ΑΝ ΘΕΣ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ ΧΙΟΥΜΟΡ, ΔΕΣ ΠΩΣ ΘΑ ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΕΙΣ

Για να δημιουργήσεις χιούμορ, αυτό που χρειάζεται είναι να δεις τη ζωή μέσα από μια παιχνιδιάρικη και ανάλαφρη ματιά, υποστηρίζει Έλληνας ερευνητής.

Το χιούμορ είναι μια θεμελιώδης ανθρώπινη δραστηριότητα, ένα βασικό συστατικό της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και εκφράζεται σε όλους τους πολιτισμούς, τις κοινωνικές και ηλικιακές ομάδες. Οι άνθρωποι το εκτιμούν ως έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες στη ζωή τους, το λαμβάνουν υπόψη όταν επιλέγουν σύντροφο και το θεωρούν αναπόσπαστο στοιχείο των εργασιακών σχέσεων, καθώς συνδέεται θετικά με την απόδοσή τους.

Το γέλιο, η κύρια συμπεριφορική αντίδραση στο χιούμορ, είναι ένας από τους πρώτους κοινωνικούς ήχους, μετά το κλάμα, που παράγεται από τα βρέφη. Όμως, τι είναι αυτό που κάνει κάτι χιουμοριστικό και γιατί ορισμένοι άνθρωποι γελούν με ένα αστείο, ενώ άλλοι το βρίσκουν αδιάφορο ή ακόμα και ενοχλητικό;

Από την εποχή του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, έχουν προταθεί πολλές εναλλακτικές ερμηνείες και θεωρίες για το χιούμορ. Οι τρεις κλασικές θεωρίες, η θεωρία της ανωτερότητας (που υποστηρίζει ότι γελάμε όταν αισθανόμαστε ανώτεροι από κάποιον άλλον), η θεωρία της ανακούφισης (που συνδέει το χιούμορ με την εκτόνωση της ψυχολογικής μας έντασης) και η θεωρία της ασυμφωνίας (που ισχυρίζεται ότι το χιούμορ γεννιέται όταν επιλύουμε μια ασυμφωνία), προσέφεραν πολύτιμες γνώσεις, αλλά καμία δεν κατάφερε να εξηγήσει πλήρως πότε και γιατί κάτι θεωρείται αστείο.

Ποια είναι η νέα θεωρία για το χιούμορ;

Η Θεωρία Play-Mirth (θεωρία της Παιγνιώδους Ευθυμίας) έρχεται να καλύψει αυτό το κενό, προσφέροντας έναν νέο τρόπο κατανόησης του χιούμορ. Θέτει στο κέντρο της προσοχής της το εξής δίπολο: σοβαρότητα (seriousness) και παιχνιδιάρικο πνεύμα (playfulness).

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Συγκεκριμένα, προσεγγίζει το χιούμορ ως μία διαδικασία δύο βημάτων: 1) Τη δημιουργία του χιούμορ, που στηρίζεται σε ένα γνωστικό παιχνίδι, με τα όρια μεταξύ σοβαρότητας και παιχνιδίσματος και 2) την εκτίμηση του χιούμορ που προκαλεί το συναίσθημα της ευθυμίας. Το χιουμοριστικό παιχνίδι από μόνο του δεν αρκεί για να προκαλέσει το συναίσθημα της ευθυμίας και την απόλαυση του χιούμορ. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να πληρούνται ταυτόχρονα οι εξής δύο προϋποθέσεις:

1. Η αντίληψη μιας παιχνιδιάρικης στροφής. Δηλαδή, η γρήγορη και ξαφνική αντικατάσταση της (σχετικά) σοβαρής ερμηνείας μιας κατάστασης, ενός αντικειμένου, ενός ανθρώπου ή μιας συζήτησης από μια πιο παιχνιδιάρικη ή λιγότερο σοβαρή.
2. Η συμβατότητα με τα κίνητρα του ατόμου. Δηλαδή, η ερμηνεία που δίνει η παιχνιδιάρικη στροφή πρέπει να ταιριάζει με τις επιθυμίες ή τις ανάγκες του ατόμου.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η δήλωση που είχε κάνει ο Μπαράκ Ομπάμα το 2011 όταν έμαθε για την πιθανή προεδρική υποψηφιότητα του Ντόναλντ Τραμπ: «Ο Ντόναλντ Τραμπ μπορεί επιτέλους να στρέψει την προσοχή μας σε σημαντικά θέματα, όπως το εάν η προσεδάφιση στο φεγγάρι το 1969 ήταν αληθινή». Ο Ομπάμα αρχικά έκανε ένα φαινομενικά κολακευτικό σχόλιο για τον Τράμπ, αλλά στην πραγματικότητα τον ειρωνεύτηκε, αμφισβητώντας τη σοβαρότητα της υποψηφιότητάς του. Αυτό προκάλεσε μία παιχνιδιάρικη στροφή, αλλάζοντας απότομα την αντίληψη της υποψηφιότητας Τραμπ, από σοβαρή σε μη σοβαρή.

Η ειρωνεία του Ομπάμα προς τον Τραμπ πιθανότατα φάνηκε πιο αστεία στους Δημοκρατικούς ψηφοφόρους, ενώ στους Ρεπουμπλικάνους μπορεί να μην προκάλεσε γέλιο ή ακόμη και να θεωρήθηκε προσβλητική, καθώς ήταν συμβατή με τις επιθυμίες και τα θέλω των πρώτων, αλλά ασύμβατη με αυτά των τελευταίων.

Τα πειράματα που την επιβεβαιώνουν

Η Θεωρία Play-Mirth δεν είναι απλώς μια φιλοσοφική υπόθεση, αλλά βασίζεται σε εμπειρικά δεδομένα. Δύο πειράματα διεξήχθησαν στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας για να εξετάσουν την κεντρική υπόθεσή της. Στο πρώτο πείραμα, 104 φοιτητές κλήθηκαν να θυμηθούν ένα πετυχημένο και ένα αποτυχημένο αστείο που είχαν ακούσει στο παρελθόν. Οι συμμετέχοντες κατέγραψαν τις εμπειρίες τους και αξιολόγησαν τους παράγοντες που έπαιξαν ρόλο στην επιτυχία ή την αποτυχία του χιούμορ. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι πιο αστείες στιγμές χαρακτηρίζονταν πάντα από μια γρήγορη παιχνιδιάρικη στροφή και ήταν συμβατές με τα κίνητρα που είχαν οι συμμετέχοντες εκείνη τη στιγμή.

Στο δεύτερο πείραμα, 150 άτομα διάβασαν σύντομες ιστορίες, με τις μισές να έχουν παρουσία παιχνιδιάρικης στροφής και συμβατότητα με τα κίνητρα του πρωταγωνιστή της ιστορίας, και τις υπόλοιπες να μην τα περιέχουν. Οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν το επίπεδο χιούμορ και τα συναισθήματα που βίωσε ο πρωταγωνιστής των ιστοριών. Τα αποτελέσματα έδειξαν με σαφήνεια ότι η παρουσία μιας παιχνιδιάρικης στροφής σε συνδυασμό με τη συμβατότητα των κινήτρων είναι τα δύο βασικά συστατικά του χιούμορ.

Αυτά τα πειράματα προσέφεραν τα πρώτα ερευνητικά δεδομένα που αποδεικνύουν ότι το χιούμορ δεν είναι απλώς αποτέλεσμα μιας ασυμφωνίας ή μιας παραβίασης κανόνων, αλλά συνδέεται στενά με την ικανότητά μας να βλέπουμε τον κόσμο ως λιγότερο σοβαρό και πιο παιχνιδιάρικο.

ΤΟ ΧΙΟΥΜΟΡ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΤΡΟΠΟΣ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΤΗ ΖΩΗ ΛΙΓΟ ΠΙΟ ΑΝΑΛΑΦΡΗ ΚΑΙ ΝΑ ΒΡΙΣΚΟΥΜΕ ΧΑΡΑ ΚΑΙ ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΗ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ.

Πώς να κάνεις χιούμορ;

Για να δημιουργήσουμε χιούμορ βάσει της θεωρίας Play-Mirth, πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση, ώστε να αναγνωρίζουμε ευκαιρίες που μας επιτρέπουν να παρουσιάσουμε μια κατάσταση ή ένα πρόσωπο με λιγότερη σοβαρότητα και πιο παιχνιδιάρικο τρόπο. Για παράδειγμα, διφορούμενες λέξεις και φράσεις σε μία συζήτηση που υπονοούν μία λιγότερο σοβαρή πραγματικότητα, συνήθειες ανθρώπων που αναδεικνύουν μία παιχνιδιάρικη πτυχή τους, ευτυχείς συμπτώσεις που κάνουν τη ζωή να μοιάζει λιγότερο δύσκολη, εικόνες ανθρώπων, ζώων ή πραγμάτων που φαίνονται ανόητες και γενικά ερεθίσματα που υποκρύπτουν κάτι λιγότερο σοβαρό ή πιο παιχνιδιάρικο, αποτελούν ευκαιρίες για χιούμορ.

Όσο πιο απροσδόκητη, ξαφνική και ταυτόχρονα σχετική με το εκάστοτε πλαίσιο είναι η παιχνιδιάρικη στροφή, τόσο πιο έντονο είναι το χιούμορ. Πριν μοιραστούμε την παιχνιδιάρικη στροφή με περισσότερους ανθρώπους θα πρέπει πρώτα να σκεφτούμε αν αυτό που υπονοείται ευθυγραμμίζεται με τις ανάγκες και τα θέλω τους, έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε ότι θα γελάσουν και δε θα νιώσουν άσχημα.

Για τη δημιουργία του χιούμορ είναι σημαντικές δύο ανθρώπινες ικανότητες: η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε την παιχνιδιάρικη πλευρά των πραγμάτων και η ενσυναίσθηση, ώστε να κατανοούμε τις επιθυμίες και τις προτιμήσεις των άλλων. Για παράδειγμα:

• στο γραφείο, ένα έξυπνο σχόλιο που υποτιμά τη σοβαρότητα της στρατηγικής μιας ανταγωνιστικής επιχείρησης.
• σε ένα ζευγάρι, μια αναφορά που κάνει τη στιγμή πιο παιχνιδιάρικη.
• σε μια παρέα, ένα πείραγμα για τις επιτυχίες ενός φίλου.
• στις εξετάσεις, μια απρόσμενη οδηγία της καθηγήτριας που μειώνει ξαφνικά το άγχος.
• στην ψυχοθεραπεία, ένα σχόλιο που δείχνει με γλαφυρό τρόπο ότι ένα γεγονός είναι λιγότερο σοβαρό.

Η θεωρία Play-Mirth ορίζει το χιούμορ ως μια γρήγορη και στιγμιαία αντίληψη της ζωής ως λιγότερο σοβαρής και πιο παιχνιδιάρικης, που προκαλεί το θετικό βραχύβιο συναίσθημα της ευθυμίας. Το χιούμορ είναι ένας τρόπος να κάνουμε τη ζωή λίγο πιο ανάλαφρη και, μέσα από την παιχνιδιάρικη ματιά του, να βρίσκουμε χαρά και ανακούφιση ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές. Έτσι, την επόμενη φορά που θα γελάσεις, σκέψου τι ήταν αυτό που έκανε τη στιγμή αστεία; Ήταν μια παιχνιδιάρικη στροφή που σου επέτρεψε να δεις την κατάσταση με μια πιο ανάλαφρη διάθεση – όπως ακριβώς προβλέπει η νέα θεωρία;

Ο Λεωνίδας Χατζηθωμάς είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.