ΑΡΝΕΙΤΑΙ ΤΟ ΕΦΗΒΟ ΠΑΙΔΙ ΣΑΣ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΔΟΥΛΕΙΕΣ; ΠΟΤΕ ΚΡΥΒΕΤΑΙ ΕΝΑ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΟ ΠΙΣΩ

Όταν σου ζητάνε να κάνεις κάτι, το νιώθεις ως απαίτηση και δεν θες να βοηθήσεις; Σου θυμίζει η παραπάνω φράση δική σου συμπεριφορά ή του παιδιού σου; Συνέχισε να διαβάζεις για να μάθεις για την «Παθολογική Αποφυγή Απαιτήσεων» ή σύνδρομο PDA.  

Πρόσφατα, έπεσα πάνω σε ένα βιντεάκι στο TikTok, όπου ένα νεαρό κορίτσι προσπαθεί να εξηγήσει στους θεατές τι πραγματικά της συμβαίνει όταν κάποιος της ζητά να κάνει το οτιδήποτε, με τρόπο που ακούγεται στα αυτιά της ως απαίτηση. Ενώ, λοιπόν, έχει κάθε πρόθεση να κάνει κάποια δουλειά μέσα στο σπίτι, όπως το να πλύνει τα πιάτα, εάν της το ζητήσει η μητέρα της, παγώνει, ακινητοποιείται, και τα παρατάει. Τα σχόλια από κάτω ποικίλουν, από το «ευχαριστώ που το εξηγείς τόσο κατανοητά, θέλω να βοηθήσω το παιδί μου και δεν ξέρω γιατί φέρεται έτσι, τώρα όμως κατάλαβα», μέχρι το «πλάκα κάνετε, να δω τι άλλο θα σκεφτεί αυτή η γενιά για να δικαιολογήσει την τεμπελιά της». Η αλήθεια είναι ότι εμένα με βρήκε κάπου στη μέση, σίγουρα όμως με ιντρίγκαρε αρκετά ώστε να το ψάξω λίγο παραπάνω. Έτσι, έμαθα για την «Παθολογική Αποφυγή Απαιτήσεων» ή σύνδρομο PDA.

Τι είναι η «Παθολογική Αποφυγή Απαιτήσεων» ή PDA;

Αναρωτήθηκα αν πρόκειται για μόδα ή για ένα νέο, ανεξερεύνητο ακόμα παράθυρο στον ψυχισμό μας. Δυστυχώς, οι ειδικοί στους οποίους απευθύνθηκα μου είπαν ότι δεν υπάρχει ακόμη αρκετή έρευνα που να αναγνωρίζει και να στηρίζει με έρευνες το σύνδρομο, ενώ οι απόψεις που επικρατούν, προς το παρόν, διίστανται. Για πρώτη φορά, η Παθολογική Αποφυγή Απαιτήσεων (PDA) φαίνεται να έχει αναφερθεί τη δεκαετία του ’80 από την ψυχολόγο Elizabeth Newson, με σκοπό να περιγράψει το προφίλ μιας ομάδας παιδιών που είχε αξιολογήσει στα πλαίσια του Ερευνητικού Προγράμματος για το Παιδί, στο Νότιγχαμ της Αγγλίας.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Ένα άρθρο με τίτλο «Pathological demand avoidance: Exploring the behavioural profile» που δημοσιεύτηκε αρκετά χρόνια αργότερα, αποκαλύπτει πως πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό που συναντάμε συχνά στο φάσμα του αυτισμού, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι ταυτίζεται με τα χαρακτηριστικά του. Το ότι κάποιο παιδί έχει διάγνωση αυτισμού δε σημαίνει ότι κουβαλά μαζί του και το σύνδρομο PDA (Pathological demand avoidance), ενώ πολλά άτομα με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας (π.χ. Άσπεργκερ), τα οποία μπορεί να μην έχουν καν διάγνωση, να παρουσιάζουν έντονα χαρακτηριστικά PDA.

O όρος, όπως έχει καταγραφεί, περιγράφει τη δυσκολία κάποιων ατόμων να ακολουθήσουν οδηγίες, ή εντολές, ή οτιδήποτε εκλαμβάνεται ως «απαίτηση». Μάλιστα, σύμφωνα με τους συγγραφείς του επιστημονικού άρθρου, ο άνθρωπος που εκδηλώνει παθολογική αποφυγή έχει την τάση να καταφεύγει σε «κοινωνικά χειραγωγική» συμπεριφορά, όπως εξωφρενικές ή ντροπιαστικές αντιδράσεις, προκειμένου να αντικρούσει την απαίτηση και να ακυρώσει εκείνον που την εκφράζει. Στην περίπτωση των PDA, δε, οι συνήθειες τεχνικές των ειδικών, που βασίζονται στην ανταμοιβή ή την επιβράβευση, δεν πιάνουν τόπο.

Πώς θα καταλάβετε εάν κάποιος έχει PDA;

Τα κοινά χαρακτηριστικά είναι, πέρα από την εμμονική αντίσταση σε καθημερινές απαιτήσεις και αιτήματα, η χρήση κοινωνικής χειραγώγησης ή εξωφρενικής συμπεριφοράς προκειμένου να αποφύγει κάποιος τις απαιτήσεις, και οι ξαφνικές μεταπτώσεις στη διάθεση, που προφανώς συνδέονται με την ανάγκη ελέγχου.

Κάποιοι εξηγούν ότι το PDA είναι μία νευρολογική δυσλειτουργία, που βάζει τα άτομα που χαρακτηρίζονται από αυτήν σε μία συνθήκη πάλης ή φυγής (fight or flight) όταν κάποιος σταθεί απέναντί τους με (ακόμη και ελάχιστα) εξουσιαστική διάθεση. Καταλαβαίνω την τάση σας να προσεγγίσετε το θέμα με καχυποψία, αξίζει όμως να σημειώσουμε ότι η άρνηση δεν αφορά μόνο σε δυσάρεστες εργασίες, αλλά εμφανίζεται σαν αντίδραση ακόμη και σε απλές, συχνά θετικές προτάσεις που μπορεί να έχουν τη μορφή απαιτήσεων, όπως η προτροπή να καθίσεις μαζί με κάποιον, να συμμετέχεις σε ευχάριστες δραστηριότητες, ή να περπατήσεις δίπλα σε έναν δικό σου άνθρωπο. Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς πόσο δύσκολο είναι, ειδικά για ένα μικρό παιδί με PDA, να σχηματίσει δεσμούς με άλλα παιδιά και να ακολουθήσει βασικές οδηγίες στο σχολείο.

Άλλο ένα σημείο που αξίζει να δώσουμε προσοχή είναι η στάση του ατόμου με PDA. Δεν λέει ότι δεν «θέλει» να κάνει κάτι που του ζητείται, αλλά ότι δεν «μπορεί». Σαν να ορθώνεται ξαφνικά μπροστά του ένας τοίχος απροσπέλαστος. Και δεν «μπορεί» διότι στο δικό του μυαλό, η απαίτηση απειλεί άμεσα την αυτοδιαχείριση του σώματός του και οδηγεί σε άγχος και πανικό. Μάλιστα, τις περισσότερες φορές, προτιμά να είναι απόλυτα μόνος/η του όταν μπαίνει στη διαδικασία να κάνει δουλειές, να τακτοποιεί το δωμάτιό του ή να φροντίζει τον εαυτό του/ης, ώστε να αισθανθεί ότι έχει τον πλήρη έλεγχο.

6 τεχνικές για να βγει κανείς από την κατάσταση άρνησης

Πριν βιαστείτε να συμπεράνετε ότι ο έφηβός σας που αρνείται να κάνει μπάνιο/μαζέψει το δωμάτιό του/κάνει δουλειές στο σπίτι πάσχει από PDA, δοκιμάστε μερικές απλές τεχνικές που προτείνουν τα ίδια τα άτομα που έχουν το σύνδρομο. Τεχνικές που βοηθούν το άτομο να βγει από την κατάσταση της άρνησης και να ενεργοποιηθεί με προθυμία.

• Αντί να ζητήσετε να πλύνει, π.χ. τα πιάτα του, του δηλώνετε «λέω να πάω να πλύνω τα πιάτα που λέρωσα όταν φάγαμε μαζί», τρόπος που ενεργοποιεί μέσα του την ιδέα να πλύνει και το ίδιο το άτομο τα δικά του πιάτα.
• Αντί να ζητήσετε να ετοιμαστεί γρήγορα για να βγείτε βόλτα, του προτείνετε μία ενδιαφέρουσα πρόκληση, όπως «όποιος βάλει πρώτος τα παπούτσια του, διαλέγει από πού θα πάρουμε παγωτό».
• Αντί να πείτε «κάνε ένα μπάνιο, επιτέλους», δοκιμάστε να πείτε «λέω να κάνω ένα μπανάκι, αισθάνομαι ότι μυρίζω απαίσια», ανοίγοντάς του το ενδεχόμενο να κάνει το ίδιο.
• Εάν σας δηλώσει ότι είναι σε διάθεση να κάνει πράγματα μέσα στο σπίτι, δώστε του χώρο και χρόνο, αφήνοντάς τον/ην στην ησυχία του/ης.
• Πνίγεται σε μία κουταλιά νερό όταν χτυπάει το τηλέφωνο και «πρέπει» να απαντήσει; Στείλτε ένα φωνητικό μήνυμα για να μοιραστείτε μαζί του αυτό που επιθυμείτε.
• Μην βάζετε το άτομο σε θέση να απολογείται για τη συμπεριφορά του, καθώς αυτό εντείνει ακόμη περισσότερο την αίσθηση του εξωτερικά επιβαλλόμενου ελέγχου, αλλά σταθείτε δίπλα του, αναζητώντας τρόπους να το στηρίξετε και να βοηθήσετε.

Σε γενικές γραμμές, το σύνδρομο μοιάζει να αποδυναμώνεται αισθητά όταν προσεγγίζουμε το άτομο που έχει PDA από μία θέση ισοτιμίας, ώστε να μην αισθανθεί ότι κυριαρχούμε πάνω του με οποιονδήποτε τρόπο και πανικοβληθεί. Η θέση ισοτιμίας κρατά τις ισορροπίες σε τέτοιο επίπεδο που βοηθούν το άτομο να ακούσει καθαρά αυτό που του ζητάμε, χωρίς το έξτρα άγχος του «πρέπει».

Κάποιος με PDA θα αντιδράσει σε αυτή την ουδέτερη στάση μας με προθυμία και μία αίσθηση ευγνωμοσύνης για τον σεβασμό που δείχνουμε απέναντι στην ανάγκη του για αυτοκυριαρχία. Έτσι, αν αισθανθεί, πχ, ότι το να καθαρίσει το δωμάτιό του είναι κάτι που του προτείνουμε σαν επιλογή, το πιο πιθανό είναι να απαντήσει με κάτι σαν «Γιατί όχι; Καλή ιδέα!» Αν, δε, καταλάβει ότι σκοπεύετε συνειδητά να του «αδειάσετε τη γωνιά» ώστε να βρει τον προσωπικό χώρο που έχει ανάγκη για να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις του, θα εντυπωσιαστείτε από την προθυμία του να κάνει δουλειές. Εάν πάλι δείτε ότι τίποτε από αυτά δεν «πιάνει», ίσως τελικά να έχετε στα χέρια σας έναν κλασικό έφηβο.