαία που παρακολουθούν την έγκυο οφείλουν να λαμβάνουν λεπτομερές ιστορικό, όχι μόνο ιατρικό αλλά και κοινωνικό. Προηγούμενα πένθη, απώλειες, κακοποίηση, πολλαπλές μετακινήσεις και αλλαγές πλαισίου διαβίωσης στην παιδική ηλικία των γονέων, αποτελούν δυσμενείς συνθήκες σε ό,τι αφορά την ανάληψη του γονεϊκού τους ρόλου.

Εκείνο που χρειάζονται αυτοί οι γονείς είναι συστηματική, συντονισμένη βοήθεια και συνοδεία από τους ειδικούς στη διαδρομή μεγαλώματος όχι μόνο του παιδιού τους, αλλά τελικά στην πορεία του να γίνουν γονείς. Τα προγράμματα κατ’ οίκον επισκέψεων από ειδικά εκπαιδευμένους επαγγελματίες έχουν παγκοσμίως αποδείξει την αποτελεσματικότητα τους στην μείωση της ψυχικής νοσηρότητας των γονέων και της κακοποίησης των παιδιών.

iStock

Ο μύθος του μητρικού ενστίκτου

– Τελικά, το περιβόητο μητρικό ένστικτο τι πραγματικά είναι;

Αυτό που ονομάζαμε μητρικό ένστικτο είναι γενετικά προγραμματισμένο. Υπάρχουν γονίδια υπεύθυνα για τις εκδηλώσεις αυτής της πρωταρχικής σωματικής και ψυχικής φροντίδας.

Οι σχέσεις που αναπτύσσουμε με τους γονείς μας, από τις πολύ πρώιμες εμπειρίες φροντίδας που ξεκινούν από το τελευταίο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, είναι ο βασικότερος παράγοντας που μας διαμορφώνει. Η πρώιμη σχέση με τη μητέρα και το ψυχικό υπόβαθρό της εγγράφονται στο σώμα, τον εγκέφαλο και τον ψυχισμό του εμβρύου/νεογνού, συμβάλλοντας στη δόμησή τους.

Μεταφέρονται διαγενεαλογικά, μέσω νευρωνικών δικτύων που δημιουργούνται κατά τις πρώτες εμπειρίες φροντίδας. Όταν γίνουμε γονείς ενεργοποιούνται οι πρώιμες εμπειρίες μας. Επομένως, τι φροντίδα μπορεί να προσφέρει ένας γονέας, αν ο ίδιος είχε ελλιπή, τραυματική πορεία και στην πορεία δεν υπήρξε κανενός είδους θεραπευτική παρέμβαση, ώστε να επανορθώσει αυτές τις τραυματικές εγγραφές; Θα τις επαναλάβει αμεταβόλιστες με το παιδί του και ίσως και πολύ χειρότερα από ότι ο ίδιος τις υπέστη.