ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΜΥΑΛΟ ΝΑ ΜΑΣ ΑΡΡΩΣΤΗΣΕΙ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ;

Γίνεται ο πόνος ή η διαρκής κόπωση που αισθανόμαστε στην καθημερινότητά μας να είναι μόνο στο... μυαλό μας; Έχει τόση δύναμη το μυαλό που μπορεί και να μας αρρωσταίνει; Πότε τα ψυχοσωματικά συμπτώματα βάζουν σε κίνδυνο τη ζωή μας;

Με την έκφραση ψυχοσωματικά συμπτώματα αναφερόμαστε σε κάποια σωματικά συμπτώματα που προκύπτουν για ψυχολογικούς λόγους. Τα δάκρυα και το κοκκίνισμα στα μάγουλα είναι τέτοια παραδείγματα, αλλά αποτελούν φυσιολογικές αντιδράσεις που δεν αντιπροσωπεύουν ασθένεια.

Αν όμως τα ψυχοσωματικά συμπτώματα υπερβαίνουν το συνηθισμένο και μειώνουν την ικανότητά μας να λειτουργήσουμε ή θέτουν σε κίνδυνο την υγεία μας, τότε προκύπτει η ψυχοσωματική ασθένεια.

Ψυχοσωματικά: Όταν η δύναμη του μυαλού κυβερνάει το σώμα

Όλοι έχουμε κατά καιρούς αποδώσει τα συμπτώματά μας σε μία ψυχοσωματική αιτιολογία. Επίσης συχνά έχουμε αμφισβητήσει τον ίδιο μας τον εαυτό –καθώς και τους ειδικούς– και έχουμε αναρωτηθεί αν μπορεί το μυαλό μας να ευθύνεται για πόνους, μουδιάσματα, λιποθυμίες, πονοκεφάλους, ακόμα και επιληπτικές κρίσεις ή αδυναμία στην κίνηση.

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την ψυχοσωματική ασθένεια θα πρέπει να αποδεχτούμε τη δύναμη του νου πάνω στο σώμα. Ίσως μας είναι πιο εύκολο να καταλάβουμε και να αποδεχτούμε τη θετική επίδραση του νου –όπως είναι για παράδειγμα το placebo– όπου ένα εικονικό φάρμακο ή μία θεραπεία λειτουργεί και έχει αποτέλεσμα μόνο και μόνο επειδή ο ασθενής πιστεύει σε αυτό. Χάρη στη δύναμη του μυαλού του δηλαδή. Το γεγονός όμως ότι όλο αυτό μπορεί να λειτουργήσει και αντίστροφα και ο νους μας να αναπαράγει οργανικά συμπτώματα πάνω στο σώμα μας, μας φαίνεται πολύ δύσκολο να το κατανοήσουμε.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Για να το καταλάβουμε θα πρέπει να αποδεχτούμε τον τρόπο με τον οποίο το σώμα μας λειτουργεί απέναντι στα ερεθίσματα του κόσμου στον οποίο ζούμε. Άλλωστε, ο οργανισμός μας διαθέτει ένα πλήθος μέσων με τα οποία μπορεί να εκφράσει συναίσθημα. Για παράδειγμα, τα μάγουλά μας κοκκινίζουν όταν διαστέλλονται τα αιμοφόρα αγγεία και γεμίζουν με αίμα. Είναι μία στιγμιαία σωματική αλλαγή ορατή επιφανειακά –την οποία δεν μπορούμε να ελέγξουμε– αλλά που αντανακλά ένα συναίσθημα ντροπής ή ευτυχίας το οποίο δεν εκδηλώνεται. Αντίστοιχα, τρέμει το χέρι μας όταν πάμε να υπογράψουμε ένα σημαντικό έγγραφο, δακρύζουμε από χαρά ή στεναχώρια και πονάει το στομάχι μας πριν από ένα μεγάλο ταξίδι ή έναν σημαντικό λόγο που πρέπει να εκφωνήσουμε.

Μερικές φορές οι αντιδράσεις του σώματος είναι πιο έντονες από ένα σύντομο κοκκίνισμα στα μάγουλα ή από το περιστασιακό δάκρυ. Ας πάρουμε την περίπτωση κάποιου που καταρρέει ως αντίδραση στον ενθουσιασμό. Ας σκεφτούμε νέους ανθρώπους που λιποθυμούν σε ποπ συναυλίες, για παράδειγμα. Φυσικά, πολλές τέτοιου είδους λιποθυμίες εξηγούνται εύκολα από τη φυσιολογία του σώματος. Μία νεαρή κοπέλα βρίσκεται ανάμεσα σε πολύ κόσμο με έντονη ζέστη, τα αιμοφόρα αγγεία της διαστέλλονται για να δροσιστεί, το αίμα πάει προς τα κάτω, μακριά από το κεφάλι της, και για μία μόνο στιγμή, ο εγκέφαλός της στερείται οξυγόνου, καταρρέει και χάνει τις αισθήσεις της. Έχει λιποθυμήσει εξαιτίας μόνο της αντίδρασης του οργανισμού της σε ένα σωματικό ερέθισμα.

Από τον πόνο και την κούραση στην παράλυση και τις κρίσεις

Ακόμα κι αν καταλαβαίνουμε όμως το πώς μπορεί το μυαλό μας να επηρεάσει αρνητικά το σώμα μας και την υγεία μας, δεν έχουμε συνειδητοποιήσει απόλυτα τη συχνότητα με την οποία μπορεί να οδηγηθούμε ασυνείδητα μέσω της σκέψης μας στο να αρρωστήσουμε.

Βεβαίως, υπάρχουν διάφορες ιατρικές διαταραχές που είναι ήδη ευρέως συσχετισμένες με το στρες (π.χ. η αυξημένη αρτηριακή πίεση) αλλά τα συναισθήματά μας μπορούν ακόμα και να προκαλέσουν σοβαρή αναπηρία χωρίς να υπάρχει κανενός είδους σωματική νόσος για να την εξηγήσει. Είναι ιατρικές διαταραχές όπως καμία άλλη. Δεν υπακούουν σε κανέναν κανόνα. Μπορούν να επηρεάσουν οποιοδήποτε μέρος του σώματος. Σε κάποιον μπορεί να προκαλέσουν πόνο, όπως το παιδί που πονάει στο στομάχι όταν το εκφοβίζουν στο σχολείο. Σε κάποιον άλλον μπορεί να επηρεάσουν την καρδιά, π.χ. στην περίπτωση κάποιου που έχει ταχυπαλμίες όταν περνάει μία περίοδο έντονου άγχους.

Τα δύο πιο συνηθισμένα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι η κόπωση και ο πόνος. Είναι δύσκολα συμπτώματα για να εκτιμηθούν επειδή δεν μπορούν να μετρηθούν αντικειμενικά, αλλά μόνο να περιγραφούν. Η ψυχοσωματική ασθένεια, όμως, μπορεί να εκδηλωθεί και με πιο ακραίους τρόπους: ως παράλυση ή σπασμοί ή σχεδόν οποιοδήποτε είδος αναπηρίας. Πρόκειται για διαταραχές της φαντασίας που περιορίζονται μόνο από τα όρια της φαντασίας. Αν σκεφτούμε ένα οποιοδήποτε σωματικό σύμπτωμα, κάποια στιγμή, σε κάποιο άτομο, το μυαλό το έχει αναπαράγει.

Τα ψυχοσωματικά μάς προστατεύουν από τον ψυχικό πόνο

Μπορεί να μας φαίνεται περίεργο και δύσκολο να το συλλάβουμε αλλά τα ψυχοσωματικά συμπτώματα και τις ασθένειες δεν είναι καθόλου απίθανο να τα εφευρίσκει το μυαλό μας προκειμένου να μας προστατέψει. Τι σημαίνει αυτό; Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, των οποίων η θλίψη είναι τόσο συντριπτική, που δεν αντέχουν να την αισθανθούν. Αντ’ αυτής, λοιπόν, αναπτύσσουν σωματικές αναπηρίες. Ενάντια σε κάθε λογική, ο υποσυνείδητος εαυτός των ανθρώπων επιλέγει να σακατεύεται από σπασμούς ή να βρίσκεται καθηλωμένος σε αμαξίδιο, παρά να βιώσει την οδύνη που υπάρχει μέσα του.

Βιβλιογραφία: SUZANNE O’SULLIVAN, It’s all in your head, True stories of imaginary illness, 2015, Chatto & Windus LONDON.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.