6 ΣΗΜΑΔΙΑ ΠΟΥ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΟΤΙ Η ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΕ ΠΑΕΙ ΠΙΣΩ

Μπορεί να επιλέγεις την παθητική επικοινωνία νομίζοντας ότι θα έχεις την ησυχία σου, όμως αυτό μπορεί να σου γυρίσει μπούμερανγκ.

Είναι Παρασκευούλα βράδυ και το έτερον ήμισυ σε ρωτάει πού θα ήθελες να πάτε για φαγητό. «Όπου θέλεις εσύ, δεν έχω πρόβλημα» απαντάς, ενώ μέσα σου εύχεσαι να προτείνει εκείνο το καινούργιο ιταλικό που άνοιξε πρόσφατα στην πλατεία και θέλεις πολύ να το δοκιμάσεις. Καταλήγετε στο γνωστό μεζεδοπωλείο που το έχετε «χτίσει» πια, αφού είναι η νιοστή φορά που πηγαίνετε, ενώ αναρωτιέσαι πώς συνέβη πάλι αυτό. Αν το συγκεκριμένο σκηνικό σού θυμίζει κάτι, τότε πιθανότατα ανήκεις στους ανθρώπους που χρησιμοποιούν παθητική συμπεριφορά στην επικοινωνία.

Πολλές φορές αισθάνεσαι ότι δεν μπορείς να εκφράσεις τα πραγματικά σου «θέλω», στις παρέες, στην οικογένεια, στη σχέση σου. Ενώ γνωρίζεις πολύ καλά τι προτιμάς, τι θα σε έκανε χαρούμενο/η, δεν τολμάς να το ζητήσεις. Είτε γιατί θέλεις να ευχαριστείς πάντα τους άλλους (λέγε με people pleaser), είτε γιατί φοβάσαι τις συγκρούσεις, είτε για λόγους που ακόμα κι εσύ δεν κατανοείς.

Όπως υποστηρίζει μελέτη που έγινε σε παιδιά δημοτικού το 2021, η παθητική επικοινωνία είναι ένας από τους τέσσερις τύπους μορφών επικοινωνίας, μαζί με την επιθετική επικοινωνία, την παθητικο-επιθετική επικοινωνία και τη δυναμική επικοινωνία.

Η παθητική επικοινωνία είναι το πιο αδύναμο στιλ επικοινωνίας και πηγάζει από την επιθυμία να δίνει κάποιος προτεραιότητα στα συναισθήματα των άλλων και όχι στα δικά του. Είναι συχνά προϊόν κοινωνικού άγχους και σε κάνει να δείχνεις σαν να μην είσαι ειλικρινής με τα συναισθήματά σου, αφήνοντας τους άλλους να επιλέγουν για σένα και να σε παραγκωνίζουν, ενώ συγχρόνως βρίσκεσαι απολογούμενος για τις πραγματικές σου επιθυμίες.

Οι άνθρωποι υιοθετούν το συγκεκριμένο στιλ επικοινωνίας ως μηχανισμό άμυνας ή για να κρατούν ήρεμα τα πράγματα, ωστόσο αυτό μπορεί να έχει αντίθετο αποτέλεσμα. Οι άλλοι που παρατηρούν την παθητική επικοινωνία μπορεί να μπερδεύονται ή ακόμα και να θυμώνουν. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι όταν λειτουργείς με παθητικό τρόπο δεν εκφράζεις τις πραγματικές σου ανάγκες και επιθυμίες, κι αυτό σε εμποδίζει από το να κάνεις αληθινές σχέσεις. Τι μπορείς να κάνεις για να σταματήσεις αυτό τον φαύλο κύκλο; Για να δούμε τι λένε οι ειδικοί.

Τι είναι παθητική επικοινωνία;

Με απλά λόγια, η παθητική επικοινωνία είναι μια μορφή συναναστροφής κατά την οποία το άτομο αποκρύπτει τις απόψεις, τις αξίες και τις ανάγκες του, με σκοπό να αποφύγει τυχόν αντιπαραθέσεις ή προκλητικές συζητήσεις. «Η παθητική επικοινωνία, ουσιαστικά γυροφέρνει αυτό που πραγματικά εννοείτε», λέει η life coach Tara Alexander. «Αντί να φτάσεις στην ουσία, προσπαθείς να κρύψεις την αλήθεια ή να στρογγυλέψεις τα πράγματα με τα λόγια, τις πράξεις ή ακόμα και με τη γλώσσα του σώματός σου».

Οι πιο άμεσες μορφές επικοινωνίας περιλαμβάνουν τη δυναμική επικοινωνία, η οποία όμως σέβεται τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα όρια των άλλων, και την επιθετική επικοινωνία, η οποία είναι άμεση και καταπατά τα συναισθήματα των άλλων, λέει η Dr. Alexander.

• Η επιθετική επικοινωνία είναι εμφανής και στο σώμα –σταυρώνω τα χέρια, γουρλώνω τα μάτια κ.τ.λ– και μπορεί να περιλαμβάνει φωνές ή ακόμα και σωματική κακοποίηση.
• Η δυναμική επικοινωνία περιλαμβάνει οπτική επαφή και χαλαρές σωματικές κινήσεις, που κάνουν τον άλλο να νιώθει ότι του δίνουν σημασία και τον κατανοούν. Αυτό το στιλ επικοινωνίας δίνει προτεραιότητα στην αμεσότητα, την ειλικρίνεια και τον σεβασμό, καθώς κάποιος προσπαθεί να διεκδικήσει τις επιθυμίες του από ένα άλλο άτομο.
• Η παθητικο-επιθετική επικοινωνία συνδυάζει στοιχεία και από τα δυο στιλ. «Η παθητικο-επιθετική επικοινωνία είναι η πιο δύσκολη (να κατανοηθεί) κατά την επαγγελματική μου άποψη», λέει η Dr. Alexander. «Είναι η επικοινωνία κατά την οποία οι άνθρωποι εκφράζουν τα συναισθήματά τους χωρίς να κάνουν κάτι συγκεκριμένο, γι’ αυτό και μπορούν να τα αρνηθούν».

Συνηθισμένα παραδείγματα παθητικο-επιθετικής συμπεριφοράς περιλαμβάνουν διφορούμενες φιλοφρονήσεις, τη χρήση σκληρών αστείων ή σαρκασμού για να αισθανθεί ο άλλος μειονεκτικά, τη χρήση της «τιμωρίας της σιωπής» ( silent treatment), την έμμεση απόρριψη αιτημάτων και τη γενικότερη αδιαφορία όταν κάποιος ζητάει κάτι. Αυτή η αιώνια φράση αδιαφορίας «Α! Το ξέχασα» ή το να αλλάζεις κατεύθυνση κάθε φορά που κάποιος πάει να σε πλησιάσει είναι δείγμα παθητικο-επιθετικής συμπεριφοράς.

Παραδείγματα παθητικής επικοινωνίας

Εάν συνηθίζεις να βάζεις τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές σου, τότε ίσως έχεις την τάση για παθητική επικοινωνία. «Ο άνθρωπος που επικοινωνεί παθητικά συχνά εκτιμά την εξωτερική αρμονία περισσότερο από την εσωτερική αρμονία», λέει η θεραπεύτρια Dea Dean. «Συχνά υποχωρεί στους άλλους, εσωτερικεύει τα συναισθήματα και τις επιθυμίες του και παραμελεί τα δικά του “θέλω” ως προς το να ακουστούν, να συντονιστούν ή να γίνουν κατανοητά».

Ακολουθούν μερικά παραδείγματα παθητικής επικοινωνίας, σύμφωνα με την Dr. Alexander και την Dr. Dean:

1. Το να μην το λες σε κάποιον όταν είσαι αναστατωμένος

Εάν ο/η συγκάτοικός σου δεν πέταξε τα σκουπίδια, μπορεί να δεχτείς την δικαιολογία ότι το ξέχασε χωρίς να εκφράσεις τα δικά σου συναισθήματα. Ο καταπιεσμένος θυμός ή/και η απογοήτευση μπορεί να σε κάνουν να γίνεις ψυχρός/η μαζί του/της, όταν αργότερα μέσα στην μέρα προσπαθήσει να σου πιάσει κουβέντα. Ενδέχεται τότε να σε χαρακτηρίσει και κυκλοθυμικό/η καθώς, σύμφωνα με το δικό του μυαλό, δεν έχεις κανένα λόγο να είσαι αναστατωμένος/η.

2. Συμμετέχεις σε κάτι που θέλει κάποιος άλλος να κάνει, παρόλο που εσένα δεν σε ενδιαφέρει

Αυτό είναι π.χ. να μένεις για πέμπτη συνεχόμενη μέρα με την κολλητή σου στο σπίτι, ενώ θα προτιμούσες να πάτε σινεμά ή για ποτό. Αντί να εκφράσεις τι θα ήθελες πραγματικά, το κρατάς μέσα σου για να μην τσακωθείτε ή να μην θεωρήσει ότι γκρινιάζεις.

3. Το να μην παίρνεις θέση

Αν υιοθετείς το στιλ της παθητικής επικοινωνίας, θα απαντήσεις μάλλον με ένα αόριστο μουρμουρητό όταν ένας φίλος απορρίψει την γνώμη σου, ενώ στην πραγματικότητα θες να ουρλιάξεις πόσο διαφωνείς με την γνώμη του/της.

4. Προσπαθείς να φαίνεσαι μικρόσωμος/η

Η παθητική επικοινωνία επηρεάζει ακόμα και τη στάση του σώματός σου. Όταν επιλέγεις το συγκεκριμένο στιλ επικοινωνίας, το σώμα προσπαθεί να «κλείσει» σαν να ακολουθεί τη δική σου διάθεση εσωστρέφειας. Τα χέρια κλείνουν από τους ώμους, το κεφάλι και τα μάτια στρέφουν προς τα κάτω, ο κορμός γυρνάει σε θέση προφίλ και τα πόδια σταυρώνουν.

5. Δεν λες όλη την αλήθεια

Είναι όπως λες στον/στη σύντροφό σου «πόσο χαίρομαι που φτιάχνω βραδινό» και ξαφνικά καλεί και φίλους. Στην πραγματικότητα, όμως, εσύ προτιμούσες ένα ρομαντικό δείπνο για δύο.

6. Γκρινιάζεις για διάφορα πράγματα, όμως δεν ζητάς βοήθεια.

Μπαίνεις μέσα στο σπίτι φορτωμένος/η με δέκα σακούλες από το σούπερ μάρκετ, ενώ η υπόλοιπη οικογένεια παρακολουθεί την αγαπημένη της σειρά στην τηλεόραση. Αγκομαχάς μέχρι να φτάσεις στην κουζίνα και ξεφυσάς καθώς τακτοποιείς τα ψώνια στα ντουλάπια, όμως κανένας δεν φιλοτιμείται να σε βοηθήσει. Θεωρείς ότι όλοι θα έπρεπε να καταλάβουν την κούρασή σου και δεν ζητάς βοήθεια. Αυτή όμως η αποτυχία στην επικοινωνία θα προκαλέσει δυσαρέσκεια και εντάσεις, που σίγουρα θα είχαν αποφευχθεί αν απλώς ζητούσες αυτό που είχες ανάγκη.

Τι κάνει ένα άτομο να είναι παθητικό στην επικοινωνία;

Όπως είπαμε, τα άτομα που προτιμούν το παθητικό στιλ επικοινωνίας δίνουν προτεραιότητα μάλλον στη διατήρηση της ησυχίας τους, παρά στην έκφραση των συναισθημάτων τους. «Αισθάνονται πιο άνετα να διαχειρίζονται τη δική τους εσωτερική ταραχή, παρά να διακινδυνεύσουν να εκνευριστεί κάποιος μαζί τους», λέει η Dean. «Είναι πιθανό να προστατεύουν τον εαυτό τους από τον συναισθηματικό πόνο ή τη σύγκρουση με το να ευχαριστούν τους άλλους, ή έχουν συνηθίσει να παίρνουν αξία θυσιάζοντας τα θέλω και τις ανάγκες τους προς όφελος των άλλων».

Εάν με τον καιρό αυτή η συμπεριφορά ανταμείβεται και τα άτομα καταφέρνουν να αποφεύγουν έτσι τις εντάσεις, τότε το παθητικό στιλ επικοινωνίας γίνεται καθεστώς.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της παθητικής επικοινωνίας;

Αντίθετα από την επιθετική επικοινωνία, το παθητικό στιλ απαιτεί από το άτομο που το υιοθετεί να είναι προσεκτικό με τα συναισθήματα των άλλων, κάτι που είναι πολύ χρήσιμο στο να περάσει κανείς αποτελεσματικά τις απόψεις και τις σκέψεις του.

Τα μειονεκτήματα του παθητικού στιλ περιλαμβάνουν την αποτυχία κάποιου να εκφράσει τις απόψεις και τις αξίες του, πράγμα που μπορεί να προκαλέσει δυσαρέσκεια, τραύμα και απογοήτευση, λέει η Sara Kuburic, ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέας.

«Παρά τις προσπάθειες κάποιου να μας καταλάβει, είναι πιθανό να νιώθουμε αόρατοι και σαν να μην μας ακούει κανείς, γιατί όντως κανένας δεν μπορεί να δει ή να ακούσει πράγματα που δεν έχουμε πει», λέει η Kuburic για την παθητική επικοινωνία. Με άλλα λόγια, οι φίλοι και οι αγαπημένοι μας δεν είναι σε θέση να διαβάζουν τη σκέψη μας και δεν μπορούν να μαντέψουν τι χρειαζόμαστε. Έτσι, όσο κι αν θέλουμε να γνωρίζουν τι πραγματικά έχουμε ανάγκη χωρίς να το εκφράζουμε, είναι πιο πιθανό να πάρουμε αυτό που χρειαζόμαστε αν μπορούμε να το ζητήσουμε απευθείας.

«Υπάρχει η πιθανότητα να φτιάξουμε μια θεωρία που λέει ότι είμαστε θύματα σε μια σχέση επειδή η φωνή μας δεν εισακούεται – ακόμα κι αν δεν τη χρησιμοποιούμε αυτή τη φωνή», προσθέτει.

Ένα παθητικό στιλ επικοινωνίας μπορεί επίσης να περιορίσει την ικανότητά σου για σαφείς, ειλικρινείς και οικείες σχέσεις. Αν είχες και στο παρελθόν δυσκολία στην δημιουργία οικείων σχέσεων, μπορεί να κρατάς πολλά πράγματα για σένα και αυτό κάνει δύσκολο στον άλλο να μπει στον κόσμο σου. Κατά συνέπεια, αισθάνεσαι μόνος/η και απομονωμένος/η.

Εκτός από τις προσωπικές σχέσεις, το παθητικό στιλ επικοινωνίας μπορεί να είναι επιζήμιο και στον εργασιακό χώρο. Για φαντάσου, για παράδειγμα, έναν γιατρό που ενώ ανησυχεί για κάποιο λάθος που έγινε, μένει παθητικά σιωπηλός. Μια τέτοια συμπεριφορά θα μπορούσε να βλάψει τον ασθενή του.

Φυσικά, υπάρχουν και θετικά στοιχεία στην παθητική επικοινωνία, λέει η Dean. Είναι όμορφο να είσαι ευγενικός και να δείχνεις κατανόηση απέναντι στους άλλους. Ωστόσο, μπορεί να δημιουργηθεί πρόβλημα αν δεν υπάρχει ανταπόδοση. Ο στόχος είναι να φροντίζουμε τους άλλους με την ίδια προσοχή που φροντίζουμε τον εαυτό μας.

Αν είσαι παθητικός/η στην επικοινωνία, οι φίλοι και τα αγαπημένα σου πρόσωπα σίγουρα εκτιμούν τον χρόνο που τους αφιερώνεις και ότι κάνεις τα πάντα για να ικανοποιήσεις τις ανάγκες τους. Καλό θα είναι όμως να έχεις κατά νου ότι δεν μπορούμε να τους ικανοποιήσουμε όλους και ότι για να είναι οι άλλοι καλά απέναντί μας πρέπει πρώτα να είμαστε εμείς.

Πώς να συμπεριφερθείς σε έναν επικοινωνιακά παθητικό άνθρωπο

Εάν έχεις στη ζωή σου έναν άνθρωπο που παρουσιάζει παθητική συμπεριφορά στην επικοινωνία, αρχικά θα είναι καλό να τον κάνεις να αισθανθεί ότι θα ήθελες να τον ακούσεις και ότι σε ενδιαφέρουν οι απόψεις του, χωρίς να νιώσει ντροπή που δεν ανοίγεται εύκολα. Η Dr. Alexander προτείνει: «Για να αντιμετωπίσετε ένα άτομο παθητικό στην επικοινωνία, πρώτα διαβεβαιώστε το ότι θέλετε να μάθετε τι σκέφτεται και ρωτήστε αν θα ήθελε να αλλάξει τον τρόπο του». Αυτό θα πάρει κάποιο χρόνο, γιατί όποιος έχει το συγκεκριμένο στιλ επικοινωνίας δεν είναι πρόθυμος να το αλλάξει.

Διαβεβαιώστε τους ότι δεν έχετε επικριτική διάθεση και όταν αρχίσουν να εκφράζονται μην περάσετε στην άμυνα, σε περίπτωση που η γνώμη τους σας ενοχλήσει. Ζητήστε τους να προσπαθήσουν να εκφράσουν απλώς την επιθυμία τους και αν αυτό δεν είναι εφικτό, προτείνετε διακριτικά να επισκεφθούν κάποιον ειδικό.

Πώς να ξεπεράσεις το παθητικό στιλ επικοινωνίας

Υπάρχει περίπτωση να μην αισθάνεστε την ανάγκη να αναθεωρήσετε τον τρόπο που επικοινωνείτε. «Ο στόχος σε κάθε είδους σχέση, ρομαντική, πλατωνική, επαγγελματική ή οικογενειακή είναι να υπάρχει ισορροπία και αμοιβαία φροντίδα», λέει η Dean. «Αν κάποιος είναι εκ φύσεως παθητικός αλλά εξακολουθεί να αισθάνεται ελεύθερος να εκφράσει τις απόψεις, τις επιθυμίες, τα συναισθήματα ή τα όριά του, μπορεί να μην χρειάζεται να αλλάξει».

Για όσους νιώθουν την ανάγκη να γίνουν πιο δυναμικοί στην επικοινωνία, αυτό είναι εφικτό. Η παθητική επικοινωνία είναι μια επίκτητη συμπεριφορά και ως εκ τούτου μπορεί να αλλάξει, λέει η Dr. Alexander. «Το να είσαι δυναμικά επικοινωνιακός είναι κάτι που μπορεί να διδαχθεί και, όπως κάθε νέα δεξιότητα, απαιτεί εξάσκηση. Εάν θέλεις να αλλάξεις το παθητικό σου στιλ επικοινωνίας, μπορείς να αρχίσεις με το να εκφράζεις προφορικά τις επιθυμίες και τις απόψεις σου στους άλλους».

«Εάν ένα άτομο που είναι παθητικό στην επικοινωνία φοβάται διαρκώς την ειλικρίνεια ή φοβάται να μιλήσει για τον εαυτό του καθαρά και με συμπόνοια, τότε καλό θα είναι να αρχίσει να κάνει ασκήσεις αυτοπεποίθησης, αλλά με σεβασμό», λέει η Dean. «Ένα δυναμικό άτομο καταλαμβάνει συναισθηματικό χώρο με το να εκφράζει τις ανάγκες, τις επιθυμίες και τα συναισθήματά του, ξέροντας πως όλα αυτά επηρεάζουν τους άλλους».

Επιπλέον, ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να σε βοηθήσει στο να γίνεις λιγότερο παθητικός και περισσότερο δυναμικός. Εάν αισθάνεσαι κουρασμένος/η από τον παθητικό σου τρόπο επικοινωνίας ή κάνεις συνέχεια σχέσεις μονόπλευρες, στις οποίες ικανοποιούνται μόνο οι ανάγκες του άλλου, μην διστάσεις να ζητήσεις βοήθεια.

Όσο κι αν φαίνεται δύσκολο στην αρχή, το να μάθεις να επικοινωνείς απευθείας στους άλλους τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου φαίνεται να είναι ο μόνος τρόπος για να χτίσεις υγιείς και ειλικρινείς σχέσεις, στις οποίες θα αισθάνεσαι ότι η αξία σου εκτιμάται.