ΑΝ ΑΝΤΙΓΡΑΨΕΙΣ ΤΙΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ΜΟΥΧΛΑΣ ΘΑ ΜΠΟΡΕΣΕΙΣ ΝΑ ΠΑΡΕΙΣ ΚΑΛΥΤΕΡΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

Τι έχει να μας διδάξει ένας μονοκύτταρος οργανισμός χωρίς εγκέφαλο για την ικανότητα λήψης αποφάσεων και τη νοημοσύνη; Έρευνες έχουν μελετήσει τις βασικές μορφές μάθησης και προσαρμογής της... μούχλας και αναδεικνύουν πώς μπορούν αν προκύψουν τρομερά αποτελέσματα για τη ζωή μας από απλούς κανόνες.

Εκ πρώτης όψεως ακούγεται παράλογο να συγκρίνουμε έναν μονοκύτταρο οργανισμό χωρίς νευρώνες με τον ανθρώπινο οργανισμό όσον αφορά στην ικανότητα λήψης αποφάσεων. Κι όμως, η γλοιώδης μούχλα έχει να μας υποδείξει πολλά.

Το είδος αναφέρεται ως «slime mold» στα αγγλικά και μεταφράζεται ευρέως ως μούχλα στα ελληνικά. Εντοπίζεται σε όλες τις ηπείρους, αλλά επειδή δεν είναι ούτε χρήσιμη για κατασκευές, ούτε σκόπιμα βρώσιμη, η παρουσία της έχει αγνοηθεί σε μεγάλο βαθμό από τους ανθρώπους.

Μια γλοιώδη μούχλα μπορεί να ζει ως μονοκύτταρος οργανισμός ή μπορεί να ενωθεί με άλλους σε ένα πλασμώδιο, ένα ενιαίο γιγάντιο κύτταρο, διαμέτρου μερικών εκατοστών, που περιέχει πολλούς μεμονωμένους πυρήνες, των οποίων τα γονιδιώματα είναι τόσο άσχετα μεταξύ τους όσο και δυο άνθρωποι.

Πώς επιλύουν σύνθετα προβλήματα αυτοί οι οργανισμοί;

Η μούχλα (Physarum polycephalum), γνωστή και ως «σταγόνα», είναι αμοιβάδα που ανήκει στο βασίλειο των Πρωτίστων (Protista), ζει σε υγρά περιβάλλονται και τρέφεται με μικροοργανισμούς που βρίσκονται σε αποσυντιθέμενη βλάστηση.

Παρότι η δομή της μούχλας είναι πάρα πολύ απλή, το συγκεκριμένο είδος μούχλας παρουσιάζει συμπεριφορές που υποδηλώνουν μια μορφής πρωτόγονης νοημοσύνης, αμφισβητώντας την παραδοσιακή αντίληψη ότι η επίλυση σύνθετων προβλημάτων απαιτεί εγκέφαλο.

Οι βιολόγοι του 21 αιώνα αρχίζουν να βλέπουν τη νόηση και σε άλλα βιολογικά βασίλεια, όπως σε αυτά της μούχλας (slime mold) αλλά και σε φυτά. Αυτή η αλλαγή στη σκέψη θα μπορούσε να βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα τη λειτουργία της νόησης και την προέλευση της. Καθώς λοιπόν, αυτοί οι οργανισμοί δεν έχουν εγκέφαλο και νευρικό σύστημα, πώς μπορούν να κάνουν μερικά πολύ έξυπνα πράγματα, όπως την ικανότητα να λύνουν λαβυρίνθους που οι επιστήμονες κατατάσσουν στη στήλη της νοημοσύνης;

Σε ένα πείραμα- ορόσημο που πραγματοποιήθηκε το 2010 από τον Atsushi Tero και τους συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο Hokkaido της Ιαπωνίας, διερευνήθηκε πώς η μούχλα Physarum polycephalum θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη μοντελοποίηση αποτελεσματικών δικτύων μεταφοράς.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Οι ερευνητές τοποθέτησαν νιφάδες βρώμης που χρησιμοποιούνται ως πηγή τροφής για τη μούχλα, σε σημεία που αντιστοιχούν σε πόλεις της ευρύτερης περιοχής του Τόκιο σε μια επίπεδη πλάκα. Καθώς η μούχλα μεγάλωνε, επέκτεινε το δίκτυο των σωλήνων της για να συνδέσει τις νιφάδες. Το εκπληκτικό δεν ήταν ότι η μούχλα έβρισκε τον δρόμο για τις νιφάδες, αλλά το πώς το δίκτυο που ανέπτυξε μέσα σε 26 ώρες, αντικατόπτριζε στενά το πραγματικό σιδηροδρομικό σύστημα του Τόκιο.

Η ικανότητα της μούχλας να αναδημιουργεί ένα σημαντικό δίκτυο μεταφορών δεν είναι μαγική ούτε ένα τέχνασμα των παραισθήσεων των ερευνητών. Αντίθετα, είναι το αποτέλεσμα ενός απλού αλλά ισχυρού προγραμματισμού λήψης αποφάσεων που έχει ακονιστεί από την εξέλιξη των εκατομμυρίων χρόνων πάνω στον πλανήτη.

Καθώς ο μονοκύτταρος οργανισμός κινείται, απλώνει λεπτές φλέβες πρωτοπλάσματος προς τα έξω προς πολλαπλές κατευθύνσεις, εξερευνώντας αποτελεσματικά κάθε γωνία του περιβάλλοντος του.

Όταν αυτές οι διερευνητικές διακλαδώσεις συναντήσουν πηγές τροφής, όπως οι νιφάδες βρώμης στο πείραμα, αρχίζουν να μεταφέρουν θρεπτικά συστατικά προς τα πίσω στο κύριο σώμα του οργανισμού.

Αυτή η ροή θρεπτικών ουσιών ενεργοποιεί έναν μηχανισμό θετικής ανατροφοδότησης μέσω μορίων σηματοδότησης, έτσι ώστε όσο περισσότερες θρεπτικές ουσίες παρέχει ένα συγκεκριμένο μονοπάτι, τόσο πιο ισχυρή και ενισχυμένη γίνεται αυτή η διαδρομή.

Από την άλλη, οι λιγότερο αποδοτικές διαδρομές δεν εγκαταλείπονται προκειμένου να αξιοποιηθούν οι πιο αποδοτικές. Αντίθετα, διατηρούνται σε χαμηλότερη ένταση, επιτρέποντας στη μούχλα να διατηρεί τις επιλογές ανοιχτές και να ανακατανέμει τους πόρους ανάλογα με τις ανάγκες.

Στην πραγματικότητα, ο οργανισμός χτίζει ένα ζωντανό δίκτυο που εξισορροπεί την αποτελεσματικότητα με την ανθεκτικότητα, διατηρώντας τις αδύναμες συνδέσεις που μπορεί να αποδειχθούν σωτήριες αν οι συνθήκες αλλάξουν.

Πώς μπορείς να αξιοποιήσει ο άνθρωπος αυτή τη λογική;

Το αποτέλεσμα των ερευνών πάνω στη μούχλα Physarum polycephalum, αναδεικνύει έναν αποκεντρωμένο αλγόριθμο εκπληκτικής πολυπλοκότητας. Εξερευνά ευρέως, αντιλαμβάνεται τοπικά και ενισχύει ό,τι λειτουργεί, χωρίς να εγκαταλείπει εκείνα που μπορεί μια μέρα να αποδώσουν επίσης κάτι.

Συγκεκριμένα, η μούχλα αυτού του είδους δεν ορμά απλώς προς τη μεγαλύτερη πηγή τροφής, αλλά εξερευνά ευρέως, ενισχύει τα πολλά υποσχόμενα μονοπάτια και κυρίως διατηρεί ασθενέστερες συνδέσεις με μέρη που μπορεί μια μέρα να προσφέρουν αξία.

Πρόκειται για έναν σύστημα που έχει κατασκευαστεί για την επιβίωση σε έναν αβέβαιο κόσμο, όχι πολύ διαφορετικό από αυτόν τον οποίο βιώνουμε κι εμείς οι άνθρωποι στη σύγχρονη εποχή.

Ακριβώς όπως η μούχλα Physarum polycephalum φτιάχνει έναν ζωντανό χάρτη του περιβάλλοντος της, έτσι κι εμείς μπορούμε να διαμορφώσουμε τη ζωή μας εξερευνώντας ευρέως, ενισχύοντας ό,τι λειτουργεί και κρατώντας την πόρτα ανοιχτή σε ό,τι μπορεί να λειτουργήσει.

Η ΜΟΥΧΛΑ, ΧΩΡΙΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΚΑΙ ΤΥΦΛΗ, ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΕΙ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΝΑ ΞΕΧΝΑΜΕ: Η ΑΝΘΗΣΗ ΑΠΑΙΤΕΙ ΕΥΡΟΣ.

Σίγουρα ο σύγχρονος κόσμος δεν ευνοεί αυτή την προσέγγιση. Το εκπαιδευτικό σύστημα και οι δομές επαγγελματικής σταδιοδρομίας επιβραβεύουν την πρώιμη εξειδίκευση και τις προβλέψιμες πορείες. Ενθαρρύνουν τα άτομα να επιλέξουν μονοπάτια, να εστιάσουν μόνο σε αυτό και να εμβαθύνουν. Αυτή η προσέγγιση κάνει τις προλήψεις σε θέσεις εργασίας ευκολότερες και την παραγωγικότητα πιο μετρήσιμη.

Όταν όμως η αναπόφευκτη αναταραχή χτυπήσει, είτε πρόκειται για οικονομική κατάρρευση, είτε για τεχνολογικό εκτοπισμό, είτε για ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που ξαφνικά καθιστά την ανθρώπινη δουλειά παρωχημένη, όσοι έχουν διανύσει μόνο ένα δρόμο, συχνά βρίσκονται μετέωροι. Χωρίς χάρτη, χωρίς έξοδο και χωρίς εφεδρικό σχέδιο.

Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν ότι ο κόσμος σήμερα αποθαρρύνει την περιέργεια και βάζει στο περιθώριο την εξερεύνηση. Μακροπρόθεσμα αυτό δεν είναι αποδοτικό ούτε για το άτομο αλλά ούτε και για το σύνολο της κοινωνίας και της ανθρωπότητας.

Γι’ αυτό, λοιπόν, αν αισθάνεσαι διασκορπισμένος ανάμεσα στα ενδιαφέροντά σου ή νιώθεις ότι σε ελκύουν πολλά και διαφορετικά πράγματα, μην το θεωρήσεις ως ελάττωμα που πρέπει να εξαλείψεις. Ίσως είναι μια βαθιά λογική, εξελικτική στρατηγική για την πλοήγηση σε έναν πολύπλοκο κόσμο. Μια στρατηγική που καλό είναι να αναβιώσουμε όλοι μας.

Η γλοιώδης μούχλα, με όλη την ταπεινή της ευφυΐα, κάνει περισσότερα από το να μας θυμίζει απλώς τη βιολογική εφευρετικότητα. Μας καλεί να αγκαλιάσουμε την περιέργειά μας και να εξερευνήσουμε.