10 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΙ

Τι είναι οι διαταραχές προσωπικότητας και πώς μπορούμε να τις αναγνωρίσουμε και να τις θεραπεύσουμε; Τα ερωτήματα είναι πολλά αναφορικά με αυτές τις καταστάσεις, που μπορεί να επηρεάζουν αρκετούς ανθρώπους αλλά να βρίσκονται στο όριο της διάγνωσης μιας ψυχικής διαταραχής. 

Οι διαταραχές προσωπικότητας είναι ψυχιατρικές καταστάσεις που ορίζονται από ξεχωριστά για την καθεμία χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Τα χαρακτηριστικά αυτά μπορεί να δημιουργούν έντονα προβλήματα τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στον περίγυρό του, και τελικά να ενορχηστρώνουν μια σημαντική δυσλειτουργία, ορισμένες φορές έως και επικίνδυνη. 

Εκτιμάται ότι περίπου το 8% του παγκόσμιου πληθυσμού πάσχει από κάποια διαταραχή προσωπικότητας. Οι διαταραχές προσωπικότητας περιλαμβάνουν 10 διαγνωσμένες ψυχιατρικές καταστάσεις που αναγνωρίζονται και περιγράφονται στην πιο πρόσφατη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας. 

Τι είναι οι διαταραχές προσωπικότητας;

Η προσωπικότητα είναι ένα σύνολο τρόπων σκέψης, συναισθημάτων και συμπεριφοράς, που κάνει τους ανθρώπους να διαφέρουν μεταξύ τους και που –σε γενικές γραμμές– παραμένει σταθερή με την πάροδο του χρόνου. Μια διαταραχή προσωπικότητας σηματοδοτεί συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθήματα που: 

• αποκλίνουν από το κοινωνικά αποδεκτό, 
• προκαλούν προβλήματα ή και έντονη δυσφορία, 
• έχουν διάρκεια.

Η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία διαχωρίζει τις 10 αυτές διαταραχές σε 3 βασικές κατηγορίες (στην ψυχιατρική ορολογία αποκαλούνται συμπλέγματα) με βάση τα κοινά χαρακτηριστικά και συμπτώματα. Σημειώνει μάλιστα ότι κάποιοι άνθρωποι μπορεί να παρουσιάζουν συμπτώματα που να εμπίπτουν σε πολλές διαταραχές προσωπικότητας. 

Unsplash Rostyslav Savchyn

Κατηγορία #1: Οι εκκεντρικοί

Αυτές οι διαταραχές προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από περίεργη ή εκκεντρική συμπεριφορά. Τα άτομα βιώνουν προβλήματα στις σχέσεις, επειδή η συμπεριφορά τους μπορεί να εκληφθεί ως ιδιόμορφη, ύποπτη ή αδικαιολόγητη. Οι διαταραχές της πρώτης κατηγορίας είναι: 

• Παρανοϊκή διαταραχή προσωπικότητας: Κάποιος με αυτή τη διαταραχή έχει συνεχή δυσπιστία και καχυποψία για τους άλλους, πιστεύοντας ότι τον απειλούν και προσπαθούν να τον εξευτελίσουν και να τον βλάψουν.
• Σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας: Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή είναι απόμακρα, αποκομμένα και αδιάφορα για τις κοινωνικές σχέσεις. Είναι μοναχικά, προτιμούν μοναχικές δραστηριότητες και σπάνια εκφράζουν έντονα συναισθήματα.
• Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας: Χαρακτηρίζεται από ασυνήθιστη σκέψη και ομιλία, ακατάλληλη συμπεριφορά και εμφάνιση, ιδιόμορφες πεποιθήσεις και προβλήματα στη διαμόρφωση σχέσεων. Ένα άτομο με σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας περιγράφεται ως περίεργο ή εκκεντρικό, συνήθως έχει λίγες (αν υπάρχουν) στενές σχέσεις και μπορεί να το διακρίνει υπερβολικό κοινωνικό άγχος.

Κατηγορία #2: Οι δραματικοί

Οι διαταραχές προσωπικότητας αυτής της κατηγορίας χαρακτηρίζονται από δραματική ή ασταθή συμπεριφορά. Τα άτομα τείνουν είτε να βιώνουν πολύ έντονα συναισθήματα είτε να επιδίδονται σε εξαιρετικά παρορμητικές, θεατρικές, επιπόλαιες ή παραβατικές συμπεριφορές. Οι διαταραχές αυτές είναι: 

• Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας: Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ένα μοτίβο περιφρόνησης ή παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων. Το άτομο μπορεί να μην συμμορφώνεται με τους κοινωνικούς κανόνες, να ψεύδεται επανειλημμένα, να εξαπατά τους άλλους ή να ενεργεί παρορμητικά.
• Οριακή διαταραχή προσωπικότητας: Αυτή η διαταραχή χαρακτηρίζεται από αστάθεια στις διαπροσωπικές σχέσεις, τα συναισθήματα, την εικόνα του εαυτού και τη συμπεριφορά. Ένα άτομο με οριακή διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να έχει κάνει απόπειρες αυτοκτονίας, να εμφανίζει εκρήξεις θυμού ή να έχει συνεχή συναισθηματικά κενά.
• Οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας: Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή μπορεί να αισθάνονται άβολα όταν δεν αποτελούν το επίκεντρο της προσοχής, να χρησιμοποιούν την εμφάνισή τους για να προκαλέσουν ή να έχουν υπερβολικά έντονα συναισθήματα και κυκλοθυμική συμπεριφορά.
• Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας: Ένα άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή πιστεύει ότι είναι ανώτερο των άλλων. Συνήθως στερείται ενσυναίσθησης, νιώθει ότι δικαιωματικά μπορεί να εκμεταλλεύεται τους άλλους, εμφανίζεται αλαζονικό, αλλά επιζητά τον θαυμασμό και το πρεστίζ. Στην πραγματικότητα η εικόνα που έχει για τον εαυτό του είναι εύθραυστη. 

Unsplash Joshua Fuller

Κατηγορία #3: Οι αγχώδεις

Ο φόβος και το άγχος κυριεύουν τα άτομα με διαταραχές αυτής της κατηγορίας, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να λειτουργήσουν ομαλά στην καθημερινότητά τους. Οι διαταραχές αυτές είναι: 

• Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας: Τα άτομα αυτά αποφεύγουν να σχετιστούν και να αλληλεπιδράσουν με άλλους ανθρώπους, εκτός αν είναι σίγουρα ότι τυγχάνουν αποδοχής. Συχνά ανησυχούν για την κριτική και την απόρριψη ή μπορεί να θεωρούν τους εαυτούς τους ανεπαρκείς και κοινωνικά αδέξιους. Φοβούνται υπερβολικά τον κοινωνικό εξευτελισμό. 
• Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας: Δυσκολεύονται να παίρνουν καθημερινές αποφάσεις χωρίς τη διαβεβαίωση των άλλων, ενώ συχνά αισθάνονται άβολα ή αβοήθητα όταν είναι μόνα τους, λόγω του φόβου ότι δεν μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους.
• Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας: Ένα άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να είναι υπερβολικά επικεντρωμένο σε λεπτομέρειες ή χρονοδιαγράμματα, να μην επιτρέπει στον εαυτό του χρόνο για αναψυχή ή φίλους, ή μπορεί να είναι άκαμπτο στην ηθική και τις αξίες του. Δεν είναι το ίδιο με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD). Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι κλινικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτες εμμονές και οι καταναγκασμούς. Ένας άνθρωπος με ΙΨΔ προσπαθεί να μειώσει το άγχος του μέσω επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών, τις οποίες αν δεν ικανοποιήσει, βιώνει τεράστια δυσφορία. Το άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας είναι προσηλωμένο στη λεπτομέρεια και τον προγραμματισμό, δεν έχει όμως βασανιστικά επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, χωρίς να αποκλείεται να διαφοροποιηθεί αυτό στο μέλλον.

Πού οφείλονται και πώς αντιμετωπίζονται

Οι διαταραχές προσωπικότητας είναι από τις λιγότερο κατανοητές και οριοθετημένες διαταραχές. Από την πρόσφατη έκδοση του σχετικού εγχειριδίου της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας αφαιρέθηκε ο χαρακτηρισμός «ψυχικές», που σημαίνει ότι δεν συνιστούν ξεκάθαρα οριοθετημένο ψυχικό πρόβλημα. Κι όμως, πολλές φορές μπορεί να οδηγήσουν σε μια εξαιρετικά προβληματική συμπεριφορά. Οι ψυχίατροι συνήθως εξετάζουν ξεχωριστά την κάθε περίπτωση, εντοπίζοντας ορισμένα γνωρίσματα και κρίνουν εξατομικευμένα αν πρόκειται για διαταραχή που οδηγεί σε σημαντικό πρόβλημα ή όχι. 

Ένας συνδυασμός γενετικών παραγόντων και βιωμάτων, αλλά κυρίως κάποιο παιδικό τραύμα, πιστεύεται ότι οδηγούν στην εμφάνισή τους. Φαίνεται ότι αναπτύσσονται στην προσπάθεια ενός ατόμου να διαχειριστεί ένα προβληματικό περιβάλλον καθώς μεγαλώνει. 

Όσον αφορά τη θεραπεία τους, βοηθάει σίγουρα η ψυχοθεραπεία, η εις βάθος κατανόηση του προβλήματος και οι μηχανισμοί αντιμετώπισης που μπορεί να αναπτύξει ένας ασθενής με τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας. Αρμόδιος ειδικός μπορεί να εκτιμήσει και αν ενδείκνυται κάποια φαρμακευτική αγωγή.

Αν ανησυχείτε ότι πάσχετε από κάποια διαταραχή προσωπικότητας, είτε εσείς είτε ένας δικός σας άνθρωπος, μπορείτε να απευθυνθείτε στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, τηλ. 210 722 2333.